«Tasdiqlayman» O’quv ishlar bo’yicha Direktor o’rinbosari

TqT₀ (1Qt)


IqI₀ (1Qt)


HqH₀ (1Qt)
Bu yerda: , ,  lar doimiy kattaliklar bo’lib, ular havo temperaturasi (), yorug’lik miqdori () va namlik () ning vaqt birligi ichida (t) o’zgarish koeffitsientlari. Bu koeffitsientlarni qiymatlari turli o’simliklar uchun turlicha bo’lib, tegishli jadvallarda beriladi.
Yuqorida keltirilgan tizimdagi tenglamalar bir-biri bilan bog’lanadi va ularni yechish dasturi yaratiladi. Pirovardida tashqi ta’sirlarni o’zgartirgan holda gulning bir sutkada qancha o’sishini o’rganish mumkin.
Quyida biologik jarayonlarni modellashtirishga doir bog’lanishlarga misollar keltiramiz.
1-masala. X—hayvon og’irligi, f(x)—hayvon tomonidan bir birlik vaqtda yutiladigan kislorod miqdori, A va D shu sinf mavjudotlari uchun o’zgarmas parametrlar bo’lsin. Asosiy modda almashish jadalligining hayvon og’irligiga bog’liqligini ifodalaydigan model darajali funksiya ko’rinishidagi
f (x)qAx
formula bilan ifodalanadi.
Masalan, mayda hasharot va qushlar uchun Dq0,74, Aq70 bo’lsa, baliqlar uchun Dq0,8 va Aq0,3 bo’lishi mumkin.
2-masala. hujayralarning bo’linishida mikroorganizmlar sonining vaqtga nisbatan ko’payishini ifodalaydigan model
f (x)qCe^t
darajali funksiya ko’rinishidagi formula bilan ifodalanadi. Bu yerda: C-doimiy kattalik, -vaqt birligi ichida ko’payishini ko’rsatuvchi kattalik, t-vaqt.
Ushbu bog’lanishlardan foydalanib, kompyutyerda hisoblash jarayonlarini tashkil qilish va yuqoridagi masalalarni tadqiq qilish mumkin.
Iqtisodiy masalalarni modellashtirish bilan bir misolni yechish orqali tanishib chiqamiz.
1-masala. Ikkita non zavodiga un ikkita ombordan keltiriladi. Bir sutkada birinchi non zavodiga 50 t, ikkinchisiga 90 t un zarur. Birinchi ombordan bir sutkada 60 tonna, ikkinchisidan 80 tonna un olish mumkin. Bir tonna unni birinchi ombordan birinchi non zavodiga yetkazish uchun 1400 so’m, ikkinchisiga yetkazish uchun 2000 so’m sarf-harajat bo’ladi. Bir tonna unni ikkinchi ombordan birinchi non zavodiga yetkazish uchun 1200 so’m, ikkinchisiga yetkazish uchun 1600 so’m sarflanadi (jadval). Unni tashishga ketadigan umumiy harajat eng kam bo’lishi uchun qanday tashish taqsimoti bajarilishi kerak.


1-jadval.

ga dan	1-non zavodi	2-non zavodi	Ombor imkoniyatlari
1-ombor	1400	2000	60
2-ombor	1200	1600	80
Zavod talabi	50	90