«Tasdiqlayman» O’quv ishlari bo’yicha prorektor

Мутахассислик фанларини ўтишда электрон таълим ресурсларидан фойдаланиш
Ўқитиш жараёнини электрон воситалари ёрдамида қўллаб-қувватлаш соҳасидаги тизимли изланишлар 30 йилдан кўпроқ тарихга эга. Бу вақт давомида АҚШ, Канада, Англия, Франция, Япония ва бошқа бир қатор давлатларда ахборот ва телекоммуникацион техниканинг турли типларига мўлжалланган ўқув компьютер тизимлари ишлаб чиқилган. Дастлаб электрон воситалар йирик саноат корхоналарида, ҳарбий ва фуқаролик ташкилотларида қўлланилган.
Хорижий давлатларда услубий ва ахборот-дастурли воситаларни ишлаб чиқиш учун юқори малакали психологлар, педагоглар, компьютер дизайнерлари ва бошқа мутахассислар жалб этилган. Етакчи корхона ва фирмалар ўқув юртларида компьютерли ўқув тизимларини яратиш лойиҳаларини молиялаштиришган ва бу соҳада изланишлар олиб боришган.
Илк ўқув электрон дастурли воситаларни яратиш учун бевосита дастурлаштириш технологиясидан фойдаланилган. Дастурчи сифатида кўпинча олий ўқув юртларининг юқори босқич таълим олувчилари ва илмий ходимлар иштирок этишган. Кейинроқ ўзида универсал муҳитни тасвирлайдиган, уларни ўқув-услубий материаллар билан тўлдириш имкониятини берадиган қатламлар юзага келди. Қатламлар бевосита дастурлаштиришни талаб қилмаса ҳам ёки ҳар бир ўқитувчи электрон ўқув дастурли воситасини тайёрлай олса ҳам бундай муҳитлар кенг тарқалмади.
Электрон ўқув воситаларини ишлаб чиқиш ва фойдаланиш дастлаб иккита асосий йўналиш бўйича ривожланган. Биринчи йўналиш доирасида турли ўқув фанлари бўйича автоматлаштирилган таълим бериш тизимлари ишлаб чиқилиб ўқув жараёнига тадбиқ этилган. Бундай автоматлаштирилган таълим бериш тизимларининг ядроси бўлиб, педагогларга ўз ўқув-услубий материалини ўрганишни махсуслаштирилган тиллар ёки бошқа асбобли воситалар ёрдамида дастурлаштириш имконини берувчи муаллифлик тизимлари ҳисобланади. Компьютер технологиясини таълим беришга жорий қилишнинг иккинчи йўналиши турли соҳаларни ахборотлаштириш жараёнлари билан узвий боғлиқ. Ушбу йўналиш доирасига алоҳида компьютерли ўқув дастурлари, автоматлаштирилган тизимлар элементлари, объектлар ва жараёнлар таркибини математик моделлаштириш киради. Ўтган асрнинг 80-чи йилларидан бошлаб ўқитишни ахборотлаштиришнинг санъат интеллекти ишланмаларига асосланган интелектуал ўқитиш тизимларини яратиш ва қўллаш билан боғлиқ бўлган янги йўналиши жадал ривожланган. XX асрнинг 80-чи йилларида компьютерларнинг кенг тарқалиши таълим соҳасида нафақат янги техникавий, балки дидактик имкониятларни ҳам яратди. Компьютерларнинг асосий афзалликлари уларнинг яқинлашувчанлиги, мулоқотнинг оддийлиги ва албатта, графикавий имкониятларидир.
Ўқув компьютер тизимларида графикавий иллюстрацияларни қўллаш фақат таълим олувчиларга ахборотни узатиш тезлигини ошириш ва уни тушуниш интенсивлигини ошириш имкониятини бериб қолмасдан, балки, уларда интуиция, сезгирлик, образли фикрлаш каби қобилиятларни ҳам ривожлантиради. Хотира ҳажми катта бўлган электрон воситалар ва глобал телекоммуникацион муҳитларнинг пайдо бўлиши ўз ичига гиперматнли, мульти ва гипермедиа технологияларни, виртуал тизимларни қўллайдиган ўқув дастурли воситаларни яратишга олиб келди. Бундай тизимлардан фойдаланиш лазерли компакт дискларда электрон дастурлар, маълумотномалар, китоблар ва бошқа манбаларни кўплаб ададлаштириш имкониятини яратди. Шу билан бирга ҳозирги вақтда электрон ўқув воситалари соҳасида ўқув-услубий ишланмалар технологик ишланмалардан кейинга қолмоқда. Бундай ортда қолиш табиийдир, чунки таълим жараёнини электрон воситалари ёрдамида қўллаб-қувватлаш фанлараро интеграциялашувни таъминлашни талаб этади. Айнан услубий муаммоларни ечишдаги ортда қолиш таълимда янги ахборот ва коммуникацион технологияларни қўллашнинг потенциал ва реал имкониятлари орасидаги узилишнинг асосий сабабларидан бири бўлиб ҳисобланади. Таълимни ахборотлаштириш замонавий босқичининг тенденцияларидан бири бўлиб, электрон маълумотларни, энциклопедиялар, таълим берувчи дастурлар, таълим олувчилар билимини автоматик назорат қилиш воситалари, электрон ўқув нашри сифатида кўриб чиқиладиган ягона дастурли услубий мажмуалардаги электрон дарсликлар, тренажерлар ва виртуал стендлар каби электрон воситаларни яратишга интилиш ҳисобланади.
Мамлакатимиз ўқув юртларига кириб келаётган замонавий компьютерлар асосида ўқув юртларини ахборотлаштиришга интилиш жараёни таълимда электрон таълим ресурсларини яратиш учун йўл очиб берди.
Асосий электрон таълим ресурслари бўлган электрон ўқув адабиётлари ( электрон дарслик ёки ўқув қўлланма) га тўхталамиз.