Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

“AFLOTUNI ZAMON”	ПЛАТОН СВОЕЙ ВРЕМЕНИ	“Aflotuni zamon”	– Ulug’bek rasadxonasida faoliyat yuritgan mashhur astronom va matematik Qozizoda Rumiyga (1360-1437) zamondoshlari began unvon.
EMIR	ЭМИР	Amir	1) Islomiyatga qadar arablarda qabila boshlig’i, harbiy boshliq. Keyinchalik Arab xalifaligiga bo’sundirilgan mamlakatlarni boshqarish uchun tayinlangan hokim, qo’shin qo’mondoni va yirik lashkarboshilar. 2) Mo’g’ullar istilosidan so’ng Oltin O’rdada, keyin O’rta Osiyo va Eronda mo’g’ul va turk qabilalari birlashmasi – ulus boshlig’ining unvoni. 3) Sohibqiron Amir Temurning unvoni. 4) Hozirda arab podsholarining o’g’illariga beriladigan unvon (masalan: Saudiya Arabistonida). 5) Makkaga ziyorat uchun boruvchi katta guruh xojilarning yo’lboshchisi.
BALKH	БАЛХ	Balx	– Afg’onistonning shimolidagi o’rta asr shahri (Qadimgi Baqtra).
BANNO	ЗОДЧИЙ	Banno	– o’rta asrlarda imorat quruvchi usta.
BARID	БЕРИД	Barid	– 1) Chopar, xat eltuvchi, pochtalion. Somoniylar davlat boshqaruvi tizimida barid devoni mavjud bo’lib, u maktubot va axborot, ya’ni pochta vazirligi hisoblangan. 2) XIV-XVI asrlarda O’rta Osiyo xalqlarida keng qo’llanilgan masofa o’lchov birligi. Ikki farsah, ya’ni taxminan 12 km. ga teng yo’l bo’lgan.
THE DYNASTRY OF KORAKUYUNLIES	КАРАКУЮНЛИ	Qora-quyunlilar sulolasi	– 1380-1468-yillarda Iroq va Ozarbayjonda hukmronlik qilgan turkmanlar sulolasi. Qora Yusuf turkman (1388-1420) 1388-1389-yillarda Armaniston, Iroq va Janubiy Ozarbayjon sarhadlarida Amir Temur lashkarlariga qarshi janglar olib borgan. U Amir Temurdan yengilib Turk sultoni Boyazid saroyiga borib panoh topgan. Shu sababli Amir Temur va Boyazid o’rtasida kelishmovchilik kelib chiqqan. Qora Yusuf o’z yurtiga faqat 1406-yilda Amir Temur vafotidan keyin qaytgan.
PEOPLE	НАРОД	Raiyat	– soliq to’lovchi xalq, qora xalq.
OBSERVATORY	АБСЕРВАТОРИЯ	Rasadxona	– osmon jismlari tadqiqoti uchun maxsus jihozlangan ilmiy muassasa va shu muassasa joylashgan bino. Samarqandda Mirzo Ulug’bek tomonidan 1424-1428-yillarda barpo etilgan rasadxona aholi orasida “Naqshi jahon” nomi bilan mashxur bo’lgan.
ROME	РИМ (ВИЗАНТИЯ)	Rum	– Rimimperiyasining o’tmishda Sharq va O’rta Osiyoda keng tarqalgan nomi. Milodiy IVasrda Rim imperiyasi parchalangach, “Rum” atamasi Vizantiya imperiyasiga (395-1453) nisbatan ishlatilgan.
SADRI A’ZAM	САДРИ АЗАМ	Sadri a’zam	– Temuriylar davrida vaqfmulklarini boshqaruvchi.
BINDER, BOOKBINDER	САХХАФ	Sahhof	– kitobmuqovalarini tayyorlovchi usta.
SEKSTANT	СЕКСТАНТ	Sekstant	– osmonyoritqichlarining balandligini belgilash uchun mo’ljallangan ko’zgu-qaytargichli asbob.
SAHIBKIRAN	САХИБКИРАН	Sohibqiron	– quyoshtizimidagi katta sayyoralardan ikkitasining bir-birini to’sishi (qiron) paytida tug’ilgan odam. Rivoyatlarga qaraganda, Amir Temur ikki sharofatli yulduz – Zahro va Mushtariy sayyoralari bir-birlariga yaqinlashgan paytda tug’ilgan ekan. Munajjimlarning fikriga ko’ra, bunday odam baxtli, ulug’ martabali bo’lishi muqarrar sanalgan. Amir Temurning Sohibqiron deb atalashi ham shundan.
SUYURGOL	СУЮРГАЛ	Suyurg’ol	– birorhukmdor tomonidan alohida xizmat ko’rsatgan shaxslarga berilgan in’om. Uning egasi davlat soliqlaridan ozod etilib, olgan daromadlaridan o’z ixtiyoricha foydalanish huquqiga ega bo’lgan.
TAMG’A	ТАМГА	Tamg’a	– savdoboji. Savdogarlardan olinadigan soliq.
TEMURIES	ТИМУРИДЫ	Temuriylar	– 1370-1507-yillarda Movarounnahr, Afg’oniston, Eron, Ozarbayjonda hukmronlik qilgan sulola. Asoschisi mashhur sarkarda va yirik davlat arbobi Amir Temur. U XIV asrning 40-yillarida Chig’atoy ulusida kuchayib ketgan feodal tarqoqlik oqibatida hokimiyat tepasiga kelgan. Samarqand va Hirot shaharlari Temuriylar davlatining poytaxti bo’lgan. 1405-yilda Amir Temur vafotidan so’ng uning saltanatini o’g’illari va nabiralari ikki qismga bo’lib idora qila boshladilar. Shohrux Mirzo (1409-1447), Ulug’bek (1447-1449) va Abu Saidlar (1451-1469) bir vaqtning o’zida ham Xuroson, ham Movarounnahrning oliy hukmdorlari bo’lishgan.
FAIR	ТИМ	Tim (toq)	– o’rta asrlarda usti yopiq bozor.
LAW	УЛОЖЕНИЕ	Tuzuk	– qonun. Turk-mo’g’ul xalqlari orasida amalda bo’lgan qonun-qoidalar.
KHAZORA	ХАЗОРА	Xazora	– AmirTemur qo’shinida ming kishilik harbiy birlashma.
MOUNTED GUARD	ЯСАУЛ	Yasovul	– 1) Chingizxon tomonidan joriy qilingan qonun-qoidalar to’plami – yasoga fuqarolar qanday amal qilayotganini nazorat qilib turuvchi kichik mansabdor. 2) Hukmdorning shaxsiy topshirig’ini bajaruvchi shaxs.
LIGHTNING	ЙИЛДИРИМ	Yildirim	– UsmoniyTurklar sultoni Boyazid (1389-1402)ga berilgan laqab.
YOSOL	ЯСОЛ	Yosol	– qo’shin safi. Yosol tuzish – qo’shinni yurish, ko’rik yoki jang oldidan safga tizish.
HUNTING	ШИКАР	SHikor	– hukмdorlar ovi.
GUL	ГУЛ	G’ul	- Amir Temur qo’shinining markaziy qismi.
SHOM	ШАМ	SHom	– Suriyamamlakatining o’rta asrlardagi nomi.
CHAQIRIM, SHOUTING DISTANCE	ЧАКИРИМ	CHaqirim	– o’rta asrlardagi masofa o’lchov birligi. 1,06 kilometrga teng.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY VA O’RTA MAXSUSTA’LIM VAZIRLIGI

Ro‘yxatga olindi BD-5110600 – 3.14.1 201__ - yil ___ ____		Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi ___________________ 201__- yil ___ ____

O’ZBEKISTON TARIXI
FAN DASTURI

Bilim sohasi: 100000 – Gumanitar

Ta’lim sohasi: 110000 – Pedagogika
Ta’lim yo‘nalishi: 5110600 – Tarix o’qitish metodikasi


Toshkent – 201__

Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vаzirligining 201__-yil “____” _________dаgi “____”-sоnli buyrug‘ining ___-ilovasi bilаn fan dasturiro’yxati tаsdiqlаngаn

Fan dasturi Oliyva o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo‘nalishlari bo‘yicha O‘quv-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi kengashning 201__-yil “____”___ dagi “___” -sonli bayonnomasi bilan ma’qullangan.
Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetida ishlab chiqildi.
Tuzuvchilar:

Ilhomov Z.

- Nizomiy nomidagi TDPU “O’zbekistonon tarixi va tarix o’qitish metodikasi” kafedrasi, tarix fanlari nomzodi, dоtsеnt.

Xo‘jamov M.

- Nizomiy nomidagi TDPU “O‘zbekiston tarixi va tarix o’qitish metodikasi” kafedrasi dotsenti.

Taqrizchilar:

Masharipova G.	- TTYSI “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi, tarix fanlari nomzodi, dotsent.
Qushbekov S.	Nizomiy nomidagi TDPU qoshidagi 1-akademik itsey tarix о‘qituvchisi.

Fаn dаsturi Nizomiy nomidаgi Toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti o‘quv -uslubiy kengаshidа ko‘rib chiqilgan vatаvsiya qilingаn (201_- yil “__” _________dаgi __-sonli majlis bаyonnomаsi).

1. 
   O’quv fanining dolzarbligi va oily kasbiy ta’limdagi o’rni
   

Ushbu dasturda O‘zbekiston xalqlari tarixining eng qadimgi, qadimgi, o’rta asrlar, rivojlangan bosqichi davrlari hamda mustaqillik davring o’ziga xos xususiyatlari, siyosiy, iqtisodiy, madaniy jihatdan rivojlanish jarayonlari yoritib berilgan.Shuningdek, unda davrlar boyicha izchillikni saqlagan holda, hududda jamiyat va insoniyat rivoji, tarixiy taraqqiyot bosqichlarini tahlil etishga e’tibor qaratilgsn hamda o’zbek xalqining etnik shakllanishi jarayonlari, davlatchilik tarixi va uning rivojlanish hamda taraqqiyoti bosqichlari masalalari qamrab olingan.

O’zbekiston tarixi umumiy va o’rta maxsus ta’lim tizimlarida zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalardan foydalangan holda o’qitiladi va talaba-yoshlarning tarixiy xotirasini shakllantirishda muhim o’rin tutishi bilan birga ularning mustaqil fikrlashi, keng dunyoqarashga ega bo’lishiga zamin yaratadi.

2. 
   O’quv fanining maqsqdi va vazifasi
   

Fanni o’rganishdan maqsad - Respublikamizdagi akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarida, shuningdek umumiy o’rta ta’lim tizimida faoliyat ko’rsatuvchi bo’lajak tarixchi mutaxassislarga Vatanimiz, xalqimiz tarixiga oid bo’lgan zamon talabi darajasidagi chuqur bilimlarni berishga qaratilgan.

Ushbu maqsadga erishish uchun fan talabalarni nazariy bilimlar, amaliy ko‘nikmalar tarixiy hodisa va jarayonlarga uslubiy yondashuv hamda ilmiy dunyoqarashini shakllantirish vazifalarini bajaradi.

Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga quyidagi talablar qo‘yiladi. Talaba:

• 
  fanning predmeti, maqsad va vazifalari;
  
• 
  O‘zbekiston tarixi fanining davrlashtirish masalalari;
  
• 
  qadimgi sivilizatsiya va unda O‘zbekistonning o‘rni;
  
• 
  Vatanimiz hududidagi qadimgi davlat uyushmalari, shahar-davlat va davlat birlashmalari;
  
• 
  turli tarixiy davr va bosqichlarda mintaqadagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy ahvol;
  
• 
  mintaqadagi davlatlarning ichki va tashqi siyosati;
  
• 
  xalqaro munosabatlar va unda mintaqadagi mavjud davlatlarning roli;
  
• 
  mintaqaning madaniy-ma’rifiy va ilmiy taraqqiyoti to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lishi;
  
• 
  mintaqadagi tarixiy jarayonlar tasnifi;
  
• 
  mintaqadagi ijtimoiy xodisalani taqqoslash va ilmiy xulosa chiqarish;
  
• 
  O’zbekiston tarixi fanining ijtimoiy fanlar tizimidagi o’rni va mohiyatini;
  
• 
  tarixiy voqealarga xolisona baho berishni bilishi va ulardan foydalana olishi;
  
• 
  tarixiy voqealikni tadqiq etish;
  
• 
  ijtimoiy jarayonlarni dialektik o‘rganish;
  
• 
  voqealiklarning tarixiy asoslarini tahlil qilish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kerak.
  

III. Asosiy qism

1-modul. Fanning nazariy mashg’ulotlari mazmuni.

Kirish. “O’zbekiston tarixi” fanini predmeti, maqsad vavazifalari, uni o’rganish manbalari. O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalalari.

1-mavzu. “O’zbekiston tarixi” fani predmeti, maqsad va vazifalari, o’rganish manbalari.

O‘zbekiston tarixi fanining predmeti- Vatan va xalq o‘tmishini, uni eng qadimgi davrlardan to hozirga qadar ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy jihatdan rivojlanib borishini, ya’ni: o‘lkada ilk odamlarning manzilgohlari, turmush tarzi xaqida, urug‘, qabila, elat va millatning etno madaniy rivojlanishi, qishloq, shahar, davlatlarning shakllanishi va taraqqiyoti, tarixiy-madaniy yodgorliklarni, respublikamiz mustaqillikka erishuvidan keyin amalga oshirilgan ulkan o‘zgarishlar – bunyodkorlik ishlarini o‘z ichiga oladi.

Fanning maqsadi: O’zbekiston tarixini fan sifatida yoritish va o’quvchi-talabalar diqqatini uzoq va yaqin o’tmishga hamda hozirda bo’layotgan voqea-hodisalarga qaratish bilan birga ularning dunyoqarashlarini, ilmiy-nazariy tafakkurlarini takomillashtirish, o’tmish va hozirgi zamondagi voqea va hodisalarga ilmiy xolislik va tarixiy ob’ektivlik tamoyillariga amal qilgan holda tarixiy voqealikka munosabat bildiradigan hamda umuminsoniy qadriyatlar asosida yondashadigan erkin fikrli komil insonni tarbiyalashdan iborat.

Fanning vazifasi -talabalarda xalqimizning madaniy, ma’naviy merosiga, ilg’or an’analari, milliy qadriyatlari, axloqiy fazilatlariga hurmat, vatanparvarlik tuyg’ularini, ajdodlarimizning jahon madaniyatiga qo’shgan hissalaridan faxrlanish va ularning munosib davomchilari bo’lishni tushuntirish.

O’zbekiston tarixini o’rganish manbalari.

O‘zbekistontarixinio‘rganishdaVkatanimizo‘tmishigaoidmoddiyvama’naviymanbalarningmuhimo‘rintutishi. Arxealogiktopilmalar, shuningdek, toshbitiklar, “Avesto” vashusingariboshqayozmamanbalar, xalqog‘zakiijodinamunalariningo‘tmishtarixnio‘rganishdamuhimahamiyatgaegaekanligi.

2-mavzu.O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalalari.

Tarixni o‘rganishda davrlashtirishning ahamiyati. Davrlashtirish masalalarining o‘rganilish tarixi. Davrlashtirishning xududidiy xususiyatlari. Eng qadimgi davr, qadimgi davr, o‘rta asrlar, yangi davr va eng yangi davrning xronologik davrlari. Tarixiy, geologik,arxeologik davrlashtirishning o‘ziga xosligi.

2-modul.O‘zbekistonningibtidoiy to‘da davri tarixi. Hududda urug‘chilik jamoalarining shakllanishiva rivojlanishi.

3-mavzu.O‘zbekistonningibtidoiy to‘da davri tarixi.

Ibtidoiy jamoa davri- insoniyat taraqqiyotining ilk bosqichi. O’zbekiston xududining tabiiy - geografik sharoiti va iqlimi. O‘zbekistonning ibtidoiy to‘da davri. O‘zbekiston xududining ibtidoiy odamlar tomonidan o‘zlashtirilishi. Seleng’ur - eng qadimgi inson manzilgohi, Fergantrop. O‘zbekiston- ilk insoniyat sivilizatsiyasi beshigi. Teshiktosh - o’rta paleolitning noyobyodgorligi. Olovning kashf qilinishi. Iqlimi, hayvonot va o’simliklar dunyosi.
4-mavzu. O‘zbekiston hududida urug‘chilik jamoasining shakllanishi va rivojlanishi.

O‘zbekiston xududida urug‘chilik jamoasining shakllanishi. Qadimgi odamlarning mashg’ulotlari.Ona urug’i jamoasining shakllanishi va taraqqiyoti. Urug‘chilik jamoalari izlari:Samarqand makoni, Ko’lbo’lok, Uchtut ustaxonalari. Dehqonchilik va chorvachilikning vujudga kelishi. Joytun, Xisor, Kaltaminor madaniyatlari.Ibtidoiyodamlarining diniy qarashlari.Metallning kashf qilinishi va uning insoniyat tarixidagi ahamiyati. Sarazm va Zamonbobo madaniyatlari. Birinchi yirik mehnat taqsimotining boshlanishi. O‘zbekiston xududida shakllangan ilk shaxar – Jarqo‘ton. Kulolchilik, to‘qimachilik, me’morchilik. Ona urug’ining emirilishi va ota urug’ining vujudga kelishi. Temirning kashf qilinishi,uning O’rta Osiyo madaniyatining rivojlanishidagi axamiyati. Ikkinchi mehnat taqsimoti. Ko’chmanchichorvador qabilalarning dexqonchilik vohalariga bostirib kirishi. Mil.avv. I ming yillikda O‘zbekiston xududidagi ijtimoiy-siyosiy o‘zgarishlar. Qabilalar ittifoqi.

3-modul. O’rta Osiyo hududida dastlabki davlat uyushmalarining vujudga kelishi.

5-mavzu.O’rta Osiyoning qadimgi aholisi.

Miloddan avvalgi 1 ming yillikda O’rta Osiyoning qadimgi aholisi. Miloddan avvalgi birinchi ming yillikda dehqonchilik va chorvachilik. Ularning yashash tarzi. Mashg’ulotlari.
6-mavzu. Avesto -Vatanimiz tarixini o’rganishda muhim manba.

“Avesto” zardushtiylarning muqaddas kitobi. “Avesto” O’rta Osiyo xalqlarining tarixini o’rganishda muxim manba.“Avesto”ning o`rganilish tarixi. Zardushtiylik dinining paydo bo’lishi.“Avesto”da ijtimoiy munosabatlarning ifoda qilinishi. Diniy e’tiqodlari. Dafn marosimlari.

7-mavzu.O’rta Osiyo xududida dastlabki davlat uyushmalarining vujudga kelishi

Baqtriya, So’g’diyona, Xorazm, Parfiya, Margiyona. Dastlabki davlatlar: "Katta Xorazm", "Qadimgi Baqtriya" davlatlarining tashkil topishi. Bu davlatlarda yashagan aholining etnik tarkibi: massagetlar, saklar ularning joylashuvi. Xorazmliklar, baqtriyaliklar, So’g’dliklarning turmush tarzi, mashg’ulotlari: dehqonchilik, chorvachilik, hunarmandchilik, kulolsozlik, to’qimachilik, metallsozlik,zargarlik. Ularning diniy e’tiqodlari. Ilk shaharlar: Qiziltepa, Daratepa, O’zunqir, Afrosiyob, Ko’ktepa, Yerqo’rg’on, Ko’zaliqir. Shaharlardagi binolar. Birinchi magistral sug’orish inshootlari va qo’rg’onlar. Miloddan avvalgi I ming yillik o’rtalarida O’rta Osiyo xalqlari madaniyati.

4-modul. O’zbekiston hududida miloddan avvalgi VI – IV asrlarda mustaqillik uchun olib borilgan kurash.