Ташқи иқтисодий фаолиятни ривожлантиришда суғурта бозорининг роли

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

24 
1.3.5-rasm 
млн.дол
л.
Йиллар 2000г.
2001
г. 2002г. 2003г. 2004г. 2005г.
2006
г.
2007
г.
2008
г.
2009
г--
2010
Ташқи
савдо
айланм
аси
6 
212,1
6 307,3
5 700,4
6 689,2
8 669,0
9 500,1 11 171,4 15 719,6 19 077,0
21 209,6
4246.6
Экспор
т
3 
264,7
3 170,4
2 988,4
3 725,0
4 853,0
5 408,8
6 389,8
8 991,5 11 572,9
11 771,3
13000
Импорт
2 
947,4
3 136,9
2 712,0
2 964,2
3 816,0
4 091,3
4 781,6
6 728,1
7 504,1
9 438,3
8800
C
альдо
317,3
33,5
276,4
760,8
1 037,0
1 317,5
1 608,2
2 263,4
4 068,8
2 333,0
ЎзР 2000-2009 динамик кўрсаткичлари
 
Manba: O’zbekiston Respublikasi davlat statistika qo’mitasi. 
 
Jadvaldan ko`rinadiki, 2010 yil yakunlariga ko’ra O’zbekistonnning tashqi 
savdo aylanmasi 21,8 mlrd AQSh doll.ni tashkil etdi. Bu 2009 yilga nisbstan 103,0 
% deganidir. Jami eksport 13,0 mlrd $ yoki 2009 yilga nisbatan 110,8 % ni tashkil 
etdi, bu 1273,2 mln $ ko’p degani-dir. Shu o’rinda import 8,8 mlrd $ yoki 93,2 % 
ni tashkil etdi, bu 2009 yilga nisbatan 640,4 mln $ kam demakdir. 
Yana shuni ta’kidlash lozimki 2010 yil yakuniga ko’ra tashqi savdo aylanmasi 
4246,6 mln $ yoki 2009 yilga nisbatan 1913,6 mln $ ni tashkil etdi. 2011 yil 
yanvar oyidagi makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni jadvaldan ko’rishimiz mumkin. 
(1.3.2-jadval) 
 
 
 
 
 
 
 

---

25 
1.3.2-jadval 
2011 yil yanvar oyidagi makroiqtisodiy ko’rsatkichlar 
Mlrd. co’m 
2010 yilning
yanvar oyiga
nisbatan foizda 
Sanoat mahsuloti 
2748,4 
104,9 
Iste’mol tovarlari 
800,5 
111,5 
Yuk tashish, mln. tonna 
68,7 
109,2 
Yo’lovchilar tashish,
mln. kishi 
393,1 
104,7 
Chakana tovar aylanmasi 
1717,7 
111,1 
Pullik xizmat ko’rsatish 
611,9 
113,1 
Tashqi savdo aylanmasi,
mln. AQSh doll. 
1436,7 
124,9 
Eksport
797,9 
126,6 
Import
638,8 
122,9 
Saldo 
159,1 
x 
Manba6www/stat/uz 
Jadvaldan ko`rinadiki, 2011 yil yanvar yakunlariga ko’ra 
O’zbekistonnning tashqi savdo aylanmasi 21,8 mlrd AQSh doll.ni tashkil etdi. Bu 
2010 yilga nisbstan 103,0 % deganidir. Jami eksport 13,0 mlrd $ yoki 2009 yilga 
nisbatan 110,8 % ni tashkil etdi, bu 1273,2 mln $ ko’p degani-dir 
 
 
 
 
 
 

---

26 
II.Bob.Sug`urta bozorining shakllanishi va rivojlanish dinamikasi 
2.1. Sug`urta bozorining shakllanishi va rivojlanishi  
Sug`urta- bu inson faoliyatining turli sohalarida sodir bo’ladigan tabiiy 
ofatlar,favqulodda hodisalar va boshqa voqealar natijasida etkazilgan zarar hamda 
talofatlarni jismoniy va yuridik shaxslar to’lagan sug`urta badallaridan hosil 
qilinadigan pul fondlari hisobidan to’liq va qisman qoplash yo’li bilan jismoniy va 
yuridik shaxslar manfaatlari sug`urtalanishini ta’minlashga doir munosabatlardir. 
Sug`urta moliya va kredit tushunchalari bilan bog`liq bo’lgani uchun ularning 
taqsimlash va nazorat funkstiyalarini bajarishda ishtirok etadi. 
Shuning bilan sug`urtaning quyidagi o’ziga xos funkstiyalari mavjud:xavf-
xatar,ogohlantirish,investistiya,omonat ,axborot 
1.Sug`urtaning xavf-xatar funkstiyasining mohiyati shundan iboratki inson 
qadim zamonlardan beri yirik tabiiy ofatlarning oldini olish maqsadida urug`lik, 
yoqilg`i kabi moddiy ne’matlardan zahira g`osil qilgan va zararni shu zahira 
fondidan qoplagan. 
2.Sug`urtaning ogohlantirish funkstiyasi. Tabiatni muhofaza qilish bilan 
bog`liq tadbirlarga ketadigan xarajatlar byudjet hisobidan qoplanadi. Mahalliy 
ahamiyatga ega bo’lgan ogohlantirish xavfini oldini olish tadbirlari esa sug`urta 
to’lovlovlarining umumiy tushumidan ajratma sifatida beriladigan mablag`lar 
hisobiga qoplanadi. 
Bu mablag`lardan 3 yo’nalishda foydalaniladi: 
1.Yong`indan ogohlantirish va unga kurash tadbirlarini amalga oshirishga; 
2.Qishloq xo’jaligi ekinlari hosildorligini kamayishiga qarshi tadbirlarga; 
3.Chorva mollarida uchraydigan kasalliklarni oldini olish va ularni qirilib 
ketmaslik tadbirlarini bajarishga. 
3.Sug`urtaning investistiya funkstiyasi – bu turgan mablag`lardan tijorat 
ishlarida foydalanib, sug`urta tashkilotining moliyaviy ahvolini yaxshilashga 
yordam beradi. 

---

27 
4.Sug`urtaning omonat funkstiyasi omonat kassada pul saqlab foiz olish 
funkstiyasidan farq qiladi. Ma’lumki sug`urtalangan shaxs ma’lum muddatga 
badallarni to’laydi. Bu badallar sug`urta tashkilotining ixtiyorida bo’ladi. 
Agarda sug`urta davrida biror sug`urta hodisasi ro’y bersa sug`urta tashkiloti 
etkazilgan zararni o’z hisobidan qoplaydi. Omonat kassalarida bunday xususiyat 
yo’q. 
Sug`urtaning axborot funkstiyasi – bu sug`urtaning yangi funkstiyasidir. Ilgari 
sug`urta monopoliyasi mavjud edi. Hozir O’zbekistonda o’nlab sug`urta 
tashkilotlari va agentliklari vujudga keldi. 
Qonun bo’yicha sug`urtaning 3 ta tarmog`i mavjud: 
1.Mol-mulk sug`urtasi – bu shunday tarmoqki, uning himoya ob’ektlari bo’lib 
O’zbekiston Respublikasi qonunchiligiga qarshi chiqmaydigan egalik qilish va 
foydalanish bilan bog`liq mol-mulk manfaatlari kiradi. 
2.Shaxsiy sug`urta tarmog`i –- uning himoya ob’ektlari O’zbekiston 
Respublikasi qonunchiligiga qarshi chiqmaydigan, sug`urtachi yoki sug`urta 
qilingan shaxsning hayoti, sog`lig`i, mehnatga layoqatligi va nafaqa bilan 
ta’minlanganligi bilan bog`liq bo’lgan mulkiy manfaatlardir. 
3.Javobgarlik sug`urtasi - uning himoya ob’ekti O’zbekiston Respublikasi 
qonunchiligiga qarshi chiqmaydigan, sug`urtachi tomonidan shaxsga yoki jismoniy 
shaxs mulkiga u tomondan etkazilgan zararni, shuningdek sug`urtachi mablag`lari 
hisobiga yuridik shaxsga etkazilgan zararni o’ndirish bilan bog`liq mulk manfaati 
hisoblanadi. 
Sug`urta bozori bir necha sug`urta tashkiloti bilan shakllanib, undagi xar bir 
sug`urta tashkiloti vaqili o’z sug`urta tashkilotining faoliyati, taklif qilinadigan 
sug`urta turlari va shartlari xaqida bo’lajak sug`urtalanuvchilarni tanishtiradi va 
ularning birortasini tanlashga yordam beradi, lozim bo’lganda sug`urta 
shartnomasini rasmiylashtiradi. Sug`urta bozori bir shaxar, mamlakat miqyosida 
emas, balki bir necha mamlakat miqyosida, xalqaro sug`urta bozori sifatida 
shakllanadi, shuningdek, qayta sug`urtalash tadbirlarini xam amalga oshirishda 
yordam beradi. 

---

28 
Sug`urta bozori- bu sug`urta xolatlari ro’y berganda jismoniy va huquqiy 
shaxslarni mulkiy manfaatlarini sug`urtalanuvchilarning pul mablaglari xisobidan 
ximoya kilishda aks etuvchi sug`urta xizmatlari oldi-sotdisi bo’yicha iktisodiy 
munosabatlar yigindisi. Sug`urta bozorini amal kilishining asosiy sharti sug`urta
xizmatlariga 
extiyoj 
(talab) 
va 
bu 
extiyojlarni 
kondirishga 
layokatli
sug`urtalovchilarning mavjudligidir. Sug`urta bozori tarkibiy jaxatdan tashkiliy-
huquqiy va hududiy jixatlari bo’yicha bulinishi mumkin.
Tashkiliy-huquqiy jixatdan akstioner, birgalikdagi, xususiy va davlat sug`urta 
tashkilotlaridan iborat buladi. Hududiy jixatdan esa milliy, mintakaviy va xalkaro 
sug`urta bozorlariga bulinadi. Milliy sug`urta bozori biron-bir mamlakat 
hududidagi sug`urta kompaniyalari va ularning faoliyatini kamrab oladi. Bunga 
O’zbekiston sug`urta bozorini misol kilib olishimiz mumkin.
Xozirgi kunda milliy sug`urta bozorimizda kuplab sug`urta tashkilotlari 
faoliyat kursatmokda. (2.1.1-jadval)