- Rahbariyat firibgarlik qanday va nima uchun sodir bo'lishi mumkinligini tushunishi kerak. Bunga quyidagi missolarni keltirish mumkin: (a) Firibgarlik xavfi sanoatga xos omillar tufayli ortishi mumkin. Raqobat kuchayganligi sababli past daromadlar natijalarni manipulyatsiya qilish vasvasasiga tushishi mumkin. (b) Biznesga xos omillar ham firibgarlik xavfini oshirishi mumkin. (i) Kadrlar bilan bog’liq omillar dominant menejerlarning keng vakolatlari kabi (ii) tashkiliy omillar, masalan, noaniq javobgarlik tuzilmasi yoki masofaviy ob'ektlar ustidan nazoratning yo'qligi (iii) strategik omillar, masalan, biznes strategiyasining yo'qligi yoki samaradorlik uchun mukofotlarga katta e'tibor (c) Vaziyatning o'zgarishi ham firibgarlik xavfini oshirishi mumkin. Ko'pincha nazorat qilish tizimi natijasi tufayli bo’lishi mumkin biznesdagi o'zgarishlar, ayniqsa texnologiya yoki kompaniya ichki muhitidagi o'zgarishlar natijasida noadekvat bo'lib qoladi. (d) Naqd pul muomalalrini amalga oshiruvchi ayrim sohalarda odatda yuqori xavf hisoblanadi.
Firibgarlikni tekshirish Tashkilotlar firibgarlik usullari va ko'lamini hamda ehtimoliy gumonlanuvchilarni tekshirish usullarini belgilab beruvchi firibgarlikka qarshi kurash rejasini ishlab chiqishi kerak. Firibgarlikka qarshi kurash rejasi, sodir bo'lgan firibgarlikni tekshirish va tuzatish strategiyasi bo'lishi kerak. Firibgarlik ma'lum bo'lishi bilanoq, ba'zi xatti-harakatlarni amalga oshirish kerak. Bunga nima sodir bo'lganligini tekshirishda foydalaniladigan yozuvlarni himoyalash hamda o'g'irlikdan himoyalanish mumkin bo'lgan aktivlarni himoya qilish kiradi. Protseduralar xodimlarni ishdan bo'shatish, parollarni o'zgartirish va hokazolarni o'z ichiga olishi mumkin. - Tekshiruv jarayonlari quyidagi maqsadlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilishi kerak: (a) Zarar miqdorini, uni kim ko'rganligini aniqlash va uni qanday qoplash mumkinligini baholash (b) firibgarlik qanday sodir bo'lganligini aniqlash (c) firibgarlikda yana kim ishtirok etgan bo'lishi mumkinligini hisobga olish (d) Mavjud boshqaruv elementlari to'g'ri ishlamayotganligi yoki mavjud boshqaruv vositalari firibgarlikning oldini olishi yoki aniqlay olmasligi sababli firibgarlik aniqlanganmi yoki yo'qligini baholash. Firibgarlik bo'yicha aniqlovning asosiy qarorlari aniqlovni kim olib borishi, shuningdek, aniqlov yashirin bo'ladimi yoki yo'qligini o'z ichiga oladi. KPMG buxgalteriya firmasi tomonidan tayyorlangan qo‘llanmada firibgarlikda gumon qilinayotgan shaxsning shaxsiy hujjatlarini (kundaliklari, fayllari, xarajatlar da’volari va boshqalar) hamda ular bilan ishlagan shaxslarga havolalarni tekshirish orqali tezkor suratga olish muhimligi ta’kidlangan. Natijada, firibgarlikni aniqlash va oldini olish nafaqat aniq strategiyani, balki nazorat vositalarini qo'llashga tayyorlikni ham talab qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
