Tashqi muhitning kishi organizmiga mexanik, elektrotermik, kimyoviy va nur ta’siri natijasida to'qima va a’zolarda anatomik va funksional o'zgarishlarning paydo boMishi shikastlanish deyiladi

91



MAVZU:_________________________________________________________________
Parazitlar qo‘zg‘atadigan kasalliklar dermatozoonozlar deyi- ladi. Ularga kanalar (qo‘tir kanasi, kaptarlar va tovuqlar kanasi), bitiar, burgalar, taxta kanasi va boshqalar kiradi. Oziqlanish maq- sadida ular odamni chaqadi, ayniqsa, qo4ir kanasi bemor terisi- ning muguz qavatida joylashib olgancha oylab yashaydi. Boshqa parazitlar (bitiar) chaqqanida so‘lagi terini ta’sirlab, mahalliy yoki umumiy allergik reaksiya qo‘zg‘atadi. Hasharotlar hadeb chaqave- radigan bo‘lsa, odam terisida shish, qavarchiq paydo bo‘ladi, harorat ko‘tarilib, kishi qattiq qichinadi.
Teri kasalliklari mutaxassis amaliyotida qo‘tir va bitliqilik (bitlash) kabi kasalliklar muhim o‘rin tutadi. Ularning qo‘zg‘a- tuvchilari bemordan sog‘ odamga to‘g‘ridan-to‘g''ri, hatto qo‘l berib ko'rishganda, ozodalikka rioya qilmaganda (ich kiyimlar va ko‘rpa- to‘shaklarni tez-tez almashtirmaslik, o‘z vaqtida yuvinmaslik) yuqib qoladi. Epidemiologiya nuqtayi nazaridan qaraganda, bu ka- salliklarning ko'payib ketishi aholining turmush sharoiti va madaniyatiga bevosita bog'liq. Qo‘tir bilan ba’zan, ayrim uy hayvonlari, jumladan, mushuk, it, sigir, cho‘chqa, ot, tovuq va boshqalar ham kasallanishi mumkin.
QO‘TIR (SCABIES)
Qo‘tir odam va hayvonlarning yuqumli kasalligi. Kasallikni qo‘tir kanalari Sarcoptes scabiei qo‘zg‘atadi. Qo‘tir kasalligi odam terisining, ayniqsa, tungi qattiq qichishi tufayli ko‘proq namoyon bo‘ladi. Bu kasallik qadimdan ma’lum bo‘lib, «qichima» deb yuri- tilgan. Taxminan 4000 yil awal Xitoyda, Qadimgi Misrda, Vavi- lon hamda Assiriyada qo‘tir kasalligi ma’lum bo‘lgan. Rimda Sels
qo‘tir kasalligiga «Skobies» deb nom bergan, bu hozirga qadar tibbiyot amaliyotida qoilanib kelinmoqda.
Abu Ali ibn Sino «Tib qonunlari» kitobida boshqa kasalliklar qatorida qo‘tir haqida ham ma’lumot berib o‘tgan. Qator olimlar (Avenzoara, Gildegord (XII asr). Gale (1812) o‘z asarlarida qo‘tir kasalligi bilan og‘rigan bemor terisida qandaydir mayda tirik parazit jonivorlar boiishini yozib qoldirishgan.
1834-yilda korsikalik talaba Rinuchchi qo‘tirning yuqumli ekan- ligi va uni kana qo‘zg‘atishini aniq ma’lumotlar bilan isbot etdi. Shu davrdan boshlab unga qarshi davo va oldini olish chora-tad- birlar ishlab chiqila boshlandi.