Tayarlaǵan: Rasbergenov I qabılladı: Nurǵalieva M

Nókis kánshilik instituti 1S-MT topar studentiniń Ximiya pa’ninen o’z betinshe jumisi

Tayarlaǵan: Rasbergenov I

Qabılladı: Nurǵalieva M

No’kis 2023

TEMA: Ximiyaliq baylanistin’ payda boliwi

Tayansh sóz dizbegiler
Kovalent baylanısıw, qutbli hám qutbsiz kovalent
baylanısıwlar, qutbli hám qutbsiz molekulalar, ion, vodorod, metall hám koordinatsion baylanısıwlar, dipol, dipol sistema, dipol uzınlıǵı, dipol moment, bog'ning uzınlıǵı,baylanısıw energiyası, bog'ning to'yinganligi hám
yo'naluvchanligi, valent elektronlar, donor-aktseptor baylanısıw, kation hám anionlar, qutblangan hám qutblanmagan molekulalar, elektron hám orientatsion
qutblanishlar, van-der-vals penenkúshler, orientatsion,
induktsion hám dispersion kúshler
1807 jılda ingliz fizigi G. Devi atomlarni óz-ara birikib molekulanı payda etiwinde elektrokimyoviy teoriyasın jarattı. Keyinirek bul teoriya 1812-1818 jıllarda I. Ya. Bertselius tárepinen rawajlantırıldı. Olar bul teoriyanı tómendegishe túsindiriwdi: hámme atomlarda 2 polyus penenbar oń (Q) hám keri (-) polyus. Birpara atomlarda oń polyus penenkúshlilew bolsa, basqalarında keri polyus penenkúshlilew. Sol
polyustıń óz-ara tartısıwı esabına atomlar birikadi dep qaraldi

Ximiyalıq baylanısıw - bul birikpeler ónim bolıwında

• atomlar arasında tasir etiwshi hám olardı birgelikte ustap turıwshı kúshke aytıladı..
• Elementler arasında ximiyalıq baylanısıwni hosil bolıwın qanday gúzetemiz?

1s22s22p63s23p43d0
S +16 ) ) )
2 8 6
S*
3s2
S**
3s1
3p3
3d2
2 toq. ē (- 2)
H2S
4 toq. ē (+4)
SO2
6 toq. ē (+6)
SO
3
3p3
3d1
3d
0
3p4
S
3s2
Oksidlaniw da’rejesi san ma’nisi

Donor akseptor baylanısıw qutubli kovalent baylanısıwdan qanday parıq etedi?

Óziniń elektron jupin beretuǵın atom yamasa ion, donor. Bul elektron juftni óziniń bos orbitalına qabıl etetuǵın atom yamasa ion, akseptor dep ataladı.
Donor akseptor baylanısıw

Na 0 - ē = Cl 0 + ē =

Na +1
Cl -1
Na
+1
Cl -1

• Qutbli kovalent baylanısıw menen ion baylanısıw qanday parıq etedi?

Ion baylanısıw
Ion boglanish - bul keri zaryadlanǵan ionlardıń bir-birine elektrostatik kúshler jardeminde tartılıwı nátiyjesinde payda bolǵan baylanısıw bolıp tabıladı.

• Qutbli kovalent hám ion baylanısıw menen vodorod baylanısıw qanday parıq etedi?

Molekulada vodorod atomi menen elektromanfiyroq ( F, O, N, Cl, S) element atomi arasındaǵı baylanısıwǵa vodorod baylanısıw dep ataladı.

Vodorod baylanısıw

• Metall baylanısıw ion baylanısıwda n qanday parıq etedi?

Metaldıń kristal tor túyinlerinde oń zaryadlı ionları jaylasggan bolıp ion sharı ishinde erkin elektronlar háreket etedi, valent elektronlar metall ionların bir-biri menen baylanıstırıp turadı.

Metalli baylanısıw

Molekulalardıń dúzilisi.

Ion molekulalar keri zaryadlı ionlardan (kation
hám anion) quram tapqan boladı. Mısalı
: NaCI, KCI, MgF2, MgS, CaCI2 hám basqalar.
Qutblangan molekulalar (olardıńikki –oń va manfiy qutbi boladi).
Qutblanmagan molekulalar simmetrik dúzilgen, usınıń sebepinen olarda elektr zaryadları bir-birin kompensatsiyalaydı.
Molekulalararo yamasa
Van-der-vals kúshler dep ataladı.
Molekulalar elektroneytral yamasa to'yingan bolsada, olardıń bir-birine jaqınlashti- rilganda molekulalar arasında tartısıw kúshleri vujudga keledi.