Tayyorladi: bia-82 guruh talabasi Aminov Yashnar. Savollarga javoblar. 1-savolga javob

3-savolga javob: 
Biznes va uning tarkibiy qismlarini baholashga quyidagi tomonlar kiradi: 
- Davlat; 
- Aksiyadorlar; 
- Kreditorlar; 
- Tovar yetkazib beruvchilar; 
- Sug’urta kompaniyalari; 
- Kompaniya boshqaruvchilari; 
- Sarmoyadorlar. 
4-savolga javob: 
Korxona aksiyalari va qimmatli qogozlarni baholash quyidagi holatlarga ko’ra 
o’tkaziladi: 
- Korxona joriy boshqarish samaradorligini oshirish chora-tadbirlarini ishlar 
chqishda; 
- Fond bozorida korxona aksiyalarining oldi-sotdisi amalga oshirilgan hollarda; 
- Korxona butunlay yoki qismlarga bo’lib oldi-sotdi qilingan hollarda; 
- Korxona tarkibiy o’gartirilgan hollarda; 
- Korxonani rivojlantirish rejasi ishlab chiqilayotganda. 
5-savolga javob: 
Biznesni baholash bozor iqtisodiyotida turli vaziyatlarda tez-tez amalga oshirilib 
turadigan faoliyat hisoblanadi. Uni bankrot bo‗lgan korxonani sotishda ham, normal 
ishlab turgan aksiyadorlik jamiyati qancha summada (korxonaning o'z 
sarmoyasining balans qiymatidan ortiq bo'lgan summada) yangi aksiyalarni 
chiqarish huquqiga egaligini aniqlashda ham har qanday aksiyadorlik jamiyati undan 

---

chiquvchi aksiyadorlarning aksiyalarini sotib olishi lozim bo'lgan narxni 
hisoblashda ham amalga oshirish zarur. Har qanday korxonaning qiymatini baholash 
muayyan bozor sharoitida ma‘lum bir vaqtda u tomonidan keltiriladigan potensial 
kutilayotgan va haqiqiy daromadni hisobga olgan holda uning qiymatini pul 
ifodasida aniqlashning tartibga solingan va aniq maqsadga yo‗naltirilgan jarayonini 
o'zida namoyon etadi. Biznes qiymatini baholash bozor xususiyatiga xos funksiya 
hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, baholash birgina baholanayotgan biznesni tashkil 
etish yoki xarid qilish xarajatlari bilan cheklanmaydi. U albatta, bozor omillarining 
yig’indisini hisobga oladi. Bu omillar quyidagicha: 
Biznes qiymatini baholash omillari: 
1) Vaqt omili
2) Xatar omili
3) Bozor kon'yunkturasi
4) Raqobat darajasi
5) Biznеsni rivojlantirishning makro va mikroiqtisodiy muhiti 
Vaqt va xatar biznes qiymatini baholashning asosiy omillari hisoblanadi. 
Vaqt omili bozor iqtisodiyotining barcha jarayonlariga, narxga, qiymatga, 
qarorlarni qabul qilishga ta‘sir ko’rsatuvchi muhim omil hisoblanadi. 
Samarasiz yo’qotilgan vaqt pulning yo’qotilganligini anglatadi. Bunga yo’l 
qo’ymaslikning yagona usuli-sarmoyani ishlashga majbur etish. Bunda 
daromad olish vaqti ham muhim, chunki olingan daromad yanada ko’proq 
daromad olish uchun ishlatilishi mumkin. Daromad olish vaqti oraliq vaqt, 
davrlar bilan o’lchanadi. Oraliq vaqt yoki davr bir kunga, bir haftaga, bir oyga, 
bir chorakka, yarim-yilga yoki bir yilga teng bo‗lishi mumkin. Uning o’tishi 
davomida pul to’lanishi yoki olinishi lozim bo’lgan vaqt baholash jarayonida 
birinchi darajali ahamiyatga ega.
Korxona qiymatini aniqlash uchun qiymatga ta‘sir etuvchi omillar yig’indisi 
haqida, har bir muayyan omilning ta‘siri haqida tasavvurga ega bo’lish lozim.
Yangi mulkdor ega bo’ladigan nazorat darajasi korxonaning bozor 
qiymatiga ta‘sir ko’rsatuvchi muhim omillardan biri hisoblanadi. Korxona 
yakka xususiy mulkka sotib olinishi yoki aksiyalarning nazorat paketi xarid 
qilinishi mumkin. Birinchi holatda narx ikkinchi holatdagiga qaraganda 
yuqori bo'ladi. 
Bozor narxini belgilab beruvchi yana bir muhim omil mulkning likvidliligi 
bo’lib hisoblanadi. Bozor qiymat yo’qolishining kam xatari bilan tezda pulga 
aylanishi mumkin bo’lgan aktivlar uchun mukofotni nazarda tutadi. Likvidli 

---

korxonalar aksiyalarining qiymati odatda, nolikvid korxonalar aksiyalarining 
qiymatidan yuqori bo’ladi.
Talab. Talab mazkur biznes xususiy mulk egasiga qanday daromad 
keltirishi, bu biznesdan qachon va qanday xavf kelib chiqishi, nazorat 
imkoniyatlari qandayligi va mazkur biznesni qayta sotish bilan bog’liq 
bo‗lgan masalalar keltirib chiqaradi.
Daromad. Xususiy mulk egasi obyektdan foydalanib bo’lgandan so‗ng uni 
sotishdan foyda ko’rishi bu jarayonning imkoniyatlari xarakteri bilan bog’liq 
bo‗ladi. Bu operatsiyadan foyda ko’rish, o’z navbatida, kirim va chiqim 
munosabatlari bilan xarakterlanadi.
Nazorat. Narxga ta‘sir ko’rsatadigan muhim omillardan biri yangi mulkdor 
oladigan nazorat huquqi darajasidir. Agar korxona xususiy korxona sifatida 
sotib olinsa yoki aksiyalarning kontrol paketi olinsa, mulkning yangi egasi 
quyidagi haq-xuquqlarni qo’lga kiritadi: boshqaruvchilarni tayinlash, 
ularning mehnatini baholashning qiymatini belgilash, tashkilot ish 
faoliyatining strategiyasi va taktikasiga ta‘sir ko’rsatish, uning aktivlarini 
sotish yoki sotib olish; mazkur tashkilotni qayta tuzish hatto uni tarqatib 
yuborish; boshqa tashkilotlar bilan birlashtirib yuborish; dividendlarning 
qiymatini belgilash va boshqalar.
Shu bilan birga katta huquqlar, qiymat va baho sotib olinadi, nazoratdan 
tashqari aksiyalar paketlarini sotib olish holatlari ham bo‗ladi.
Cheklash. Tashkilotning bahosiga biznesda mavjud bo’lgan har qanday 
cheklash o’z ta‘sirini ko’rsatadi. Agar davlat tashkilot maxsulotining narxini 
cheklab qo’ysa, unda bunday biznesning bahosi uni qo’yib yuborgandan past 
bo’ladi. Talab va takliflarning mutanosibligi. Tashkilotga ehtiyoj uning 
foydaliligi bilan birga iqtisodiy imkoniyatlari investorlar, pulning qadrliligi, 
moliya bozoriga qo’shimcha kapitalni jalb qilish xarajatlarni to’lashga 
qodirligi bilan ham bog’liq. Investorning daromadga va xavf darajasiga 
munosabati uning yoshi bilan ham bog’liq. Yoshlar kelajakda katta daromad 
olish maqsadida xavf-xatarga tik borishga moyil bo’ladilar. Biznesning 
qiymati va ehtiyojga investorlar uchun imkoniyatlarning mavjudligi ham o’z 
ta‘sirini ko’rsatadi. 

---

---

---

---