Tayyorladi: bia-82 guruh talabasi Aminov Yashnar. Savollarga javoblar. 1-savolga javob

2-savolga javob: 
Biznes - daromad keltiruvchi aniq tadbirkorlik faoliyati, ish, mashg’ulot turi 
hisoblanadi. «Biznes (angl. business) – xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyatining 
sohasini va uning iqtisodiy manfaatlarini tavsiflovchi umumiqtisodiy atama» 2 . Har 
qanday biznes o’zining korxona ko’rinishidagi tashkiliy-iqtisodiy shakliga ega. 
Hozirgi sharoitda har qanday mulk obyekti daromad manbai va bozor 
muomalasining obyekti bo’lishi mumkin, Shu jumladan, mulk huquqi ham ana 
shunday obyekt hisoblanadi. Bunda daromad olish jarayoni va daromad keltiruvchi 
mulk sifatida biznes alohida qiziqish uyg’otadi. Biznesning asosini, uning ajralmas 
mohiyatini sarmoya tashkil etadi. Sarmoya zamonaviy iqtisodiy tizimning moddiy 
asosi hisoblanadi. Sarmoya - bu boylik, ishlab chiqarish vositasi, ishlab chiqarish 
omillari, ya‘ni daromad keltiruvchi mehnatga investitsiya qilishning turli moddiy-
mulkiy shakllaridir. Daromad olish jarayoni ma‘lum bir iqtisodiy munosabatlarni, 
Shu jumladan, mulkchilik munosabatlarini nazarda tutadi. Demak, sarmoya - bu 
ishlab chiqarishning moddiy-mulkiy omillaridan tashqari, daromadni yaratish 
jarayoni subyektlari o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlar hamdir. 
Baholash faoliyatining mohiyati va o’ziga xos jihatlarini tushunish uchun imkon 
qadar ochiq ma‘lumotlar berish zarur. Biznesning miqdor bahosini belgilashda har 
qanday xususiy mulk obyektining miqdori aniq vaqt va holatda, aniq bozor 
sharoitida ta‘sir ko’rsatadigan boshqa omillar qiymatini nazarda tutgan holda pul 
shaklida ma‘lum maqsad sari yo’naltirilgan, tizimli jarayon nazarda tutiladi. 
Tannarxni aniqlashning bir qarashda bir oz qo’pol ko’ringan bu shakli mazkur 
jarayonning asosiy belgilarini ochib beradi.
Biznesning bozor bahosining har xil ta‘riflari mavjud. Ulardan har birini alohida 
ko’rib chiqamiz.
Birinchidan, biznes (tashkilot)ning miqdor bahosi – bu jarayon. Ekspert-
baholovchi bu jarayonda natijaga erishish uchun bahoning maqsadi bilan bog’liq 
bo‗lgan mazmun va ketma-ketlilik, obyektning parametrlari va tanlangan metodi 
bilan bog’liq bir qator operatsiyalarni amalga oshirishi kerak.
Ikkinchidan, baholashning barcha bosqichlari uchun umumiy bo’lgan jihatlarni 
ajratish lozim. Masalan, baholashning maqsadini aniqlash; narxning hisob-kitob 
bilan bog’liq turini tanlash; zarur bo’lgan ma‘lumotlarni to’plash va qayta ishlash; 

---

tannarxni baholash metodlarini asoslash; obyektning miqdori tannarxini hisoblab 
chiqish, tuzatishlar o’tkazish; yakuniy bahoni chiqarish; natijalarni tekshirish va 
taqqoslash. Bosqichlarning birortasini o’tkazib yuborish yoki o’rnini almashtirish 
mumkin emas. Bunday o’zboshimchalik natijaning noto’g’ri bo’lishiga olib keladi. 
Bundan kelib chiqadiki, baholash faoliyati–ketma-ketlilik jarayoni: barcha ishlar 
ma‘lum izchillikda amalga oshiriladi.
Uchinchidan, tannarxni baholash – ma‘lum maqsad sari yo’naltirilgan jarayon. 
Ekspert-baholovchi o’z faoliyatida hamisha aniq maqsad asosida ish olib boradi. 
Albatta, u obyekt tannarxining miqdorini hisoblab chiqishi, qanday narxni belgilash 
lozimligi baholash maqsadiga, shu bilan birga, baholanadigan obyektning 
parametrlariga ham bog’liq. Masalan, biznes miqdorini baholash oldi-sotdi bitimi 
maqsadida amalga oshiriladigan bo’lsa, unda bozor narxi hisoblab chiqiladi; agar 
biznes miqdorini baholash uni tugatish maqsadida amalga oshiriladigan bo’lsa, unda 
likvidatsion narx hisoblab chiqiladi.
To’rtinchidan, tannarxni belgilash jarayoni shundan iborat bo’ladiki, baholovchi 
tannarxning miqdorini pul birligi shaklida belgilaydi. Shundan kelib chiqib 
qiymatga oid barcha ko’rsatkichlar, ular aniq o’lchovga va pul birligiga qanchalik 
mos kelishidan qat‘iy nazar, son bilan ifodalanishi lozim.
Beshinchidan, biznes qiymatini baholashning mohiyatiga oid jihatlari bozor bilan 
bog’liq vaziyatga tayanadi. Bundan ko’rinadiki, baholovchi baholaniyotgan 
obyektning qurilishi yoki sotib olinishi, texnik xarakteristikasi, joylashgan o’rni, 
keltiradigan daromadi, aktiv va vazifalarning tarkibi va tuzilishi kabi xarajatlar bilan 
cheklanib qolmaydi. U albatta: bozor konyukturasi, raqobatning darajasi va 
strategiyasi, baholanayotgan biznesning bozordagi ulushi, uning makro va 
mikroiqtisodiy muhitdagi o’rni, unga ta‘sir etadigan xavf-xatarlar, olinadigan 
foydaning o’rtacha darajasi, o’xshash obyektlarning bahosi va shu kabi bozor 
omillarning barchasini hisobga oladi. 
Oltinchidan, bozor narxi albatta pul birligida, masalan, so’m yoki dollar shaklida 
aniqlanadi. Bunda, avvalo, tanlangan valyuta asosida ish olib borish maqsadga 
muvofiq bo’ladi. Bundan tashqari, ish tutishning mazkur usuli hisob-kitobning aniq 
bo’lishiga va valyutaning bir turidan ikkinchisiga o’tishda yo’l qo’yilishi mumkin 
bo’lgan xatoliklarning oldini olishga erishiladi. Biznesning narxini belgilashda 
baholovchi baholanayotgan obyektning aylanma daromadi, xavf-xatar, bu foydani 
nazorat qilib olish, bozor sharoitida o’rtacha foyda olish darajasi, Shunga o‗xshash 
boshqa obyektlarning bahosi, baholanayotgan obyektning xarakterli tomonlari, 
aktivlarning tarkibi va vazifalari (tarkibiy qismlari), bozor holati kabi asosiy 
faktorlarni to’liq hisobga olishga harakat qiladi.

---

Professional baholovchi o’z faoliyatida hamisha ma‘lum maqsad asosida ish 
yuritadi. Maqsadning aniq va oqilona belgilanishi hisoblanadigan qiymatni to’g’ri 
belgilash va baholash metodlarini to’g’ri tanlash imkonini beradi.
Baholash maqsadi mijoz investitsion qaror qabul qilishi, bitim tuzishi, moliyaviy 
hisobotga o’zgarishlar kiritishi uchun zarur bo’lgan baholanadigan qiymatning u 
yoki bu ko’rinishini aniqlashdan iborat bo’ladi.
Baholash ishlarining tashkil etilishidan davlat tizimidan tortib, xususiy 
shaxslargacha nazorat-tekshiruv organlari, boshqaruv tizimi, kredit organlari, 
sug’urta kompaniyalari, soliq firmalari, biznesning xususiy egalari, investorlar 
singari har xil tomonlar manfaatdor bo’lishi mumkin.