Tayyorladi: Respublika ixtisoslashtirilgan terapiya va tibbiy reabilitatsiya ilmiy amaliy tibbiyot markazi Terapiya yo’nalishi 2-kurs klinik ordinatori Qo’shshayev Nurali

Tasnifi
Birlamchi etiologik tasnifga ko’ra simptomatik arterial gipertenziya quyidagilarga bo’linadi.
Neyrogen (markaziy asab tizimining shartli kasalliklari va zararlanishi tufayli):

• 
  markaziy (travma, miya shishi, meningit, ensefalit, qon tomir va boshqalar)
  
• 
  periferik (polinevropatiyalar)
  

Nefrogen (buyrak):

• 
  interstitsial va parenximal (surunkali pielonefrit, glomerulonefrit, amiloidoz, nefroskleroz, gidronefroz, eritematoz tizimli qizilo’ngach, polikistoz)
  
• 
  renovaskulyar (ateroskleroz, buyrak qon tomirlari displaziyasi, vaskulit, tromboz, buyrak arteriyasi anevrizmasi, buyrak tomirlarini bosuvchi o’smalar)
  
• 
  aralash (nefroptoz, buyrak va qon tomirlarining tug’ma anomaliyalari)
  
• 
  renoprin (buyrak olib tashlangandan keyingi holat)
  

Endokrin

• 
  buyrak usti bezi (feoxromotsitoma, Konn sindromi, buyrak usti bezi giperplaziyasi)
  
• 
  qalqonsimon bez (gipotireoz, tirotoksikoz) va paratiroid
  
• 
  gipofiz (akromegaliya, Itsenko-Kushing kasalligi)
  
• 
  klimakterik
  

Gemodinamik (katta tomirlar va yurakning shikastlanishi tufayli):

• 
  aortoskleroz
  
• 
  vertebrobazilar va uyqu arteriyalarining stenozi
  
• 
  aorta koartikatsiyasi
  
• 
  aorta qopqog’i yetishmovchiligi
  

Dori vositalari tufayli

• 
  mineral va glyukokortikoidlarni qabul qilishda,
  
• 
  progesteron va estrogen o’z ichiga olgan kontratseptivlar,
  
• 
  levotiroksin,
  
• 
  og’ir metallarning tuzlari,
  
• 
  indometatsin,
  
• 
  qizilmiya kukuni va boshqalar.
  

Qon bosimi darajasi va davomiyligiga, chap qorincha gipertrofiyasining og’irligiga, ko’z tubidagi o’zgarishlar xususiyatiga qarab, simptomatik arterial gipertenziyaning 4 shakli mavjud: vaqtinchalik, labil, barqaror va xavfli.
Vaqtinchalik arterial gipertenziya qon bosimining beqaror ko’tarilishi bilan tavsiflanadi, ko’z tubi tomirlarida o’zgarishlar yo’q, chap qorincha gipertrofiyasi deyarli aniqlanmaydi. Labil arterial gipertenziya bilan qon bosimining mo’tadil va beqaror ko’tarilishi kuzatiladi, bu o’z-o’zidan pasaymaydi. Yengil chap qorincha gipertrofiyasi va retinaning vazokonstriksiyasi mavjud.
Barqaror arterial gipertenziya doimiy va yuqori qon bosimi, miokardiyal gipertrofiya va ko’z tubidagi aniq qon tomir o’zgarishlar bilan tavsiflanadi (I – II darajali angioretinopatiya). Xatarli arterial gipertenziya qon bosimining keskin ko’tarilishi va barqarorligi bilan ajralib turadi (ayniqsa diastolik> 120-130 mm Hg), to’satdan paydo bo’lishi, tez rivojlanishi, yurak, miya, ko’z tubida og’ir qon tomir asoratlari xavfi, bu esa yomon prognozni belgilaydi.