+tdr 08 Investitsiya

 
5.3. Milliy iqtisodiyotning integratsiyalashuvi bo‘yicha
xorij tajribalari 
Markaziy Osiyo mintaqasi doirasida umummintaqaviy tartibga solish obyekti 
bo‘lishi zarur bo‘lgan davlatlararo integratsiya dasturlarini barpo etish va amalga 
oshirishning alohida muhim roli va ustuvor ahamiyatini ajratib ko‘rsatish mumkin. 
Shu o‘rinda tashqi iqtisodiy va investitsion faoliyat yuritishda diversifikatsion 
tamoyillarga ham e’tibor qaratish, mamlakatimizning istiqbolida kutilmagan 
xavflarni bartaraf etish, shuningdek, bunday xavflar paydo bo‘lgan taqdirda ulardan 
keladigan salbiy ta’sirlarni maksimal darajada kamaytirish imkonini beradi.
Diversifikatsiya muayyan to‘plam tarkibining turli-tumanligini ta’minlashga 
qaratilgan chora-tadbirlardir. Diversifikatsiya darajasi turli-tumanlilik darajasi bilan 
belgilanadi. Diversifikatsiyalashdan muhim investitsiya konsepsiyasi tariqasida 
foydalaniladi. U investitsiya portfeli daromadliligini pasaytirmagan holda uning 
riskini pasaytiradi. Diversifikatsiyalashdan olinadigan eng yuqori samara bir turdagi 
aktiv qiymatining pasayishi boshqa turdagi aktiv qiymatining o‘sishi hisobiga 
qoplanishini ta’minlaydigan tarzda investitsiya portfeliga turli sinflar, tarmoqlar, 
mintaqalar aktivlarini qo‘shish orqali erishiladi.
Biroq ayni paytda AQSh va Yevropa davlatlarining – Rossiya Federatsiyasi 
hamda Xitoy, Hindiston bilan AQSh kabi ayrim davlatlar o‘rtasidagi nisbatan turli 
savdo urushlari va boshqa iqtisodiy sanksiyalari mazkur diversifikatsiyalash 
tamoyillariga qa’tiy amal qilish va ularni takomillashtirishni talab etmoqda.
Shuning uchun diversifikatsion tamoyil, ya’ni tashqi iqtisodiy aloqalarni 
o‘rnatishda quyidagi diversifikatsion tamoyillarga e’tibor qaratish ijobiy samara 
berishi mumkin: 
– tashqi iqtisodiy aloqalarni imkon boricha ko‘proq va mintaqaviy jihatdan 
turli xil mamlakatlar bilan o‘rnatish lozim; 
– eksport tarkibini turli mahsulotlar tashkil etishi lozim; 
– bir xil turdagi mahsulot yoki xizmatni bir vaqtning o‘zida jahonning turli 
qit’alarida joylashgan davlatlarga eksport qilish lozim; 
– iqtisodiyot uchun zarur import mahsulotlari ham eksport siyosatida amal 
qiladigan tamoyil sifatida amalga oshirilishi lozim; 
– jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuv jarayonini tashkil etishda turli 
mamlakatlar tajribasini o‘zimizning sharoitga moslashtirgan holatda amalga oshirish 
lozim.
Yana ikkita istiqbolli yo‘nalishni ajratib ko‘rsatish mumkin. Bular neft-gaz 
mashinasozligi va neft kimyosidir. Ularning rivojlanishi respublikamizda neft va gaz 
qazib olish hajmlari o‘sishi istiqboli bilan izohlanadi, bu, o‘z navbatida, neft-gaz 
mashinasozligi mahsulotlari loyihalarini ta’minlash masalasini o‘rtaga qo‘yadi. 
Mintaqada integratsiya jarayonlarining real shart-sharoitlari va samaradorligini 
ta’minlash yuzasidan kechiktirib bo‘lmaydigan majburiy makroiqtisodiy chora-
tadbirlar ko‘rish fursati keldi, ularga quyidagilar tegishlidir: 

---

87 
– iqtisodiy islohotlarni muvofiqlashtirish; 
– milliy xo‘jalik qonunchiliklarini yaqinlashtirish; 
– tuzilmaviy, pul-kredit, valuta, narx, soliq va ijtimoiy siyosatning umumiy 
strategiyasini kelishish. 
Umuman olganda, Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari integratsiyasi 
mintaqadagi kompleks ustuvor muammolarni hal etib, ushbu mamlakatlarning 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi kuchayishining muhim omiliga aylanadi.
Xorijiy mamlakatlar iqtisodiy integratsiyasining xalqaro tajribasi Markaziy 
Osiyo hamdo‘stligi doirasidagi integratsiya jarayonlarida foydalanish mumkin 
bo‘lgan bir qancha xulosalarga kelish imkonini beradi. Bu esa O‘zbekiston 
Respublikasi iqtisodiyotining jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvida juda 
muhimdir.
Birinchidan, iqtisodiy vazifa sifatida mintaqaviy iqtisodiy integratsiyani 
amalga oshirish uchun o‘tkazilayotgan demokratik va iqtisodiy islohotlarning 
umumiy maqsadlari bilan birlashgan qatnashchi davlatlar rahbarlarining yagona 
siyosiy idorasi zarur. 
Ikkinchidan, xususiy biznes va xorijiy investorlarga ishonch sharti sifatida 
barqaror makroiqtisodiy va ijtimoiy-iqtisodiy vaziyat integratsiya ittifoqi a’zosi 
bo‘lgan mamlakatlar iqtisodiyoti integratsiyasi muvaffaqiyatli qadam tashlashining 
muhim sharti hisoblanadi. O‘tish iqtisodiyotiga asoslangan mamlakatlar uchun ularga 
xos bo‘lgan oldingi ijtimoiy tuzilmalarni o‘zgartirish qiyinchiliklari bilan bog‘liq 
erkin savdo zonasini, keyinchalik esa yagona iqtisodiy makonini barpo etish birinchi 
navbatdagi vazifa hisoblanadi. U boshqa islohotlar (tarkibiy qayta o‘zgartirishlar, 
xususiylashtirish, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini bekor qilish, narxlarni 
erkinlashtirish va shu kabilar) bilan uzviy uyg‘un bo‘lishi kerak. 
Uchinchidan, mintaqaviy integratsiya erkin savdo zonasini, so‘ngra bojxona, 
to‘lov va valuta ittifoqini tashkil etishga doir kompleks chora-tadbirlar sifatida asta-
sekin, izchil amalga oshiriladigan jarayon ekanligini esda tutish zarur, bunda har bir 
bosqichda qatnashchilardan har birining manfaatlari va xulosalari kelishilishi kerak. 
To‘rtinchidan, rivojlangan infratuzilmasi (transport, aloqa, gaz, neft quvurlari, 
oziq-ovqat tashish va shu kabi kommunikatsiyalar) mavjudligi mintaqaviy 
integratsiyaning hal qiluvchi sharti hisoblanadi, ulardan integratsiya hamdo‘stligi 
barcha a’zolarining manfaatlari yo‘lida samarali foydalanish zarur. 
Iqtisodiy integratsiyaning asosiy shakllari quyidagilardan iborat: