Tdtu qo’qon filiali “Elektronika va elektr texnikasi” fakulteti 2-kurs 1-20 tmj guruh talabasi Oribxo’jayeva Zuxraxonning “Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi” fanidan tayyorlagan taqdimoti

TDTU Qo’qon filiali “Elektronika va elektr texnikasi” fakulteti 2-kurs 1-20 TMJ guruh talabasi Oribxo’jayeva Zuxraxonning “Materialshunoslik va konstruksion materiallar texnologiyasi” fanidan tayyorlagan taqdimoti.

Mavzu: Metallarni bolg’alash

• Reja:
• 1. Bolg’alash haqida umumiy tushuncha.
• 2. Bolg’alash uskunalari haqida umumiy ma’lumot.
• 3. Erkin bolg‘alashdagi asosiy operatsiyalar.

• Bolg’alashda metall bilg’a zarbalari yoki press bosimi yordamida shakillanadi.
• Bolg’alashni ajratib turgan joyi metallni asbob harakati yo’nalishiga tik erkin cho'ziladi.
• Bolg’alash barcha metall va qotishmalardan olinadigan massasi bir necha grammdan bir necha yuz tonnagacha bo’lgan mashinalarning shakldor detallarini tayyorlash uchun qo’llaniladi.
• Mayda detallar qo’lda, yirik detallar mashinalarda bolg’alanadi.

Bolg'alash operatsiyalari
1- cho'ktirish, 2- bir qismni cho'ktirish; 3- uzunlashtirish; 4- aylana bo'ylab
ishlash; 5 va 6 - teshish; 7 va 8 urib kesish; 9 va 10 - egish; 11 - urib
payvandlash; 12 - burash
Bolg'alashning afzalliklari:

• universallik (massa va o'lchamlar bo'yicha);
• qimmat uskunalarsiz jarayon amalga oshadi;

Bolg'alashning kamchiliklari

• ish unumi past;
• xomakilarning juda katta qo'yimi;
• chiqindilar ko'pligi (35-40% chiqindilar)

Bolg‘alash uskunalari haqida umumiy ma’lumot

• Qizdirilgan metallni bolg‘a bolg‘alashning bolg‘a zarbi (yoki press bosmi) ta’sirida deformatsiyalash jarayoni erkin bolg‘alash deb ataladi. Bolg‘alash natijasida zarur shaklli pokovka olibgina qolmay, uning strukturasi, binobarin, xossasi ham yaxshilanadi. Shuning uchun og‘ir sharoitda ishlovchi mashina detallar zagotovkalari (tishli g‘ildiraklar, turbina rotorlari, disklari, vallari, shatullari) erkin bolg‘alash yo‘li bilan olinadi.

• Odatda, zagotovka sifatida og‘irligi 1 t gacha bo‘lgan ‘okovkalar uchun so‘rt prokat mahsulotlaridan, og‘rligi 2–3 t li ‘okovkalar uchun metal prokatlaridan va og‘irligi 200 t va undan ortiq bo‘lgan yirik ‘okovkalar olishda quymalardan foydalaniladi. ‘okovkalar kamdan kam dastaki, ko‘‘roq mashiyalarda bolg‘alash yo‘li bilan olinadi. Dastaki bolg‘alash usulining ish unumi haddan tashqari pastligi sababli undan, asosan, ta’mirlash ishlari, mayda ‘akovkalar olishdagina foydalaniladi. Mashinada bolg‘alash usuli ‘akovkalarini ko‘plab ishlab chiqarishda va katta pokovkalar olishda keng qo‘llaniladi.

Asosiy temirchilik uskunalarini quyidagi ko‘gsatkichlarga ajratiladi:

• a) ish tezliglarga ko‘ra bolg‘alarga (vish= 7–8 m/sek) va ‘resslarga (vish= 0,1–0,3 m/sek);
• b) energiya xiliga ko‘ra: bug‘ va elektr yuritmali (pnevmatik,ressorli va richagli) bolg‘alarga ajratiladi. Bug‘ bolg‘alari osongina siqilgan havoda ishlay oladi, shuning uchun ko‘pincha bug‘-havoda ishlovchi bolg‘alar deb yuritiladi;
• d) bug‘ yoki siqilgan havoning bolg‘a porshiniga ta’siriga ko‘ra bir yoqlama yoki ikki yoqlama ishlaydigan bolg‘alarga bo‘linadi. Bir yoqlama ishlaydigan bolg‘alarda bug‘ yoki siqilgan havo tushivchi qismlarini faqat yuqoriga ko‘tarib beradi, ikki yoqlama ishlaydiganlari esa tushuvchi qismlarini ham ko‘taradi ham tushuvchi qismlar og‘irligiga qo‘shimcha ravshda bosim beradi. 

Erkin bolg‘alashdagi asosiy operatsiyalar

• Bolg‘lash yo‘li bilan olinadigan ‘okovkalani olish texnologik jarayonni ma’lum ketma-ketlikda bajariladigan operatsiyalar majmuidan iboratdir. Shuni ham qayd etish kerakki, birgina bolg‘lash operatsiyalardan tashqari pakovkani tayyorlash texnologik kartalarda qayd etiladi, unda zagotovkani bolg‘lashga tayyorlash operatsiyalari (qirqish, o‘lcham va sifatlarni kuzatish, qizdirish va boshqalar) ham kiradi.

Erkin bolg‘alash jarayonning asosiy operatsiyalariga quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:

• 1. Cho‘ktirish – zagotovkaning ko‘ndalang kesimini bo‘yi hisobiga kattalashtirish.
• 2. Mahalliy cho‘ktirish – zagotovkaning bir qisminigina ko‘ndalang kesmini kattalashtirib, bo‘y o‘lchamlarini qisqartirish.
• 3. Cho‘kish – zagotovkaning uzunligini ko‘ndalang kesimi hisobiga uzaytirish.
• 4. Mahalliy cho‘zish – zagotovkaning ma’lum qisminigina cho‘zish. 
• 5. Yumaloqlash – zagotovkani aylantirib ketma-ket zarblash yoki uni siqish yo‘li bilan doiraviy jism shakliga keltirish va boshqalar.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

• 1. П.Н.Теплов «Основы заготовительного производства». М. Машиностроение, 1998- 340 бет.
• 2. Н.М.Челноков, Л.К. Власьевнина, Н.А.Адамович «Технология горячей обработки материалов». М. Высшая школа , 1981-296 бет.
• 3. М.Титов, Ю.А. Степанов «Технология литейного производства» М.Машиностроение, 1985- 400 бет.
• 4. Н.Г.Горбацевич и В.К.Шкред «Курсовое проектирование по технологии машиностроения». М.: Высшая школа. 1985 - 256 бет.
• 5. Под. ред. А.Г. Косиловой и Р.К. Мещерякова «Справочник технолога машиностроителя» М.: Машиностроение 1986 -655 бет.
• 6. И.И.Безручко, М.Е.Зубцов, Л.Н.Балакина «Обработка металлов давлением». «Машиностроение», Ленинград, 1967-310 бет.