Tebranma jarayonlar to’g’risida tushuncha, erkin va majburiy tebranishlar

28. Difraksion panjara va uning tenglamasi. Nyuton xalqalari.
Yorug’likning to’siqlarni aylanib o’tish hodisasi yorug’likning difraksiyasi deb ataladi . Optikada bu hodisa yorug’likning geometrik soya sohalariga kirishini bildiradi.To’siqlar o’lchamlar tartibida bo’lganda yorug’lik to’lqinlari difraksiyasini kuzatish mumkin.
To’siqlar o’lchamlari to’lqin uzunligi tartibida bo’lganda, to’siqlar ikkilamchi sferik to’lqinlar manbaiga aylanadilar yorug’lik to’siq orqasidagi soyani egallaydi va bu to’lqinlarning interferensiyasi to’siqlar orqasidagi jaddalik taqsimoti manzarasini belgilaydi.
Nyuton xalqalari

Yorug’ halqalar radiuslari: m=0,1,2,3,....
Qorong’u halqalar radiuslari: m=0,1,2,3....

Eslatma: Interferensiya manzarasini o’tadigan nurlarda ham kuzatish mumkin, ammo o’tadigan nurlarda interferensiya maksimumlari aks etgan nurlar interferensiyachsi minimumlari bilan mos tushadi.

29. Interferensiya va interferensiya usullarining qo’llanilishi.
Ikkita kogerent yorug’lik to’lqinlari bir-birining ustiga tushganda yorug’lik oqimining fazoviy qayta taqsimlanishini – yorug’lik to’lqinining interferensiyasi kuzatilib, ayrim nuqtalarda to’lqin jadalligining maksimumi , boshqa nuqtalarda minimum kuzatiladi.
Natijaviy tebranish amplitudasi:
Natijaviy to’lqinning jaddaligi:
Jadallik minimumlari kuzatiladigan shart m=0,
Jadallik maksimumlari kuzatiladigan shart m=0,
Interferensiya tasmalari kengligi deb ataladigan ikkita qo’shni maksimumlar (minimumlar) orasidagi masofa:

3 0. Yorug’lik dispersiyasi. Normal va anomal dispersiya. Buger qonuni.
n sindirish ko’rsatkichini yorug’lik ( to’lqin uzunlikdagi chastotasiga bog’liqligini yorug’likning dispersiyasi deb ataladi.Dispersiya natijasida prizmadan o’tgan oq nur dastasi spektrga yoyiladi. Dispersiya faqat monoxramatik bo’lmagan to’lqinlarda kuzatiladi. Qizil nur to’lqin uzunligi 800-620 nm diapazonda yotadi.
Dispersiya ifodasi

sohada – yorug’lik yutilishi kuzatiladi. oshishi bilan n ning o’shishi normal dispersiya sohasi hisoblanadi. oshishi bilan n ning kamayishi anomal dispersiya sohasi hisoblanadi.
A nomal dispersiya-yorug’lik to’lqinlarining chastotasi ortganda moddaning sindirish ko’rsatkichi kamayishi bilan ifodalanadigan yorug’lik dispersiyasi. Anomal dispersiya yorug’lik eng ko’p yutiladigan spektr sohalarida kuzatiladi.
Chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi ham ortsa ya’ni, bu moddaning yorug’likning dispersiyasi normal dispersiya deyiladi. Agar chastota ortishi bilan moddaning sindirish ko’rsatkichi kamaysa, u holda va bunday dispersiya anomal dispersiya deyiladi.

Buger qonuni:
moddaning yutilish sohasiga kirish va chiqishdagi yassi monoxramatik to’lqinning jadalligi.
yorug’lik jadaligiga bog’liq bo’lmagan yorug’likning to’lqin uzunligi moddaning kimyoviy tabiati va holatiga bogliq bo’lgan yutilish koeffitsiyentidir.
Yutilish koeffitsiyentining miqdoriy qiymati x qalinlikdagi yutuvchi qatlamdan yorug’lik o’tganda yassi to’lqin jadalligi marta kamayishini ko’rsatadi.