«telekommunikatsiya texnologiyalari» baǵdarı 3-kurs 3003-20 tt (qq) topar studenti Shukirallaev Ixlastin`

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ
INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKACIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTRLIGI
MUXAMMED AL-XOREZMIY ATINDAǴÍ
TASHKENT INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ UNIVERSITETI NÓKIS FILIALÍ
« TELEKOMMUNIKATIYA TEXNOLOGIYALARI VA KASB TA’LIM » fakulteti
« TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI » baǵdarı
3-kurs 3003-20 TT (qq) topar studenti
Shukirallaev Ixlastin`
«Operatsion sistemalar » páninen

Laboratoriyaliq jumis

Tayarlaǵan _________________ I. SHukirallaev
Qabıllaǵan _________________ K.Ergaliev


Nókis – 2022
Tema:Operatsion sistema ornatiw
Joba:
1.Operatsion sistemalar haqqında túsinik.
2. Linux operatsion sisteması
3. WINDOWS operatsion sistemasın ornatıw hám olardı jumısqa túsiriw basqıshları.
4. Operatsion sistemalardi ornatiw haqqinda

Operatsion sistemalardı ornatıw hám olardı jumısqa túsiriw basqıshları dep atalǵan bul pitkeriw qaniygelik diploma jumısı operatsion sistemalardı jaqtılandıriwde uyreniletuǵın kópshilik temalar maydanınan malumotlar keltirilgen. Bunda bir qansha kerekli malumotlar keltirilgen yaǵniy Operatsion sistemalar haqqında túsinikler berilgen. MS DOS, Linux operatsion sistemaları haqqında malumotlar keltirilgen. WINDOWS operatsion sistemasın ornatıw hám olardı jumısqa túsiriw basqıshları gezekme gezek súwret kóriniste jumısqa túsiriw basqıshları kórsetilgen. Wndowsning islew shártleri keltirilgen hám WINDOWS operatsion sistemasın fleshkadan ornatıw basqıshları ketme-ket atqarılıw jumısları yoritilib shıǵılǵan. Bunnan tısqarı Windows operatsion sisteması komandalarınan paydalanıw buyrıqlarınıń wazıypaları da ko`rib shıǵılǵan. Windows operatsion sisteması menen onsha tanıs bolmaǵan yamasa ol jaǵdayda islew tájiriybesi barlar hám joqlar ushın da kerekli mag`lumatlar keltirilgen bolıp, olardıń mamanlıǵın asırıw ushın xizmet etedi. Bul paydalanıwshılardıń ámeliy programma boyınsha tereń hám de hár tárepleme teoriyalıq hám ámeliy bilim alıwları kóz qarasınan islep shıǵılǵan. Bul pitkeriw qaniygelik diploma jumısım operatsion sistema jáne onı ornatıw basqıshların tereńrek úyreniwshi bolǵan barlıq insanlarǵa, sonday-aq, mektep, licey hám oily oqıw orınlarında Informatika hám informaciya texnologiyaları páninen saboq alıp atırǵan oqıwshı hám studentler hám de jumıs procesine kompyuter texnologiyaları nátiyjeni ámelde qollanıw etiwdi qálegen isbilermenler ushın mólsherlengen.

Windows operatsion sisteması múmkinshiliklerinen paydalanıwdı hám Windows operatsion sistemada islewdi u`yreniw. Pitkeriw qaniygelik jumısınıń wazıypası. Windows operatsion sistemada islewdi hám de winwows komandaları járdeminde islew konikma hám mamanlıǵın payda etiw. Bul pitkeriw qaniygelik jumısı kirisiw bólegi, tiykarǵı bólim 2 baptan ibarat, juwmaq, paydalanılǵan ádebiyatlar hám qosımsha bólimlerinen ibarat. Bul pitkeriw qaniygelik jumısınıń birinshi bapı Operatsion sistema túsinigi, tariyxı, MS DOS hám Windows 95- operatsion sistemaları hám Linux operatsion sisteması haqqında malumotlar keltirilgen. Ekinshi BOB de bolsa WINDOWS operatsion sistemasın ornatıw hám olardı jumısqa túsiriw basqıshları, Wndowsning islew shártleri, WINDOWS operatsion sistemasın fleshkadan ornatıw basqıshları, Windows operatsion sisteması komandaların ornatiw boyinsha mag`lumatlar keltirilgen.
Operatsion sistema - bul arnawlı programma bolib, bul programma tiykarǵı waziypası - kompyuter jumısın basqarıw, kompyuter hám paydalanıwshı ortasida baylanısti ornatish, sırtqı apparatlar islew jaǵdayların sazlaw hám olar menen baylanısti ornatish, hár túrlı programmalardı jumısqa túsiriw hám olar islew jaǵdayların taminleydi.
Ámeliy programmalardı islep shıǵıw hám olar atqarılıwın támiyinleytuǵın qurallar kompleksi. Operatsion ortalıq operatsion sistema, programmalıq támiynat, ámeliy programmalar interfeysleri, tarmaq xızmetlerin, maǵlıwmatlar bazaları hám programmalastırıw tillerinen ibarat. Kompyuter resurslarini hám maǵlıwmatlardı muwapıqlashtiradigan hám basqaratuǵın programmalıq támiynattıń tiykarǵı bólegi yamasa, programmalardıń atqarılıwın basqaratuǵın hám sistemanıń resurslarini bólistiriw, joybarlaw, kirisiw-shıǵıwdı hám maǵlıwmatlardı basqararish sıyaqlı wazıypalardı támiyinleytuǵın programmalıq qural. Sonday bolsada operatsion sistemalar kóbirek programmalıq bolsalar da, biraq, bólekan apparat quralları qollanıwı da múmkin. Operatsion sistemalardıń tiykarǵı wazıypalarına :

• 
  fayl sistemasın basqarıw (jazıw, ózgertish, fayllardan nusqa kóshiriw, erkin paydalanıwdı baqlaw );
  
• 
  programmalar atqarılıwın basqarıw (protsessor waqtın bólistiriw, programmalardı disktan operativ yadqa júklew, jasırın qáwipli tásirdi tutıp alıw hám h. q.);yadtı basqarıw (keshlash, bólistiriw, maǵlıwmatlar butligi qadaǵalawı hám t.b. );
  
• 
  paydalanıwshı menen baylanıs (klaviaturadan, tıshqanshadan buyrıqlardı oqıw, informaciyanı ekranǵa, printerge shıǵarıw hám t.b. ) kiredi.
  

Bunnan tısqarı operatsion sistemalar, kompyuterlerdi túrli marka daǵı tarmaqlardan - jergilikli tarmaqlardan global koorporativ tarmaqlarǵa shekem, sol atap aytqanda, Internet tarog'idan erkin paydalanıwdı basqaradi. Operatsion sistemaǵa mısallar - MS-DOS, Linux, UNIX, Windows, Solaris hám basqalar.
Keling olardıń ayırımlarına qısqasha toqtalıp ótsek:
MS-DOS operatsion (ámeliy) sisteması
MS-DOS operatsion (ámeliy) sisteması.
Microsoft korporatsiyasi tárepinen usınıs etilgen operatsion sistema. MS-DOS dıń birinshi markası 1981 jılda payda bolǵan. Eń dáslep, Microsoft kompaniyası tárepinen IBM ushın islep shıǵılǵan MS-DOS, IBM - uyqas kompyuterler ushın standart operatsion sistema bolıp tabıladı. MS-DOS 16 -xanalı operatsion sisteması bolıp, ol ko'pfoydalanuvchili hám ko'pmasalali ırǵaqlardı qollap -quwatlay almaydı. Operatsion sistemanıń zárúrli qásiyetlerinen biri qánige bolmaǵan paydalanıwshılarǵa ámeliy processlerdi orınlawdıń qolay formaların usınıs qilsa, qánigelerge programmalıq támiynattı islew ushın jaqsı tiykar usınıs etedi. MS-DOS kataloglar shejiresin tashkil etedi, taraqqiy etken buyrıqlar tiline iye. MS-DOS ámeliy processler, fayllar hám sırtqı apparatlar menen nátiyjeli isley aladı.

Operatsion sistemalardan eń belgilileri bul Microsoft firmasınıń MS-DOS hám Windows programmaları, Apple firmasınıń Macintosh programması, Unix hám Linux programmaları. Dúnyanıń 70% kompyuterleri Microsoft korporatsiyasi tárepinen jaratılǵan operatsion sistemalar menen úskenelestirilgen. Balardan 1981 jılda jaratılǵan - MS-DOS programması, 1991 jılda jaratılǵan - Windows 3, 1 programması, 1995 jılda jaratılǵan - Windows 95 programması, 1998 jılda jaratılǵan - Windows 98 programması, 2000 jılda jaratılǵan - Windows 2000 programması, 2001 jılda jaratılǵan - Windows Millennium Edition hám Windows XP programmaları hám házirgi kúnde Windows 7, 8, 10 operatsion sistema programmalarınan keńlew paydalanılıp atır

" WINDOW" anglichan sóz bolıp, ózbekchada " ayna", " taxta" dep, WINDOWS sózi bolsa " áynekler", " taxtalar" dep awdarma etiledi.
MS DOS operatsion sisteması MS DOS operatsion sisteması. MS-DOS operatsion sisteması tómendegi wazıypaları bolǵan kompleks programmalardı ozida kórinetuǵın etedi. Programmalardı orınlawdı basqarıw. SHKlar rezervlarini basqarıw. Protsessorning SHK sırtqı apparatları menen informaciya almasıwın shólkemlestiriw. Sırtqı yadta informaciyanı saqlaw hám disklarǵa xızmet korsatish boyicha islerdi orınlaw. MS-DOS quydagi funksional sistemalardan shólkemlesken. Fayllar sisteması. Sırtqı apparatlar drayverlari. Buyrıqlı protsessor.
Linux operatsion sisteması. Linux -bul jeke kompyuterleri hám jumısshı stansiyaları ushın Unix gruppalı operatsion sistema Linux operatsion sisteması internet tarmogidagi ashıq sistemaları hám protokollar standartların qollab quwatlaydı hám de UNIX DOS MS WINDOWS sistemalarına sáykes keledi. Linuxning «os» retindegi xarakterli ózgeshelikleri. Kop wazıypalılıq. Kop paydalanıwshılar bir waqtıniń ozida birkompyuterdan paydalanıladı. Protsessorning qorǵawlanǵan rejimi. Protsessor yadı qorǵawı. Qolaylı júklew. LINUX -bul operatsion sistema áyne ol elektron komponentlerin islewin támiyinleydi.
Linux operatsion (ámeliy) sisteması. Ózegi Unix operatsion sisteması tiykarında islengen, tarmaq operatsion sisteması. Linux dáslepki bar 1991 yili Linius Torvalds tárepinen shıǵarılǵan. Linuxtin` zárúrli qásiyetlerinen biri - ol biypul programmalıq támiynat Fondı sheńberinde, GNU áshkara litsenziyasına kóre biypul tarqatıladı. Tiykarınan, Internette hám intratarmaqlarda serverler jaratıw ushın qollanıladı.
UNIX operatsion (ámeliy) sisteması
UNIX operatsion (ámeliy) sisteması. Bell laboratoriyası tárepinen jaratılǵan tarmaq operatsion sisteması. Dáslepki bar UNIX operatsion sisteması Bell Laboratory tárepinen 1969 jılı usınıs etilgen, ozaldan tarmaqlarda isletiw ushın mólsherlengen edi. Házirgi kúnde UNIX, Si tilinde jazılǵan ko`p paydalaniwshi hám ko'pma`seleli operatsion sistema. Sistemanıń bas strukturalıq bólegi bolıp mikroo'zak esaplanadı. Onıń ishine tarmaqlararo uzatıwdı basqarıw protokolıni/ orınlawshı modul jaylastırılǵan. UNIX operatsion sisteması bir qansha unamlı páziyletlerge iye, olardan birinshi náwbette tómendegilerdi kórsetiw zárúr:

• 
  ámeliy programmalardı bir túrdegi kompyuterden basqa túrdegisine kóshirip ótkera alıw ;
  
• 
  maǵlıwmatlardı tarqaq ishlovini orınlaw imkaniyatın beretuǵın tarmaq xızmetleriniń keń jıynaması ;
  
• 
  bir waqtıniń ózinde túrli xildagi fayl komplekslerindiń ámeldegi bolıwı ;
  
• 
  júz berip atırǵan ishlov processlerin paydalanıwshılar tárepinen joybarlaw múmkinshiligi;
  
• 
  RISC protsessorlari menen jaqsı uyqaslashuvi;
  
• 
  xar qıylı óndiriwshiler tárepinen usınıs etilgen ónimlerdi ańsat isletiw;
  
• 
  rawajlanıw hám keńeyiw ushın ashıqlıq ;
  

UNIX superkompyuterlari, jumısshı -stansiyalar hám arnawlı jeke kompyuterlerde keń isletiledi.
UNIXWare operatsion (ámeliy) sisteması
UNIXWare operatsion (ámeliy) sisteması. UNIX operatsion sistemasınıń Novell korporatsiyasi tárepinen islep shıǵılǵan markası. UNIXWare sisteması birinshi náwbette NetWare tarmaqlarında isletiw ushın jaratılǵan. Sol menen birge, bul operatsion sistemasınıń ortalıǵında aymaqlıq tarmaqlardıń protokolı da atqarıladı. UNIXWare ápiwayı grafik interfeyske iye. Bul 32-xanalı sistema «ish stoli» dep atalıwshı ortalıqta isleydi. UNIXWare ko'pmasalali, ko'pfoydalanuvchili, ko'poqimli sistema bolıp tabıladı.
Solaris operatsion (ámeliy) sisteması
Solaris operatsion (ámeliy) sisteması. SUN Microsystems korporatsiyasi tárepinen usınıs etilgen UNIX operatsion sistemasınıń markası. Solaris simmetrik multiprotsessorli ishlov atqaradı, suwretler menen islew qurallarına iye, maǵlıwmatlar qawipsizligin támiyinleydi. Sistema Internet tarmaǵı, elektron pochta, sonday-aq, sóylewiy pochta, faksimil baylanıs menen óz-ara isley aladı. Joqarı ónim hám masshtablanuvchilik qásiyetlerine iye.
Windows operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft korporatsiyasi tárepinen jeke kompyuterler ushın usınıs etilgen operatsion sistemalar shańaraǵı. Windows sisteması ko'pmasalali hám ko'poqimli bolıp, qolay grafik interfeys menen xarakterlenedi, virtual yaddıń basqarıwdı usınıs etedi hám kóplegen sırtqı apparatlardı qollap -quwatlaydı. Windowstı isletip, paydalanıwshı bır jola bir neshe ámeliy processler menen nátiyjeli islew múmkinshiligine iye boladı. Dúnyada 90% ga jaqın kompyuterler Windows operatsion sisteması basqarıwında isleydi.
Windows 95 operatsion (ámeliy) sisteması
Windows 95 operatsion (ámeliy) sisteması. Windows 95 baylanıs hám baylanıs ushın islep shıǵılǵan birinshi operatsion sistema bolıp tabıladı. Dáslepki bar 1995 jıldıń 24 avgustında shıǵarılǵan Microsoft korporatsiyasining operatsion sisteması, ámeliy sisteması. Windows 95 óziniń múmkinshiliklerine kóre ózinden aldınǵı Windows 3. 1. operatsion sisteması, ámeliy sistemasın talay artta qaldırǵan. Paydalanıwshınıń jańa interfeysine qosımsha túrde, Windows 95 óz ishine kóplegen zárúrli angitdan kiritilgen funksiyalarǵa iye. Ol, 32-xanalı qóllanbalardı quwatlaydı, bul bolsa, arnawlı sol operatsion sistema ushın jaratılǵan qóllanbalar jáne de tezirek islewin ańlatadı. Sol menen birge, Windows 95, Windows hám DOSning eski qóllanbaların atqara aladı. Windows 95 de, DOSdagi tiykarǵı yad 640 K hám fayl atınıńń uzınlıǵı 8 belgi bolıwı kerekligi sıyaqlı sheklewler biykar etilgen.
Windows 98 operatsion (ámeliy) sistema
Windows 98 operatsion (ámeliy) sistema. Azalda, bul operatsion sistemanı Memphis, keyininen Windows 97 dep ataldı, biraq Microsoft kompaniyası, operatsion sistema múddetinde, 1997 jılda tayın bolmaǵanlıǵı sebepli, onıń atınıń ózgertiwge májbúrli. Windows98 kóplegen jańa texnologiyalardı quwatlaw imkaniyatın beredi, sonday-aq, FAT32, AGP, MMX, USB, DvD hám ACPI texnologiyalardı da. Onıń eń sezilerli ózgesheligi bolıp, veb- brauzer (Internet Explorer) ni operatsion sistema menen uyqaslastırıwshı, «Aktiv jumıs stoli» (Active Desktop) túsinigi boladı.

Windows 2000 operatsion (ámeliy) sisteması

Windows 2000 operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft Windows operatsion sistemaları safidagi ónim, Windows NT operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń rawajlanıwlastırılgan markası. Windows 2000 ni kóbinese W2 K formasında belgilenedi. Windows 2000 operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń tórt markası bar:
Professional - stoldagi hám mobil sistemalar ushın operatsion sistema. Qóllanbalardı isletiw, Internet menen jalǵanıw, fayllar, printerler hám tarmaq resurslarınan erkin paydalanıw ushın isletiledi.
Server - veb-server retinde da, jergilikli tarmaq serveri retinde de isletiledi.
Advanced Server - biznes-qóllanbalar hám elektron kommerciya ushın isletiledi. Windows 2000 Server standart markasınan joqarı masshtablanuvchanlik hám erkin paydalanıw qolaylıǵı menen ajralıp turadı.
Datacenter Server - joqarı tezlikte isleytuǵın, úlken kólem degi maǵlıwmatlarǵa ishlov beriw talap etiletuǵın kompyuter tarmaqlarında paydalanıw ushın jaratılǵan.
Windows CE operatsion (ámeliy) sisteması
Windows CE operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft Windows operatsion sisteması, ámeliy sistemasınıń mobil PDA (personal digital assistants) ga uqsas kompyuterler ushın, qısqartirilgan markası, Windows CEning grafik interfeysi Windows 95 ge uqsas.
Windows NT operatsion (ámeliy) sisteması
Windows NT operatsion (ámeliy) sisteması. Windows New Technology (Windows dıń jańa texnologiyası ) 32-bitli operatsion sistema bolıp, Microsoft korporatsiyasi tárepinen Windows 95 hám MS-DOSlarning ornına usınıs etilgen. Windows NTning auditoriyası, kúshli operatsion sistemaǵa talabı bolǵan, paydalanıwshılardıń eń qızıǵıwshı 10% bólegi bolıp tabıladı.
Windows NTning tiykarǵı ústemshilikleri tómendegiler bolıp tabıladı:

• 
  funksional uyqaslıq ;
  
• 
  mobillik;
  
• 
  masshtablanuvchanlik;
  
• 
  sistemanıń basqarilishi;
  
• 
  ashıq interfeys;
  
• 
  sanaat standartların quwatlaw.
  

Windows NT dıń eki markası ámeldegi: Windows NT Server, tarmaqlarda server retinde islew ushın hám Windows NT Workstation bólek yamasa klient jumıs stansiyaları ushın islengen.
Windows XP operatsion (ámeliy) sisteması
Windows XP operatsion (ámeliy) sisteması. Microsoft korporatsiyasi tárepinen 2001 jılda usınıs etilgen operatsion sistema. Microsoft, Windows XPni Windows 95 shıǵarılǵannan berli eń zárúrli programmalıq ónim dep atadi. Windows XP, Windows 2000 dıń ózeginde qurılǵan bolıp, jańa sırtqı ańlatpaǵa hám grafik interfeyske iye. Windowstıń aldınǵı markalarına salıstırǵanda óz-ara joqarı turaqlılıq hám isenimlilikti sáwlelengenlestirgen. Windows XPning eki markası ámeldegi: Home hám Professional. Microsoft hár eki markanıń mobilligine úlken itibar qaratdı, sonday-aq, qosdı. Sımsız tarmaqlarǵa jalǵanıw ushın “plugand-play” quralın da, Windows Xpda «XP» «eXPerience»ni ańlatadı.

Wndowstin` islew shártleri Windows eki qıylı islew rejim iga iga:-standart; -386 ǵa keńeytirilgen. Rejimdi tańlanıwı kurilma turina bog lik. Windows standart rejimde protsessorning ximoyalangan rejiminde isleydi. 386 ǵa keńeytirilgen rejiminde islewi ushın protsessor hám 8 Mbayt lperativ yad zaur. Windowstan paydalanıw ushın kuyidagi kurilmalar bulishi talap kilinadi:-Keminde 486 DX mikroprotsessor li kompyuter; -8 Mbaytdan kem bulmagan texkor yad (16 Mbayt buksa yakshi); Mb bush jaylı kattik disk (Windows dıń uzi 6 -10 Mbayt jaydı igallaydi) hám disketti ukish ushın kurilma (yakshisi CD ROM); Monıtor (yakshisi SvGA); Printer; -«Sichkoncha» «Sichkoncha»dıń isletiw Windowstı ornatıwda birinshi náwbette sonı anıqlaw kerekki, Windowstı ornatıw jáne onı isletiw ushın kompyuter resursları jetkiliklime. Bunı anıqlawda 2 hújjet járdem beredi: minimal aparat konfiguratsiyasi hám mo'tanosib apparatlar dizimi (Hardware Compatibility List, HCL).

WINDOWS operatsion sistemasın fleshkadan ornatıw basqıshları. Windows OT ining 8. 1 versiyasın ornatıwdı kórip shıǵamız. Bul usıl Windows dıń 7, 8, 8. 1 hám 10 versiyaları ushın birdey esaplanadı. Sonday eken, basladık. Onıń ushın bizge Windows operatsion sisteması ornatıwshı paketi fleshka disk yamasa fleshka kerek boladı. Eger bular ámeldegi bolmasa ózimiz ornatıwshı paketti fleshka jazamız jáne bul arqalı óz kompyuterimizge Windows OT ini ornatamız. Bunda bizge Windows ornatıwshı paketi (. iso keńeytpesinde boladı ) hám rufus programması kerek boladı. Windows OT ining ornatıwshı paketin biz Microsoft dıń microsoft. com saytınan yamasa ózimiz bilgen basqa programmalar saytınan kóshirip alıwımız múmkin. ESLATMA!!! Windows OT ining ornatiluvchi paketi hesh qashan jaysha fleshkaga nusqalaw menen jazılmaydı egerde siz onı úyingizga yamasa qandayda jayǵa alıp barıp saqlap qoyıw ushın jazbap atırǵan bolsańız.
1.Windows OT dıń ornatıwshı paketi; 2. Rufus programması
Fleshkani kompyuterge ulaymiz hám rufus programmasın jumısqa tushuramiz. Keyin rufus programmasınıń tómendegi bólimleri haqqında túsinikke iye bolamız : 1. Jalǵanǵan fleshkamiz atı hám kólemin kórsetedi (Windwos OT ining 7, 8, 8. 1 hám 10 versiyalaripaketini fleshkaga jazıw ushın bizge fleshkaning kólemi 8 Gb den kem bolmaǵanı kerek boladı ); 2. Qanday túrdegi sxema hám interfeys arqalı Windows OT ini kompyuterge jazıw túrin belgilenetuǵın bólim (bul haqqında keyingi temalarımızda tolıqlaw maǵlıwmat berip ótemiz, bizge tiykarǵısı qanday sxema hám interfeysten paydalanıwdı bilip alsaq jetkilikli). Windows OT ini ornatıw ushın biz MBR sxeması hám BIOS yamasa UEFI-CSM interfeysinen paydalanamız ; 3. Fayl sisteması yaǵnıy biz fleshkaga Windows OT paketin jazılǵanda qanday usılda jazılıw kerekligini belgileymiz. Bul fayl sisteması Windows ushın NTFS boladı (keyingi temalarımızda bul haqqında túsintirip ótemiz); 4. Klaster ólshemi yamasa kólemi bul da standart Windows OT ini ornatıw ushın 4096 báyit boladı ; Fleshkamizdin` Windows OT ini ornatıwshı paketi jazılǵannan keyingi atı qanday bolıwı bulmanda jazıladı ; Bul jerde formatlaw sazlamalari keltirilgen. ESLATMA!!! Joqarıdaǵı barlıq parametrler siz Windows dıń ornatıwshı paketin tańlaǵan waqıtıńız avtomatikalıq sazlanadı hám ondaǵı hesh nárseni ózgertiw usınıs etilmeydi.
Suwretde kórsetilgen tuymeni basamız
Bizde tómendegishe ayna ashıladı hám biz aldınan kóshirip alǵan Windows OT inin` ornatıwshı paketin tańlaymiz
Mine biziń parametrlarimiz avtomatikalıq sazlandi. Endi biz «Start» tuymesin basamız Bizde «fleshkamizda qandayda maǵlıwmat ámeldegi bolsa ol óship ketiwi» haqqında eskertiwshi ayna ashıladı. Álbette biz eger fleshkamizda kerekli maǵlıwmat ámeldegi bolmasa «OK» tuymesin basamız Bizde tómendegishe «Gotov» jazıwı chiqganda Windows OT ining ornatiluvchi paketi jazılǵan boladı
Mine endi bizde Windows OT ni ornatıwshı paketi jazılǵan fleshkamiz bar. Endigi náwbette etetuǵın jumısımız bul BIOS ni sazlaw. Sonday eken, siz menen BIOS haqqında soylesemiz. BIOS termini IBM firması tárepinen kompyuter menen uyqas bolǵan apparatlarǵa salıstırǵanda qollanıladı. Basqa firmalar tárepinen islep shıǵarılǵan kompyuter apparatlarında PROM yamasa Boot terminleri qollanıladı. Egerde siz satıp alǵan noutbuk yamasa kompyuterińizda Windows belgisi bolsa, siz qorqmasdan BIOS terminin qollasangiz baladı. «BIOS» bul hár bir kompyuter yamasa noutbukning sistema astı sisteması bolıp tabıladı. Yaǵnıy, siz kompyuteringizga qandayda bir bir Windows (xp, 7, 8, 10 ) ornatpaǵan bolsańız da sizdiń kompyuter/noutbukingizda operatsion sistema bar. Tek onıń wazıypasına súwret/video kóriw, qosıq esitiwdi támiyinlew emes, paydalanıwshı ózine uyqas Operatsion Sistema (OT) ni ornatıwın támiyinlep turıw bolıp tabıladı. BIOS kompyuterdiń turaqlı yadına ornatilmaydi, sol sebepli operatsion sistemasıńız ashıp ketsa da BIOS hesh da ochmaydi. BIOS ga kirisiw qıyın emes, onıń ushın kompyuterińizdi yoqasiz (yamasa qayta jumısqa túsiresiz) hám monıtor suwret uzatıwı menen tómendegi tuymelerdi basasız : F2 + Delete tuymelerin birgelikte qayta hám qayta basasız - bul derlik barlıq kompyuterler ushın BIOS ga kirisiwdi taminlovchi tuymeler kombinatsiyası esaplanadı. Biraq, noutbuklarda bul másele azmaz shálkeslew. Noutbuklarni óndiriwshi firmalar ádetde azlarınıń BIOS ga kirisiw kombinatsiyaların kiritedi. Noutbuklarida BIOSga kirisiw tómendegi tártiplerde biri arqalı ámelge asıriladı : F2 - ádetde Acer, Asus, Fujitsu-Siemens, Panasonic, Samsung, Sony, Tamaqtasıba, Dell i Lenovo noutbuklari ushın ; F2 + delete eger joqarıdaǵı járdem bermasa Acer, Asus, Fujitsu-Siemens, Panasonic, Samsung, Sony, Tamaqtasıba, Dell i Lenovo noutbuklari ushın ; F2+Fn eger ol da járdem bermasa Acer, Asus, Fujitsu-Siemens, Panasonic, Samsung, Sony, Tamaqtasıba, Dell i Lenovo noutbuklari ushın ; Esc - ayırım Tamaqtasıba noutbuklarida F2 ni ornında qollanıladı ; F10 -Hewlett Packard (HP) noutbuklarida, hám de atyrim Dell noutbuklarida qollanıladı ; F1 - birpara Lenovo/IBM noutbuklarida qollanılıwı múmkin; Egerde sizde siyrek ushırasatuǵın túrdegi noutbuk bolsa, ol jaǵdayda tómendegi kombinatsiyalardan birin qollap kóriń: Ctrl+Alt+Esc, Ctrl+Alt+S, Ctrl+Alt+Del, Ctrl+Alt+Ins, Ctrl+Alt+Enter, Fn+F1, Ctrl+Ins
BIOS ádetde kok reńli, zerikarli ortalıq bolıp tabıladı
Windows ornatilgan diskovod yamasa fleshkani jumısqa túsiriw ushın BIOS ga kiritiledi hám ondan BOOT bólegi tabıladı.
Onda ozimga kerekli disk/fleshkani 1-oringa qoyamiz. 1-oringa qoyish hár bir BIOS sistemasında onıń jańa eskiligi, islep shıǵarǵan firmasına qaray túrlishe ámelge asıriladı. Atap aytqanda, eski túrdegi BIOSlarda siz 1- orinda túrge apparat nomiga bossangiz, ol sizge ámeldegi apparatlar royxatini korsatadi, siz usılardan ozingizga keregin birinshi oringa qoyasiz, birinshi orinda turǵanı bolsa saylanǵan apparattıń ornini iyeleydi. Jańalaw túrdegi BIOS larda bolsa bul ámeliyat F5 hám F6 tuymeleri (yamasa basqa F tuymelerde) ámelge asıriladı. Yaǵniy, siz ozingizga kerekli disk/fleshka atınıń belgileysiz hám yamasa F5 (tómen) yamasa F6 (tóbe) tuymelerin basqan halda rejimin ozgartirasiz. Basqa túrdegi BIOS larda (POST yamasa Boot) bul basqasha tárzde ámelge asırılıwı múmkin (F1 hám F2; + hám - hám basqasha tárzde). Biz BIOS ni sazlamasini sazladik endi fleshkani kompyuterge ulaymiz hám kompyuterdi yoqamiz. Qara ekranımız shıǵıwı menen qálegen klaviaturanı tuymelerinen biri bir neshe márte basamız
Bizde Windows ni qaysı tilde ornatish haqqında sorov shıǵadı. Sonı tańlap song «Next» tuymesin basamız Bul aynada «Install» now tuymesin basamız
Keyininen biz «Litsenzionnoe soglashenie» ga qabıl etemen dep galochkani belgileymiz hám «Next» tuymesin basamız Bul jerde Windows ni ornatish boyicha túrin tanlimiz. Bizge basınan ornatish kerekligi sebepli biz «Viborochnaya» ni tanlimiz
Windows OT ornatadigan jaydı tańlaymiz hám «Dalee» tuymesin basamız
Keyin bizde Windows OT ini ornatıw procesi baslanadı Ornatish tawsılǵannan song bizge kompyuterimizning atınıń kirgiziwimiz talap etiledi hám ózimiz qálegen fon reńin tańlawımız múmkin
Paydalanıwshı atı, parol hám parol ushın gilt sóz kiritemiz (ótken sabaqlarda jańa paydalanıwshı jaratıwdı kórgen edik. Bul jerde de tap processni atqaramız)
Windows OT ining sazlamalari tawısıwın kutamiz Sazlamalar tawsılǵanda keyin bizde tómendegishe jazıw payda boladı Mine biziń Windows 8. 1 OT miz.
" BIOS" ga ótiń.
Tarqatıw diskın jaylastırıń Windows 7 DvD drayveriga jaylastırıń hám kompyuterdi qayta jumısqa túsiriw ushın jiberiń. 2 - 3 sekundtı qayta yoqgandan keyin, tezlik penen anakartning xosh kelipsiz ekranı payda boladı, ol erda siz " tuymesin basıń. DEL" hám noutbuklarda" F2».
Xosh kelipsiz áynegi ashılıwı menen klaviatura daǵı " tuymesheni" bir neshe ret basıńDEL" Yoki" F2" Qabıllaw" BIOS". Eger siz bul qısqa waqıt ishinde waqıtıńız bolmasa, ol jaǵdayda qayta baslaw procesi taǵı tákirarlanıwı kerek, sebebi kompyuter qattı disktan júklewdi baslaydı.
Sonday etip, biz hámme zattı tuwrı etdik hám " BIOS" Bólimga" Tiykarǵı».

Máslahátlardan paydalanıp, anakartlarning hár qıylı modellerinde olar azmaz ózgertiliwi múmkin, biz bólimge ótemiz " Boot" (Júklep alıw ).

Meniń jaǵdayımda háreket kósher tuymeleri járdeminde ámelge asıriladı " joqarıǵa hám tómenge" Yoki" shep o'ng" Klaviaturada jaylasqan hám kóplegen noutbuklar ushın navigatsiya tuymechalari boladı F5 hám F6.
" De bolıwBoot" Menyu elementine ótiń" Boot apparatı ústinligi" Tuymeni basıp" Kirisiw».
Bizden aldın, júklew menyusınıń áynegi payda boldı, bul kompyuterdiń standart túrde júklew kerekligini kórsetdi disketa, hám eger bul chiqmasa, keyingi apparat qattı disk. Al, bul dizim degi aqırǵı dizim Cdrom.
Bul jerde biz DvD diskınan júklew ushın kompyuterdi tańlaymiz. Sol sebepli " tuymesin basıńKirisiwva biziń aldımızda taǵı bir ayna ashıladı, ol jaǵdayda siz biziń aydawshımizni tańlawıńız kerek.
Kósher tuymechalariyuqoriga hám tómenge" Sızıqqa taslang" CDROM: 3 S-Optiarc DvD RW AD-5260" hám basıń" Kirisiw". DvD drayveringiz atı hár túrlı boladı.
Eger noutbuk bolsa, navigatsiya tuymechalari boladı F5 hám F6.
Kórip turǵanıńız siyaqlı, DvD drayveri kompyuterdiń júklew diziminde birinshi boldı.
Endi saylanǵan sazlamalarni saqlaw ushın " F10" Keyingi" Kirisiw". Kompyuter qaytaldan jumısqa túsedi.
2. Windows 7-ni qattı diskka ornatıń.
Qısqa waqıt dawamında qayta jumısqa túsirgennen keyin, aynanıń payda bolıwı, shep shep múyeshda DvD diskınan ornatıwdı baslaw ushın kórsetpe sızıǵı payda boladı. Hár qanday tuymesheni basıń. Eger gilt bosilmasa, kompyuter qattı disktan júklewdi baslaydı.
Windows 7-dıń ornatiwshisi jumısqa túsedi, bul kerekli ornatıw faylların ornatıwdı hám kerekli disk faylların nusqalawdı talap etetuǵın minimal úskenelerdi anıqlaydı.
Hámmesi sol. Biz eń qıyın bólekti atqardıq hám endi ornatıw programmasınıń kórsetpelerine ámel qılıwǵana qaladı.
Bul aynada ornatıw tilin saylań.
Bul erda biz operatsion sistemanıń tilin tańlaymiz hám " Keyingi».
" Tuymesin basıńOrnatıw»Windows -ni ornatıwdı baslaw ushın.
Keyingi aynada Windows 7-dıń aldın kompyuteringizga ornatılǵan versiyasın tańlawıńız kerek. Bul erda biliw júdá zárúrli: 32-bitli yamasa 64-bitli operatsion sistema kompyuterde edi, keri jaǵdayda 64-bitli sistema menen islewge qaratnmagan bolsa, apparat islewinde máseleler boladı.
Qaǵıyda jol menende, eger 3 Gb den artıq yad ámeldegi bolsa, siz sistemanıń 64 bitli versiyasın qawipsiz ornatıwıńız múmkin. Qarar retinde, " Keyingi».
Eger siz sistemanı noutbukga ornatatuǵın bolsańız, ol jaǵdayda sistema daǵı maǵlıwmatlardı noutbukning tómengi bólegine jabıwtirilgan stikerdan alıw múmkin.
Biz Litsenziya shártnamasına razılıq bildiremiz hám " Keyingi».
Tolıq ornatıwdı saylań.
Azmaz waqıt ótkennen, ornatıw programması avtomatikalıq túrde operatsion sistemanı ornatıwdı usınıs etetuǵın bólekti anıqlaydı. Biraq Windows -dıń qaysı bóleginde ornatilishini ózińiz belgilewińiz múmkin. Biziń jaǵdayda, hámme zattı ádetiy halǵa keltiriń hám " Disktı sazlaw».
Bul aynada saylań formatlaw bólim. Programma bul bólimde barlıq saqlanmagan maǵlıwmatlardı joytıwıńızdı tezlik penen eskertedi. hám bizde tańlaw joq ekenligi sebepli - Windows ele júklemeydi, anıq basıń " Keyingi».
Qattı disk bólegin formatlawda biz onı qayta isleymiz, jańa operatsion sistemanıń faylları hám papkalari ushın qolay " jay" jaratamız.
Endi Windows kompyuterge ornatilishini kútiw kerek.
Fayllardı ornatıw pıtkennen keyin, kompyuter qayta baslanadı.
Keyingi qayta jumısqa túsirgennen keyin hám keleshekte sistema ornatılıp atırǵan waqıtta siz ornatıwdı baslaw ushın soraw xabarı bolǵan aynanı kóresiz.
Hesh nárse baspań, sebebi kerekli fayllar qashannan berli qattı diskka júklep alınǵan hám olardı ornatıw diskınan taǵı júklep alıwıńız shárt emes.
3. WINDOWS 7 ni ornatıwdı tugating.
Endi Windows ornatıwdı tamamlaw ushın birpara qosımsha maǵlıwmatlardı so'raydi. Ashılǵan aynada kompyuterdiń paydalanıwshı atınıń kiritiń hám " Keyingi". Atıńızdı kirgiziwińiz múmkin.
Bul aynada sizdiń esabıńız ushın paroldı kirgiziw soraladı. Siz kirey alasız, lekin kirolmaysiz. Men ádetde parol kiritpeyman. " Ni basıńKeyingi».
Keyingi ayna sizdi ónim giltini kirgiziwińizdi so'raydi. " Ni basıńKeyingi».
Siz oǵan kirey almaysız, biraq 30 kún dawamında bul operatsion sistemadan paydalanıń. Biraq bul dáwir aqırında siz giltni kiritip Windows -ni aktivlashtirishingiz kerek boladı.
" SaylańUsınıs etilgen variantlardan paydalaning».
Belgilengenlerdi tekseremiz: sáne, waqıt hám waqıt zonası.
Sazlamalarning qollanılıwın kútip atırmız.
Hámmesi sol. Endi sizdi óz-ózin ornatıw menen qutlıqlawlashingiz múmkin Windows 7 operatsion sisteması.
Basqa Windows -ni qanday ornatıw kerek. Kompyuteringizga jańa operatsion sistemanı qanday ornatıw kerek
Hár qanday kompyuterdiń eń zárúrli strukturalıq bólegi operatsion sistema bolıp tabıladı. Operatsion sistemalardıń kóplegen túrleri bar. Búgingi kúnde eń keń tarqalǵan - Windows XP hám Seven operatsion sisteması. OTni tańlaw tuwrısında qarar etkenimizde, ornatıw procesi menen baylanıslı birpara sorawlar bar. Bul maqalada sizge operatsion sistemanı noldan qanday ornatıwdı aytıp beremen. Eger siz meniń barlıq máslahátlarımdı inabatqa alsańız, Windows shańaraǵınıń qálegen OT-ni ornatıwıńız múmkin.
Sonday etip, siz operatsion sistemaǵa iye bolmaǵan kompyuter aldında o'tirasiz. Áwele, siz quwat tuymechasini basasız, júklew processinde onı ashatuǵın tuymeni basıp disk drayverini oching, disktı drayverga jaylastırıń, kompyuterdi qayta jumısqa túsiriń hám ǵáziyne aynasınıń payda bolıwın kuting. Biraq hesh nárse bolmaydı. Ne boldı? Ne qilsa boladı? hawlıǵıw etpeń! Tiykarınan hámme zat onsha quramalı emes.
XP ornatıw.
1. Júklew processinde kompyuterdi qayta qosıń, BIOS menyusına kirisiw ushın " Del" yamasa " F2" tuymechasini basıń.
2. " Boot" jarlıǵın tabıń hám oǵan kiring. " Boot prioritet" yamasa soǵan uqsas zattı saylań. (Awa! Bul erda siz anglichan tilin úyrenmaganimda qáte etkenimdi túsinesiz)
3. Kórsetilgen menyuda, álbette " CD-ROM" yamasa " DvD-ROM / RW / RAM" payda bolatuǵın apparattı saylań jáne onı dizimge birinshi orınǵa qoyıng.
4. " F10" tuymesin basıń, tastıyıqlang (" Ha") hám kompyuter qayta jumısqa túsiwin kuting.
Bizge kóp disklı júklew menyusı usınıs etiledi. Biz operatsion sistemanı (anıqrog'i onıń ornatilishini) tańlaymiz hám atqarılatuǵın komponentler hám fayllardı júklep alıwdı baslawdı kutamiz. Keyinirek, qattı disk bólegin tańlaw dialogın kóremiz. Eger aynada " Tek ajratilmagan maydan.... " dep aytilsa, " C" tuymechasini basıń hám bólim jaratıń. Qáweter almań, bul qıyın emes! Kórsetilgen kirisiw maydanına biziń drayverimiz C kólemin kiritiń. Men S dep atalatuǵın sistema bólegin jaratıwdı usınıs etemen, kólemi 27000 - 40, 000 MB. Bul sistemanıń normal islewi ushın etarli. Keyin biz bólimdi tańlaw dialogına qaytamız. Taǵı " C" tuymechasini basıń hám bólim jaratıń. Kirisiw maydanında hámme zattı bar ekenligishe qaldıring hám jaratıw tuymesin basıń. Mine sol, endi biz kompyuterde eki bólim ámeldegi, sebebi ol tuwrı kompyuterde bolıwı kerek. Bólimdi tańlawda biz taǵı dus kelamiz. Aldın jaratılǵanın saylań hám " Enter" ni basıń. Fayllardı nusqalaw baslanadı, bir neshe minuta dawam etedi. Kompyuter ózi qayta baslanadı. Biz 36 minuta kutamiz hám ornatıw tugadi. Tarmaq parametrleri ornatildi. Fon hám basqa zatlar. Biz azmaz kútip atırmız hám hámme zat tayın!.
Ne ushın operatsion sistemanı flesh-disktan ornatıw kerek?
Haqıyqattan da, bunıń áyyemgi zamanlardan berli ornatıw diskları bar. Haqıyqat sonda, birpara modellerde bul jaysha joq yamasa buzılǵan, biraq operatsion sistemanı qayta ornatıwıńız kerek hám USB flesh-diskın tasıw (saqlaw ) CD-RW-ga qaraǵanda talay qolaylaw bolıp tabıladı.
Ornatıw procesiniń ózi, eger siz mashqalaǵa qarasangiz, onsha quramalı emes.
Onı bir neshe basqıshlarǵa bolıw múmkin:
Operatsion sistemanı USB flesh aydawshına nusqalaw
Ornatıw ushın kompyuterińizdi tayarlań
BIOS-ni júklew ushın sazlang
Operatsion sistemanı ornatıń
Álbette, eger siz kompyuterdi " siz" den paydalanıp atırǵan bolsańız, ol jaǵdayda siz Internette processtiń birpara táreplerin oydinlashtirish ushın bir az waqıt sarplasangiz, siz wazıypanı engishingiz múmkin.
Eger bul tema boyınsha bilim etarli bolmasa, ol jaǵdayda bul maqala sizge tuwrı jumıs vektorın tańlawǵa járdem beredi hám óz kúshińizdi hám hámme zattı tuwrı jolda orınlawǵa bolǵan qálewińizdi jóneltiredi.
Sonday etip, hár bir elementti tolıqlaw kórip shıǵayıq.
Windows operatsion sistemasın USB flesh aydawshına qanday nusqalaw
Bas betten kórinip turıptı, olda, birinshi zat siz qandayda bir jayǵa nusqa kóshiriwińiz kerek boladı. Bul zat - kerekli operatsion sistemanıń suwreti. Qandayda bir orında - biziń, keleshekte ornatılatuǵın flesh-disk.
Nusqalaw ushın bizge kerek:
Yad kólemi 4 Gb hám odan joqarı bolǵan flesh-disk. Bulardıń barlıǵı qaysı OSni júklep alıwıngizga baylanıslı hám keyin onı noutbukga yamasa kompyuteringizga ornatasız.
Súwretti jazıp alıw programması (WinToFlash, WinSetupFromUSB), onı Internetten júklep alıw múmkin ha`m operatsion sistema suwrettin` ózi.
Fleshli drayverni jańasın satıp alıw yamasa barini isletiw múmkin.
Operatsion sistemanı virtualizatsiya qılıw
Sonday etip, men siz ushın tuwrı sheshimdi taptım dep oylayman : eger sizde isleytuǵın jeke kompyuterińiz bolsa, onı jaratılıwmasıńız múmkin virtual mashina hám ózińiz qálegen barlıq tájiriybelerdi orınlaw ushın paydalanıń, sonday-aq ornatıw fantazma (shıńǵırlaytuǵın, fantazma ) jańa operatsion sistema.
Virtual mashinalardıń kúshi - bul tiykarǵı kompyuterdiń qattı diskına qospastan islew qábileti: virtual kompyuter administratorları programmalardıń ózleri bolǵanı ushın, olar ishinde júz bolatuǵın hámme zat hesh qashan diskta kórinbesligine tolıq isenimińiz bar, biraq virtual mashinada " sheklengen" bolıp qaladı. Sol tárzde, siz haqıyqıy kompyuterge zálel bermesten erkin háreket etiwińiz múmkin.
Eger siz operatsion sistemanı ornatıwdıń bul tárepi menen qızıqsangiz, men sizge Oracle's virtualBox sıyaqlı virtual mashina basqarıwshısınan baslawıńızdı máslahát beremen - bul ápiwayı programmalıq interfeys sebepli tolıq ortalıqlardı jaratıw hám sazlaw imkaniyatın beretuǵın biypul programma. bir neshe ret basıw arqalı virtual. Onı isletiw haqqında kóbirek maǵlıwmat alıw ushın sizge virtualBox-den qanday paydalanıw boyınsha qóllanbanı oqıwdı usınıs etemen, ol jaǵdayda men bul ájayıp programmanıń qásiyetlerin túsintirip beriwge eristim.

Juwmaqlap aytqanda Sońǵı jıllarda informaciya kommunikatsiya texnologiyalarınıń rawajlanıwı bir pútkil, erkin hám ashıq kodlı programmalıq támiynattı usınıwǵa qaratılǵan háreket menen baylanıslı. Erkin hám ashıq kodlı programmalıq támiynattı mámleket hám tálim mákemelerine, sonday-aq jeke sektorǵa da keń múmkinshiliklerdi usınıs etedi. Erkin hám ashıq kodlı programmalıq támiynattı ózine tartatuǵındorligidan tısqarı, turaqlılıǵın hám iyelik qılıwdı tómen bahaları ornına, erkin hám ashıq kodlı programmalıq támiynattı kóplegen mámleketler bir qatar basqa sebeplerge kóre (mámleket qawipsizligi, avtorlıq tólewlerin tómenletiw, tálimdi hám jeke perspektivalı islenbelerdi rawajlandırıw ) aldınǵa jıljıtıwıp atır. Pitkeriw qaniygelik jumısınıń quydagi ámeliy hám teoriyalıq nátiyjeleri alındı : Bul pitkeriw qaniygelik jumısınıń birinshi bapı Operatsion sistema túsinigi, tariyxı, MS DOS operatsion sistemaları hám Linux operatsion sisteması haqqında malumotlar keltirilgen. Ekinshi BOB de bolsa WINDOWS operatsion sistemasın ornatıw hám olardı jumısqa túsiriw basqıshları teoriyalıq hám ámeliy kórip shıǵıldı, Wndowsning islew shártleri, WINDOWS operatsion sistemasın fleshkadan ornatıw basqıshları, Windows operatsion sisteması komandaların ornatish boyicha malumotlar hám qosımshada súwretler keltirilgen.

Paydalanilg`an a`debiyatlar
Таненбаум Э. Современные операционные системы – СПб.: Изд. Питер, 2002.
Sattorov A Info’rmatika va axbo’ro’t texnologiyalari. To’shkent.”Oʻqituvchi”. 2002 y
Ahmedov A, Toyloqov N. Info’rmatika. To’shkent. “O’ʻzbekisto’n”. 2002 y
Леонтьев В.П. Новейшая энциклопедия персонального компьютера. –М: Изд. ОЛМА-ПРЕСС, 2003.
www.ziyonet.uz
talaba.su