Tema: Ashshi qalempir (Gorkiy perec)

I-Bap. Ashshi qalempir Capsicum anna L
Búgingi kúnde ashshı qálempir dúnya boyınsha 4,6 mln gektar maydanǵa egilip, odan 69,3 mln tonna ónim jetistirilmekte. Ortasha όnimdarlıq ıssıxanalarda gektarınan 100-110 tonnanı, ashıq maydanlarda bolsa 14,1-18,3 tonnanı qurap atır. Házirgi kúnde ashshı qálempir eginine qızıǵıwshılıq hám mútajlik kúnden-kúngr artıp atır, bul egin dúnyanıń barlıq mámleketlerinde jetiwtiriladi. Ashshı qálempirdi dúnya kóleminde ortasha hasıldarlıq kórsetkishi ashıq maydanlarda 2006-jılda 7,3 tonnadan, 2019-yilda 18,4 tonnaǵa shekem kóterilgen bolsa, ıssıxanalarda 80 tonnadan 110 tonnaǵa shekem kóterilgen. Mámleketimizde zárúrli tarmaq awıl xojalıǵın isloh qılıw, atap aytqanda tarawda mámleket basqarıwı sistemasın rawajlanıwlashtirish, bazar munasábetlerin keń engiziw, awıl xojalıǵı ónimlerin jetiwtiriwshi, qayta isleytuǵın hám satıwshı sub'ektlar ortasındaǵı munasábetlerdiń huqıqıy tiykarın bekkemlew, tarawǵa investitsiyalardı tartıw, resurstejamkor texnologiyalarni engiziw hám de awıl xojalıǵı ónimleri islep shıǵarıwshılardı zamanagóy texnikaler menen támiyinlew barasida arnawlı bir jumıslar ámelge asırılıp atır. Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2021-jıl 3-fevraldagi “Awıl xojalıǵında bilim hám innovatsiyalar sisteması hám de zamanagóy xızmetler kórsetiwdi jáne de rawajlandırıw tuwrısındaǵı PF-6159 -san Pármanı menen tastıyıqlanǵan “2021-2025 jıllarda awıl xojalıǵında bilim hám innovatsiyalar sistemasın ústin turatuǵın rawajlandırıw kontseptsiyasında “Jer hám suw resurslaridan nátiyjeli paydalanıw, awıl xojalıǵı eginleri zúráátliligin asırıw, jańa túrlerdi jaratıw, selektsiya, Tuqımgershilik hám nálshilikti rawajlandırıw, ilim jetiskenliklerin óndiriske engiziw, respublika aymaqların arnawlı bir awıl xojalıǵı eginleri hám azıq-awqat ónimleri jetistiriwge qánigelestiriw sıyaqlı kontseptual jónelislerge tiykarlangan ilim-pándi rawajlandırıw aktual wazıypa esaplanıwı belgilep berilgen. Usınıń menen birge, Ózbekstan Respublikası Vazirlar Mákemesiniń 2018-jıl 27-yanvarda «Respublikada shet el tájiriybesi tiykarında ashshı qálempir jetistiriwdi kóbeytiw shara-ilajları tuwrısındaǵı №62-san sheshimi menen ashshı qálempir eginin jetistiriwge keń múmkinshilikler berilgen. Analizlerge kóre, dúnyada sońǵı jıllarda ıssıxana hám ashıq maydanlarda eń kóp ashshı qálempir jetistirgen mámleketlikler: Vetnamda 273 mıń tonna, Braziliyada 96,7 mıń tonna, Indoneziyada 88,9 mıń tonna, Indiyada 68,8 mıń tonna, Bolgariyada 53,1 mıń tonna, Shri Lankada 46,4 mıń tonna, Qitayda 37,1 mıń tonna ashshı qálempir ónimi jetistirilgen. Usınıń menen birge ashshı qálempir bul mámleketler palız eginleriniń tiykarǵı eginlarinen biri esaplanadı, olarda jetistirilgen ónim azıq-awqat, sanaat hám de farmacevtika tarawlarında keń qollanıladı. Sol sebepli de bul eginniń áhmiyetinen kelip shıǵıp respublikamizda ashshı qálempirge bolǵan talaptı qandırıw maqsetinde bul egindi jetistiriw agrotexnologiyalarga ilim jetiskenliklerine ámel ete otırıp sapalı ónim islep shıǵarıw aktual máselelerden biri esaplanadı. Bul qollanbadan mámleketimiz dıyxan, fermer, xojalıqlari hám agroklasterlarda ashshı qálempir egininen joqarı ónim alıwda nelerge itibar qaratıw kerekligi, agrotexnikalıq ilajlardı shólkemlestiriw hám ósimlikti kesellik hám zıyankeslerden nátiyjeli qorǵaw sıyaqlı sorawlarǵa juwap tabıw múmkin.