Tema: babalarimiz maqtanishimiz mazmuni: kirisiw

partlap ketti” degen filmde óz sáwlesin tapqan: 
“Francuz kino dóretiwshileri tárepinen súwretke alınǵan “Budda da 
uyalǵanınan partlap ketti” dep atalatuǵın kórkem filmde kishkene ǵana bir 
qızalaqtıń jan-táni menen bilim alıwǵa umtılıwı, biraq Awǵanıstandaǵı qáweterli 
jaǵday, jawızlıq niyetindegi kimselerdiń buǵan tosqınlıq etkeni tuwralı sóz etiledi. 
Qızalaq ne-ne azaplar menen azǵana pul tabadı hám dápter satıp aladı. Biraq 
ruchkaǵa pulı jetpeydi. Anasınıń pardoz qálemin alıp, mektepke atlanadı. Jolda tek 
urıstı ǵana ómiriniń mazmunı dep biletuǵın qaraqshı balalarǵa dus keledi. Olar 
qızdı “tutqınǵa” alıp, tiriley jerge kómbekshi boladı. Qızalaq olardıń qolınan 
qashıp shıǵıp, bir mektepke jetip keledi. Tilekke qarsı, bul er balalar mektebi bolıp 
shıǵadı. Muǵallim onı kóshege quwıp saladı. Qızalaq endi alıs awıldaǵı qızlar 
mektebine jol aladı. Lekin, basqa awıldan kelgeni ushın ol jerden de quwıladı. 
Usılayınsha kóshede qalıwdan, ózi dáslep dus kelgen qaraqshı balalarǵa, yaǵnıy 
jawızlıqqa jem bolıwdan basqa ilajı qalmaydı.” 
Bul waqıyanı kórgen hárqanday tas bawır adam da kózlerine jas aladı. Jas 
ǵana qızalaqtıń ómirge degen qushtarlıǵı, bilim alıwǵa umtılıwı jawızlıq aldında 
jer menen jeksen bolıp, kúlge aylanadı. Qızalaqtıń júregindegi mehirdi, kewlindegi 
isenimdi, júzindegi kúlkilerdi elindegi jawızlıqlar tartıp aladı. Onıń qálbin jawızlıq 
biylep alıwına bolsa urıs sebepshi boladı. Usı orında házirgi zaman ózbek 
ádebiyatınıń eń iri wákilleriniń biri Zulfiya Israilovanıń “Ulım, sirá urıs bolmaydı” 
qosıǵınan bir shuwmaq keltirip ótsek:

---

16 
Zalım urıs! Atıń óshsin! 
Sen sebepli kewil jara. 
Kóp úylerde sen sebepli, 
“Áke” sózin bilmes bala. 
Urıs. Bul sózdi esitkenimizde júreklerimizde qorqıw payda boladı. Ayaq-
qollarımız qaltıraydı. Shayıramız Zulfiya Israilova óziniń joqarıda keltirilgen 
qosıǵında urıstıń insan basına qanshama báleler jawdırǵanın, kishkene balalardı 
tiriley jetim qılǵanın, urıs sebepli kimdir balasınan, kimdir ákesinen, jáne kimdir 
kúyewinen yaki ajaǵasınan ayrılǵanın kózleri jasqa tolı, dártli kewil menen jır 
etken. Sonıń ushın, biz jaslar, búgingi kúnniń qádirine jetip, Allataalaǵa 
shúkirshilik etiwimiz kerek. 
Juwmaqlap aytqanda, xalqımız basınan awır kúnlerdi, ne-ne qıyınshılıqlardı 
keshirgeniniń gúwası boldıq. Házir usınday azat eldiń náwqıran perzentlerimiz, 
keleshektiń gúl-ǵumshalarımız. Sol ushın da, bizler ata-babalarımız 
qaharmanlıqların umıtpaǵan halda, olar miyras qaldırǵan tınıshlıqtı asırap-
abaylayıq. Sebebi, tınıshlıq dúnyadaǵı sonıńday bir baylıq, onıń qádir-qımbatı, 
áhmiyeti ásirler asa, hátte máńgilikke óshpeydi. Jıllar, zamanlar ótse de, olar insan, 
mámleket, xalıq hám jámiyet ushın eń zárúr talap, eń ullı baylıq bolıp qala beredi. 
Bul baylıqtı qádirlep, onı asıraw, babalarımızģa múnásip áwlad bolıw, biz 
jaslardıń, wazıypamız. Sonda ģana, babalarımız ruwxı shad bolıp, watanımız 
ǵárezsizligi jolında qılǵan mártlikleri zaya ketpeydi hám de bizlerden ırza bolǵan 
bolar edi.Juwmaq etip aytqanda baslawısh klassta alınǵan bilimler keleshekte kútá 
úlken áhmiyetke iye boladı. Baslawısh klassta matematika oqıtıwda oqıwshılarǵa 
temalardı ápiwayınan quramalına qaray aparıw kerek. Sondaǵana sabaq túsinikli 
hám qızıqlı bolıp jetkiziledi. Baslawısh klaslarda bólshek túsinigin formalantyirish 
3-klasstan úles túsinikleri menen alıp barıladı. Baslawısh klaslarda bólshek 
túsinigin kórgezbeli qo'rollarsiz mısalı, zatlar alma, ǵarbız, qawın hám 
geometriyalıq sırtqı kórinisler: Sheńber, kesindi, kvadrat, tuwrı to'rburchaklarsiz 
alıp barıp bolmaydı. Baslawısh klaslarda bólshek túsinigi oqıwshılarǵa bólimlerge 

---

17 
bolıp úyrenilishini, shamalawni shakllantiradi. Sabaq dawamında balalarǵa 
bólshek haqqında malumot beriw processinde olarǵa anniq etip orgatish kerek túrli 
oyın hám kórgezbelerden paydalanıw zárúr mısalı Bólsheklerdi jazıwdı orınlawda 
tómendegi sheńberde ámel qılıw eslatiladi. Sızıq astında jazılǵan san bo'lshektıń 
bólim dep atalıb, pútkil zat neshege teń jazılǵan san bo'lshektıń súwreti dep atalıb, 
teń bólimlerden qanshası alınǵanın kórsetedi. Baslawısh klassta bólimi 10 nan 
úlken bolmaǵan bólshekler qaraladı. Oqıwshılanıń matematikalıq bilimlerdi 
o'zlashtrishi tek oqıw jumısında tuwrı metod tańlawǵa baylanıslı bolmaydıden, 
bálki oqıw procesin shólkemlestiriw formasına da baylanıslı. Sabaq dep 
programma boyınsha belgilengen, anıq keste tiykarında, anıq waqıt dawamında 
oqıtıwshı baslıqlıǵında oqıwshılardıń ózgermeytuǵın sanı menen islengen oqıw 
jumisına aytıladı. Sabaq waqtında oqıwshılar matematikadan teoriyalıq 
malumotga, esaplaw ilmiy tájriybesine, másele sheshiw, hár túrlı ólshewlerdi 
orınlawǵa úyrenediler, yaǵnıy sabaqta hámme oqıw jumısları atqarıladı. 
Matematika sabaǵınıń ayriqsha tárepleri, bárinen burın, bu o'quv predmetiniń 
qásiyetlerinen kelip shıǵadı. Bu xususiyatdan biri sonnan ibarat, ol jaǵdayda 
arifmetik material menen bir waqıtta algebra geometriya elementleri de uyreniledi. 
Matematika baslawısh stuldıń basqa ayriqsha tárepi teoriyalıq ámeliy máselelerdiń 
birgelikte qaralıwı bolıp tabıladı.