Tema: Baslawısh klaslarda oqıwshılardıń matematikalıq pikirlewin rawajlandırıw jolları jobasí

Baslawısh klass oqıwshıların matematika sabaqlarında pikirlew qábiletlerin ósiriw.
Baslawısh klass oqıwshılarini matematika sabaqlarında pikirlew qábiletlerin rawajlandırıwda túrli máselelerdiń orni úlken. Biz tómende anne sonday máselelerdiń ayırım túrlerine toxtalib otamiz.
Saqnalastırılǵan máseleler.Saqnalastırılǵan máselelerge úlken itibar beriledi. Bul máselelerde balalardıń baqlaǵan, kóbınshe ózları tikkeley atqarǵan háreketleri hákis ettiriledi. Bul jerde sorawǵa juwap beriw emes, bálki bul berilgen sanlar kórgizbeli tiykarında korinib turıwı múmkin bolıp tabıladı. Birinshi klass balaları kóbınshe máseleni sheshiliwi alıwdı bilmaydilar, sebebi olar ol yamasa bul háreketti ańlatiwshı (sarp etiw etdi, bolıwıb aldı, sawǵa etdi h.t.b) sózlardıń mánisin tusinbeydi. Soniń ushın mektepte, tayarlaw toparında ol yamasa bul háreketti ańlatpa etiwshi sózlardı mazmunın ashıp beriwge bólek itibar beriw kerek. Sol maqsette másele tiykarına qanday ámeliy háreketlerdi kirgiziw zárúr ekenligin esapqa alıw kerek. Bunda qarama- qarsı háreketti: keldi-ketti, jaqın keldiler-uzaqlasdilar, aldı -beriwdi, koteriwdi-túsiriwdi, alıp keldiler alıp ketiwdi, ushıp ketiwdi názerde tutatuǵın jıyındi hám qaldıqtı tabıwǵa tiyisli máselelerdi salıstırıwlaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. ³
Kórgezbeli máseleler. Daslep balalarǵa tema mazmunı tuwrısida aytiladi, hám de berilgen sanlar suwretlengen súwretler korsetedi. Súwret boyınsha birinshi máseleni oqıtıwshıning ozi dúzedi. Ol balalardı súwretlerdi kórip shıǵıwına, berilgen sanlardı hám de muǵdarlıq munasábetlerdiń ozgarıwne alıp kelgen turmıslıq háreketlerdi ajıratıp alıwǵa uyretedi. Mısalı, suwretde 5 shar uslaǵan bala suwretlengen, ol 1 shardi qızga berip atır. Súwretti korip oqıtıwshı: Bul jerde ne suwretlengen? Bala ne ustap turıptı? Ol jaǵdayda neshe shar bar? Ol ne qılıp atır? Biz neni bilemiz? Máseleni shártini dúziń. Nehaqqında sorasw múmkin? dep soraydi. Oqıtıwshı berilgen sanlardı ozgertirib,balalardı áyne bir temada hár túrlı mózmundagi jiyindi hám qaldıqtı tabıwǵa tiyisli máselelerdi oylab tabıwǵa, gúrriń etiwge úyretiwda paydalanatuǵın qalelegen mózmundagi súwret tiykarında másele dúziwge undeydı.
Matematikalıq máseleler ápiwayı hám quramalı máselelerge ajratıladı. Bir ámel menen sheshiliwi múmkin bolǵan máselelerge ápiwayı máseleler dep ataladı. Bir neshe ápiwayı máselelerden dúzilgen hám sol sebepli eki yamasa odan artıq ámeller járdeminde sheshiletuǵın máselelerge quramalı máseleler dep ataladı.Mısalı : terektiń shaqasında 6 qus bar edi. Olardan 2 ushıp ketti? Bul máselege 2 teris másele dúziw múmkin.
1) Terektiń shaqasında bir neshe qus bar edi. 2 qus ushıp ketkennen soń terektiń shaqasında 4 qus qaldı. Terektiń shasında neshe qus qaldı?
2) Terek shoqasında 6 qus qanıp turǵan edi, bir neshe qus ushıp ketkennen song 2 qus qaldı. Neshe qus ushıp ketti? Ápiwayı másele arasından tikkeley kórsetilgen másele ajıratılǵan.
1-másele. Bir qutida 8 alma bar bul almalar ekinshi qutidan 5 artıq.Ekinshi qutida neshe alma bar.
Sheshiliwi alıw :8-5=3 (alma )
Juwap : ekinshi qutida 3 alma bar.
2-másele. Wáli 6 ta qoyan suwretin sizdi. Wálini sizǵan súwretleri Alidiń sizǵan súwretlerinen 2 artıq. Ali neshe qoyan suwretin sizdi?

Sheshiliwi alıw : 6 -2=4.

Juwap : Ali 4 qoyan suwretin sizdi.
Ápiwayı máselelerden yigindi hám qaldıqtı tabıwǵa tiyisli máseleler.
3-másele Stol ústinde 4 qızıl qálem bar edi taǵı oǵan 4 kok qálemdi
qoshdi. Stol ústinde neshe qálem bar edi:
Sheshiliwi alıw : 4+4=8
Juwap : stol ústinde 8 qálem bar edi.
Ápiwayı máselelerdi túrlerinen taǵı biri sannı neshe birlik artırıw yamasa
kemeytiwge tiyisli máseleler.
1. Axmetde 6, Salimde bolsa odan 2 artıq qálem bar. Salimda neshe qálem bar?
Sheshiliwi alıw : 6+2=8 (qálem)
Juwap : Salimde 8 qálem bar.
2. Salim 4 qızıl mashina suwretin Axmet bolsa 3 jasıl mashinanıń
suwretin sizdi. Ekewi neshe mashina suwretin sizdi?
Sheshiliwi alıw : 4+3=7.
Juwap : Ekewi 7 mashina suwretin sizdi.
3. Wáli 5 geshir suwretin, Kemde-kem ushraytuǵın bolsa 3 geshir suwretin sizdi. Ekewi neshe geshir suwretin sizdi?
Sheshiliwi alıw : 5+3=8.
Juwap : Ekewi 8 geshir suwretin sizdi.
Ápiwayı máselelerdi shártleri balalar ushın túsinikli bolıwı kerek. hám qaldıqlı tabıwǵa tiyisli máseleler sonday máseleler taplamiga kiredi. Ápiwayı máseleler sheshiliwi alıw járdeminde matematika baslawısh stuldıń tiykarǵı túsiniklerinen biri arifmetik ámeller haqqındaǵı túsinik hám basqa bir qatar túsinikler qáliplesedi. Ápiwayı máseleni shesha alıwdı ozlashtirganlaridan song quramalı máselelerdi sheshiliwi alıwdı organadılar. Sebebi quramalı máseleler birneshe ápiwayı máselelerden dúzilgen baladı Másele. Tarelkada 2 jasıl, 3 qızıl almalar bar edi. Olardan 2 qızıl alma eyilgandan song. Tarelkada neshe alma qaldı? 3+2=5 (ta)
Sheshiliwi alıw : 5-2=3 alma.
Juwap : Tarelkada 3 alma qaldı. 2. Saqıyda 3, Sobirda odan 6 artıq qálem bar.
2. Sobirda neshe qálem bar? Saqıyda — 3 Sobir -? - 6 artıq.
Sheshiliwi alıw : 3+6=9 (qálem)
Juwap : Sobirda 6 qálem bar.
3. Palızdan elyor 7 ǵarbızdı úzip shıqtı. Kemde-kem ushraytuǵın bolsa 3 ǵarbızdı palızdan úzip shıqtı. Ekewi neshe ǵarbız úzip shıqtı? Sheshiliwi alıw : 7+3=10 (ǵarbız ).Juwap : Ekewi 10 ǵarbız úzip shıqtı.