Tema: Baslawısh klaslarda oqıwshılardıń matematikalıq pikirlewin rawajlandırıw jolları jobasí

Oqıwshılar pikirlew qábiletlerin ósiriwde qızıqlı máselelerdi sheshiliwi alıw usılların qóllaw.
Máselelerdi súwretlew usılı. Máseledegi berilgen sanlardıń neshe ekenligin
atap ótiwge hám olar ortasidagi munasábetlerin anıqlay biliw kónikpesini rawajlandırıwǵa múmkinshilik beretuǵın eń zárúrli tekst usılı -máseleni súwretlew bolıp tabıladı.
Balalardıń zatlardıń sızılmada súwretlew usılları menen tanısıwı da paydalı bolıp tabıladı. Dáslepki 1-2 ta máseleni oqıtıwshıniń ozi suwretlep sızadı. Oqıtıwshı doskanıń ishine 5 zamariq hám onıń aldına bir zamariq salınǵan sebetsheniń suwretin sizdi. Balalar oqıtıwshı qanday máseleni sizǵanin tapqanlarınan kiyin ózları qalegen zatlar haqqında másele dúzedi. Balalardı máseleniń juwabı emes, bálki másele shártin sızıw kerekligi haqqında bas qatiriw kerek, oqıtıwshı tez sızılatuǵın zatlardı tańlaw haqqında máslahát beredi. Ol bir neshe jaqsı shıqqan hám 1-2 jaqsı shıqpaǵan súwretlerdi tańlap aladı. Balalar kim qanday másele dúzgenin tabadılar. Olar qaysı súwret boyınsha másele dúziw múmkin, qaysı súwret boyinsha másele dúzip bolmasliǵin, ne ushın qátesi nede ekenligin anıqlaydilar. Suwretde máselede berilgen sanlar korsetiliwi kerekligi haqqında isenim ónim etiledi ózara tekseriw alıp barılsa jaqsı boladı. Ayırıwǵa tiyisli másele dúziwde kóbınshe eki súwret sızıwǵa tuwrı keledi, birinde kemeyiwshi, ekinshisinde qaldıq hám ayırıw belgisi sızıladı.⁶
Mısalı : birinshisinde 6 arsha aǵashı, ekinshisinde 5 arsha aǵashı sızıladı.
Balalarǵa esaplaw usılın úyretiw. Balalar arifmetik ámellerdi ańlatpa etiwge jáne onı tiykarlap beriwge úyrenip alǵanlarınan kiyin olardı esaplaw usıllari menen tanıstırıw múmkin. Olar qosıw hám ayırıwdı 1 ni qosip hám ayırıp úyrenip alıwları kerek. Balalar bul usıllardı iyelep barıwda qońsi sanlar ortasidagi baylanıs hám munasábetlerdi túsiniwge hám de sanlardiń birliklerinen ibarat rejimin biliwge tayaniwlari kerek. Arifmetik amellerdi úyretiw processindegi shınıǵıwdiń bir bólegi sanlardı salıstırıw hám sanlardıń birliklerinen ibarat quramı haqqındaǵı bilimlerdi bekkemlewge uyretedi. Balalarǵa esaplaw usılların qanday úyretiw múmkin? Súwret boyinsha tómendegi máseleni dúziwdi usınıs etiw múmkin. Balalardı arifmetik ámellerdi ańlatıwdı esaplaw usıllarınan parq ete biliwge úyretiw ushın qosıwda+ " ga" ayırıwda-" dan" qosimshalarinan paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Balalar esaplaw waqtında alınǵan juwap menen birge arifmetik ámellerdi tákirarlaydilar. Sonnan kiyingi olar másele sorawına juwap berediler. Daslep balalar kórsetpe material tiykarında keyin oydaǵi sanlardıń tuwrı hám teris izbe-izligi haqqındaǵı bilimler hám de olar másele ortasidagi baylanıs hám munasábetlerdi túsiniwine tıykarlanıp esaplaydilar. Jıl aqırında balalar másele dúziwge odaǵı shárt hám sorawdı parq ete biliwi, berilgen sanlardı ajıratıp alıwdı, olar ortasidagi muǵdarlıq munasábetler anıqlawın arifmetik ámellerdi tuwrı taplawdı hám ańlatpa etiwdi esaplaw usıllarınan paydalanıp háreket nátiyjesin tabıwdı hám másele sorawına tolıq juwap beriwdi biliwleri kerek.
Arifmetik máseleler sheshiliwi alıw.Másele sheshiliwi alıwda " qosıw " " ayırıw" " kóbeytiw" matematikalıq atamalarınan paydalanıw zárúr. Balalar " jazıwdı" shınıǵıw etediler.1-2 bala ǵárezsiz " jazǵanların " oqıp berediler. " 3 sharga 1 shar qasılsa 4 shar boladi". Kim máseleni sheshedi? 3 ge 1 ni qosıw kerek. Lolada neshe shar boldi? 4 Doskada 3 oqıwshı bolsa 4 dep aytadı. Balalar kóbınshe máseleni gúrriń, tabısıw menen aralastırıp jiberediler
Programma mazmunı sonday tuzulganki onı ózlestiriw nátiyjesinde balalardıń kopburchaklar túrleri haqqındaǵı ulıwma bilimleri kengayadi. Bul balalrada elementar matematikalıq oylawdı astırishga múmkinshilik beredi. Figuralarning elementları menen Solgullanish processinde balalardıń kopburchakning geypara bir qásiyetleri haqqındaǵı qıyalları qáliplesedi. Kop múyeshler tárepleri múyeshleri teńligi menen anıqlanadı.Birinshi tanısıwda korish, qózǵaw, paypastlash usıllarınan kiyin san hám shıyewden paydalanadılar. Aldın ulıwma belgileri: tárepleri, múyeshleri,múyesh úshleri korsatilishi kerek. Bulardıń balalar birinshi shınıǵıwlardayoq ozlashtirib aladılar. Tek noqatlar qoyib olardı birlestirib, kopburchaklar chizganda qiynaladilar. qásiyetlerin organa barıw dawamında onıń jańa qásiyetleri ashıla baradı : olardıń 4 tárepi, 4 múyeshi, 4 múyesh uchi bar.Shıyesh tiykarında balalar ózları ushın jańa ayrıqshalıqlar (teń hám notenglikni) anıqlaydilar. Olchov tiykarında balalar ózları jańa ayrıqshalıqlar (teń hám notenglikni) anıqlaydilar. Olchov birligi etip qogoz tuymesi alınadı :kvadratqa 1 ta qayıs, tuwrı turtburchak ushın eki qayıs. Balalar ixtiyorida mudami xilma qıylı kopburchaklar bolıwı kerek. Búklew arqalı balalar bir figuradan basqa figuralar ónim etediler. Kópmúyeshliklerdiń ózgesheliklerin anıqlaydi bunda ásirese kópmúyeshliklerdiń úshmúyeshlik ónim qılıw hám úshmúyeshliklerden basqa figuralar payda etiwge kop itibar beriw kerek.⁷
Juwmaq
Izertlew nátiyjeleri boyınsha tómendegi juwmaqlar hám olardıń tıykarlanıwı.
1. Baslawısh klasslar matematika sabaqlarında arifmetik ámellerdi qáliplestiriw múmkinshiliklerinen paydalanıw ushın hár bir túsiniktiń mánisi,mazmunı hám onıń oqıwshılar ámeliy tájiriybesine tiykarlanilishi hám de kórgizbelilikning keń yolga qoyilishi, salıstırıwlaw, juwmaq shıǵarıw hám konkretlestiriwge úyretiw bolish usıllarınıń organılıwı menen birge ulıwma basqa ámeller degi oxshash nizamlıqlardı salıstırıwlaw tiykarında keltirip shıǵarıwǵa hám de shınıǵıw hám mısallardı sheshiliwi alıwdı analiz qılıw tiykarında orgatilishi, qáteler ústinde islew jáne bulardıń barlıǵınan nátiyjeli paydalanıw tiykarın tashkil etedi.
2. Baslawısh klasslar matematika sabaqlarında arifmetik ámeller ózgeshelikleri hám usılarini úyreniwde ózine tán bolǵan nizamlıqların kóbeytiw ámeline teris ámel retinde muwapıqlıqta organilishini talap etse, ekinshi tárepdenarnawlı hallardı analiz etıwde ámeller degi tán ayrıqshalıqlar menen salıstırıwlaw zárúrli áhmiyet kásip etedi. Bul bolsa oqıwshılardı pikirlewlerin astırıwına unamlı tásir kórsetedi.
3. Baslawısh klasslar matematika sabaqlarında arifmetik ámeller túsinigine tiyisli qızıqlı máseleler hám kórgizbelilik, predmetler jardeminde, teoriyalıq logikalıq sorawlardan paydalanıw na tek oqıwshılardıng arifmetik ámeller tereń úyreniwge, olarda logikalıq oylaw kónikpelarini rawajlandırıwǵa hám de tiykarǵı baslawısh matematikalıq túsiniklerdiń sóylewde ozlashtirilishini támiyinleydi hám olardı basqıshpa-basqısh oylaw usılları mánisin túsiniwlerine xızmet etedi.
4. Oqıwshılarda baslawısh klasslar matematika sabaqlarında arifmetik ámeller úyretiw sistemalı process bolıwı, bunda oqıtıwshıning túrli múmkinshiliklerden paydalana alıwı. tayarlawshı soraw hám tapsırmalardan orinli paydalana alıwın talap etedi. Bul sol menen tiykarlanadıki, túsinikler nátiyje hám qaǵıydalardıń logikalıq tıykarlanıwında analitik hám sintetik usıllardı ózara muwapıq halda qollaw olardı tiykarlash hám tekseriw, taqidiy pikirlew usılların qollaw ushın zárúrli áhmiyetke iye.
3. Student jeke erisken nátiyjeler
1. Tema yonalishida ámeldegi ilimiy stilistik ádebiyatlardı organdı hám analiz etdi, jumıstıń aktuallıǵın tiykarladı.
2. Arifmetik ámellerdi úyreniw boyınsha geypara tema hám túsinikler boyınsha logikalıq oylawdı rawajlandırıw usınısların islep shıqtı.
3. Ishda berilgen zárúrli usınıslar shınıǵıwlar hám máselelerdi sheship talqılaw qılıw tiykarında sabaq processinde qollab kordi hám juwmaqlar shıǵardı.
4. Usınıslar hám usınıslar Baslawısh klasslar matematika sabaqlarında arifmetik ámeller túsinik oqitilishini arifmetik ámeller nátiyjeler hám komponetlari arasındaǵı baylanısning áhmiyetin esapqa alıp, matematika oqıtıwshılarining baslawısh tálim matematika stuldı oqıtıwda oqıwshılarda pikirlew kónikpelari, shınıǵıwlar sheshiliwi alıwda logikalıq tiykarlash hám pikirlewdi talap etetuǵın biz islep shıqqan usınıslardan paydalanıwları olardıń ulıwma matematikalıq tayınlıǵı, qızıǵıwshılıq hám qábiletleri rawajlandiriwdiń asıwına xızmet etedi.Kelesinde bul tarawdıń boyınsha baslawısh klasslar matematika sabaqlarında bolish túsinigin oqıtıwdıń hár bir klass boyınsha konkret stilistik usınısları islep chiqilsa, oqıwshılarda esaplaw ilimiy tájriybelerin astırıw arqalı teńleme hám teńsizlikler, tekstli máseleler sheshiliwi alıw daǵı qollanılıwı usılların sistemalı hám izbe-izlilik tiykarında oqitilishiga hám bunda ilgor pedagogikalıq texnologiyalardan paydalanıw maqsetinde shınıǵıwlar taplamlari, multimedia hám grafik qurallardı tayarlaw yolga qoyilsa baslanqich matematikalıq matematikalıq tálim natiyjeliligin asırıwda unamlı nátiyjeler beredi dep esaplaymiz.

PAYDALANILǴAN ADЕBIYATLAR.

1.Barkamol avlod - Ozbekiston taraqqiyotining poydevori.- T.: «SHarq» 
nashriyot-matbaa konserni, 1997. 
2. Axmedov M. , Abduraxmonova N., Jumaev M.E. Birinchi sinf matematika darsligi.Toshkent. ―SHarq‖ 2005 yil., 160 bet 
3. Axmedov M. va boshqalar. Tortinchi sinf matematika darsligi. Toshkent. 
Oqituvchi‖ 2005 yil 
4. Axmedov M. , Abduraxmonova N., Jumaev M.E. Birinchi sinf matematika darsligi metodik qo`llanma.)Toshkent. ―SHarqr‖ 2005 yil., 
5.Bikbaeva N.U, R.I.Sidelnikova,G.A.Adambekova. Boshlangich sinflarda 
matematika oqitish metodikasi. (Orta maktab boshlangich sinf oqituvchilari uchun metodik qollanma.) Toshkent. ―Oqituvchi‖ 1996 yil.
6. Bikboeva.N.U. YAngiboeva e.YA. Ikkinchi sinf matematika darsligi. 
Toshkent. ―Oqituvchi‖ 2005 yil. 
7. Bikboeva.N.U. YAngiboeva e.YA. Uchinchi sinf matematika darsligi. 
Toshkent. ―Oqituvchi‖ 2005 yil. 
8.Jumaev M.E, Tadjieva Z.G. Boshlangich sinflarda matematika oqitish 
metodikasi. (OOYU uchun darslik.) Toshkent. ―Fan va texnologiya‖ 2005 yil.
9. Jumaev M.E, Boshlangich sinflarda matematika oqitish metodikasidan 
praktikum. (O OYU uchun ) Toshkent. ―Oqituvchi‖ 2004 yil.
10.Jumaev M.E. va boshq. Birinchi sinf matematika daftari.)Toshkent. ―SHarq‖ 
2005 yil., 48 bet 
11.Ta‘lim taraqqiyoti. Ozbekiston Respublikasi Xalq ta‘limi Vazirligi.Toshkent. ―SHarq. Umumiy orta ta‘lim Davlat ta‘lim standarti va oquv dasturi. 
12. Haydarov M., Hasanboeva O. Pedagogik amaliyotni tashkil etish 
metodikasi. Toshkent. TDPU, 2003 yil. 40 bet 
13. Jumaev M.E. Boshlangich sinflarda matematika oqitish metodikasi (KHK uchun ) Toshkent. Ilm Ziyo‖ 2003 yil. 
26.ziyonet.com
27.books tr20.ru 
28.books4all.ru 
29.n_shkola.ru 

1^ Axmedov M. , Abduraxmonova N., Jumaev M.E. Birinchi sinf matematika darsligi.Toshkent. ―SHarq‖ 2005 yil., 160 bet 

2^ Bikbaeva N.U, R.I.Sidelnikova,G.A.Adambekova. Boshlangich sinflarda 
matematika oqitish metodikasi. (Orta maktab boshlangich sinf oqituvchilari uchun metodik qollanma.) Toshkent. ―Oqituvchi‖ 1996 yil.

3^Jumaev M.E. Boshlangich sinflarda matematika oqitish metodikasi (KHK uchun ) Toshkent. Ilm Ziyo‖ 2003 yil

4^ Haydarov M., Hasanboeva O. Pedagogik amaliyotni tashkil etish 
metodikasi. Toshkent. TDPU, 2003 yil. 40 bet 

5^ Bikboeva.N.U. YAngiboeva e.YA. Uchinchi sinf matematika darsligi. 
Toshkent. ―Oqituvchi‖ 2005 yil. 

6^ .Jumaev M.E. va boshq. Birinchi sinf matematika daftari.)Toshkent. ―SHarq‖ 
2005 yil., 48 bet 

7^Ta‘lim taraqqiyoti. Ozbekiston Respublikasi Xalq ta‘limi Vazirligi.Toshkent. ―SHarq. Umumiy orta ta‘lim Davlat ta‘lim standarti va oquv dasturi.