Tema: Baslawısh klass sabaqlıqlarında m

3. Matematika sabaqlıqlarındaǵı tekstli máseleler túsinigi hám olardı analizlewdiń geybir jolları
Baslawısh bilimlendiriwde matematika pánin oqıtıw ayrıqsha orındı tutatuǵın áhmiyetli máselelerdiń biri bolıp esaplanadı. Bul pánde ásirese máselelerdi úyretiw baslawısh matematikasın oqıtıwda máseleler qıyın bólimleriniń biri bolıp esaplanadı – desek asıra aytqan bolmaymız.
Oqıwshılar máselelerdi sheshiw barısında jańa matematikalıq bilimlerdi iyelew menen bir qatarda, dáslepki alǵan matematikalıq bilimlerin ámelge qollana baslaydı.
Bunnan basqa oqıwshılar máselelerdi sheshiw arqalı, olardıń oylaw órisi keńeye baslaydı. Sonlıqtan muǵallimnıń tekstli máseleler haqqında, olardıń dúzilisi haqqında jetkilikli muǵdarda túsiniklerlerge iye bolıwı tiyis. Álbette, berilgen máselelerdi tek ǵana bir jol menen emes, bálki bir neshe jollar menen sheshiwdi úyretiw úlken áhmiyetke iye ekenligin umıtpawımız zárúr.
Tekstli máseleler tiykarınan alǵanda bir waqıttıń ózinde bir tárepten tábiiy tilde, al ekinshi tárepten bolsa, jasalma tilde beriletuǵınlıǵına itibar beriwimiz zárúr boladı. Tábiiy til degenımizde qaraqalpaq, qazaq, ózbek, ingliz, rus hám taǵi basqa álemdegi bárshe tiller bolıp esaplanadı. Al, jasalma tiller qatarına matematikalıq simvollar menen formulalar, yamasa matematikalıq programmalastırıwlar kiredi.
Sabaqlıqlarda berilgen hár qanday másele eki bólimnen turadı. Olardıń birinshisi berilgen máseleniń shárti bolsa, al ekinshisi sorawınan turadı.
Shártte obektler hám berilgen obektti xarakterleytuǵın bazı bir shamalar haqqında, bul shamalardıń belgili hám belgisiz mánisleri haqqında, olardıń arasındaǵı qatnaslar haqqında maǵlıwmatlar beriledi. Máseleniń talabı – bul neni tabıw kerek ekenligin kórsetiwden ibarat boladı.
Baslawısh klass matematika sabaqlıǵında máselelerdi sheshiw – arifmetikalıq hám algebralıq usıllarda sheshiledi. Arifmetikaliq usılda máseleniń sorawınıń juwabı, sanlar ústinde arifmetikalıq ámellerdi orınlaw arqalı tabıladı.
Bir máseleni sheshiwdiń hár qıylı arifmetikalıq usılları, berilgenleri hám de belgisizleri, berilgenleri hám izleniwshi ortasındaǵı arifmetikalıq ámellerdi tańlawǵa tiykar etip qoyılǵan qatnaslar yamasa bul qatnaslardıń ámellerdi tańlawdaǵı paydalanıw izbe-izligi boyınsha ólshenedi.
Demek, máselelerdi hár qıylı arifmetikalıq usılda úyretiw maqsetke muwapıq bolıp esaplanadı.
Sheshiwdiń birinshi basqıshınıń tiykarǵı maqseti sheshiwiniń máselede bayanlanǵan jaǵdaydı tolıq túsiniwi, máseleniń shártin, onıń talabın yamasa sorawın tekstte berilgen barlıq termin hám belgilerdiń mánisine túsiniwinen ibarat.
Bir máseleni alıp qarayıq: Jol boylap bir waqıtta eki velosipedshi jolǵa shıqtı. Dáslep olar arasındaǵı ashıqlıq 4 km edi, biraq aldındaǵı baratırǵan velosipedshiniń tezligi 8 km/saat, al ekinshi velosipedshiniń tezligi 10 km/saat bolǵanlıqtan, ekinshisi birinshisin quwıp jetedi. Jolǵa shıqqannan baslap olar bir-birin quwıp jetkenge shekem olar arasında 16 km/saat tezlik penen iyt juwıradı. Iyt arttaǵı velosipedshiden aldaǵı velosipedshige jetkennen keyinge qaray, keyindegi velosipedshige jetkennen alǵa qaray juwırdı, usılay etip balalar qatarlasqanǵa shekem juwıra berdi. Barlıq usı waqıt ishinde iyt qanday aralıqtı juwırıp ótti.
Eger bul másele teksti boyınsha arnawlı sorawlar berilse hám olarǵa juwaplar qaytarılsa, onda onıń shártin hám talabın aytıwǵa boladı. Máseleniń mazmunın túsinemiz.