Tema: Baslawısh klass sabaqlıqlarında m

6. izleniwshi ne:
San ba, shamanıń mánisi me, qandayda bir qatnastıń túrime?
Izleniwshiler shamanıń mánisi barlıq qatnasıwshılar ushın ulıwma bolǵan qozǵalıs waqtındaǵı iyt juwırǵan aralıq boladı.
Máseleniń mazmunın túsiniw hám máseleniń sheshimin izlew ushın tiykar dúziwde máseleniń bayanlanıwın qayta dúziw, onıń anıqlıǵın saqlap, múmkin bolǵanınsha ıqshamlastırıw kóp járdem beredi.
Bayanlawdı qayta dúziwde áhmiyetli emes, artıqsha informatsiyalar shıǵarılıp, ayırım túsiniklerdiń bayanlanıwın sáykes terminler menen beriw hám kerisinshe, ayırım terminlerdi oǵan sáykes túsiniklerdiń mánisi menen almastırıw múmkin.
Usı tiykarında máselemizde sóz qozǵalıs haqqında ekenligin bile otırıp, onıń bayanlanıwım bılayınsha qayta dúzemiz:
1 bólim: Birinshi velosipedshiniń tezligi 8 km/saat, al ekinshi velosipedshiniń tezligi 5 km/saat.
2 bólim: velosipedshilerdiń jaqınlasıw aralıǵı 4 km.
3 bólim: velosipedshilerdiń júriw waqtı - bul ekinshi velosipedshiniń birinshisin quwıp jetemen degenshe ketken waqıt, yaǵnıy ekinshi velosipedshi birinshisin quwıp jetkenge shekemgi 4 km ge ketken waqıt.
4 bólim: Iyttiń tezligi 16 km/saat, iyttiń juwırıw waqtı velosipedshilerdiń ushırasqanǵa shekemgi waqtına teń. Iyttiń júrip ótken aralıǵın anıqlaw kerek.
Bayanlawdı qayta dúzgende dúzilgen tekstti sxemaliq túrde jazǵan qolaylı boladı: Joqarıdaǵı máseleniń bayanlanıwın qayta dúzip tómendegi tablitsa túrinde beremiz:

№	tezlik	waqıt	aralıq
1	Velosipedshi 8 km/saat	?	?
2	Velosipedshi 10 km/saat	? Birdey	? 4 km ge artıq
3	Iyt 16 km/saat	?	?

Máseleniń bayanlanıwın qayta dúzgende onıń sxemalıq túrde beriliwin basqasha túrde de jazıwǵa boladı.
Máselen, tómendegishe matematikalıq tapsırmalar beriliwi múmkin:
a) Súwrette úlken hám kishi haywanlardı tabıń. Analarına óz balaların tabıwǵa járdem beriń. Arasın sızıqshalar menen baylanıstırıń.


b ) úlken toplardı qızıl reńge, kishkenelerin kók reńge boyap shıǵıń.

v) úlgige qarań. Kerekli belgiler hám sanlardı qoyıp shıǵıń.



Basqa máseleni alıp qarayıq:
Jolawshı avtobusta 65 km/saat tezlik penen 6 saat jol júrip ótti. Bunnan keyin ol júrip ótken jolınan jáne 3 ese kóp joldı júrip ótiwi tiyis. Ol barlıǵı bolıp neshe kilometr jol júrip ótiwi kerek?
Máseleniń bayanlanıwın qayta dúzemiz:
Jolawshı 65 km/saat tezlik penen 6 saat júrdi, jána 3 ese kóp jol júriwi kerek. Barlıq joldı biliw talap etiledi?
Máseleni sxemalıq túrde bılayınsha jazıwǵa boladı.
Júrip ótti – saatına 65 km den 6 saat.
Endi júriw kerek – ? 3 ese artıq.
Barlıq jol qansha – ?
Bul jazıw arqalı máselede kórsetilgen barlıq jaǵdaylar belgiler, izertlewshiler hám olar arasındaǵı qatnaslar bizge belgili. Máseleni analizlewdiń áhmiyetli quralınıń biri sızılma bolıp tabıladı.
Máseleni sızılma túrinde bersek shamalar arasındaǵı barlıq ǵárezsizlilik hám baylanıslardı kórgizbeli sawlelendiredi, yaǵnıy máseleniń sheshimin tabıwdı bir qansha jeńillestiredi.

№	tezleniwi	waqıt	aralıq
1	Jolawshı avtobusta 65 km/saat	?	?
2	Jáne 3 ese kóp jol júriwi tiyis 65 km/saat	? Birdey	? 4 km ge artıq
3	Ulıwma júrgen jolı 65 km/saat	?	?

Juwmaq
Baslawısh klass sabaqlıqlarında máselelerdi analizlewdi úyretiw bul oqıwshınıń logikalıq oylanıw qábiletin tereń rawajlandıradı. Oqıwshı tek kóz aldındaǵı sanlardı qosıp, alıp, kóbeytip hám bólip qoymastan, ol belgisiz sanlar haqqında qanday ámel orınlaw kerek ekenligin ózi oylap tabıwı kerek. Biraq arifmetikalıq másellerdi dúzgende oqıwshı qaysı klassta qanday ámeller ústinde hám qanday ámeller ústinde másele dúziw zárúr ekeniligin umıtpawı shárt. Máselen: 1-klass oqıwshıları ushın l den baslap 10 ǵa shekemgi sanlar ústinde qosıw hám alıw ámellerine baylanıslı máseleler dúziwi kerek. Al, ekinshi klass oqıwshıları ushın júzge shekemgi sanlar ústinde ámeller orınlanatuǵın máselelerdi dúziw kerek. 3 klass oqıwshıları ushın 1000 ǵa shekemgi sanlar ústindegi máseleler orınlanıwı shárt.
Sabaqlıqlardaǵı arifmetikalıq máselelerdi sheshiwdiń algebralıq, grafikalıq hám praktikalıq usılları da oqıwshılardıń sanlar ústindegi ámellerdi tolıq meńgerip bolǵannan keyin úyretiliwi kerek.
Qálegen arifmetikalıq másele eki bólimnen: shártinen hám talabınan ibarat bolǵanlıqtan máseleniń shárti tolıq hám anıq bayan etilgen bolıwı menen birge máseleniń talabı da anıq bolıwı shárt.
Balalarǵa konkret, jaqsı túsinikli bolǵan turmıs jaǵdayların sawlelendiriwshi arifmetikalıq máseleler oqıwshılardı matematikanıń baslanǵısh kursınıń pánin quraytuǵın túsinikler, qatnaslar, nızamlıqlar menen tanıstırıwdıń paydalı quralı boladı.
Mektepte matematikanı oqıtıwdıń ulıwma wazıypalarınan biri ilim hám texnikalıq házirgi zamanǵa rawajlanıw dárejesin esapqa ala otırıp, oqıwshılardı olardı bunnan keyingi miynet iskerligine tayarlawdan ibarat bolıp tabıladı.
Aynala átiraptaǵı haqıyqatlıqtan, matematikalıq jaqtan bayan etiliwi múmkin bolǵan faktlardı hám nızamlıqlardı kóre biliwge úyretiw oqıtıwdıń eń áhmiyetli máseleleriniń biri bolıp tabıladı. 1-4 klasslarda arifmetikalıq máselelerdi sheshiw menen baylanıstırılatuǵınlardıń kópshiligi de usı jumıstıń baslaması bolıp tabıladı.
Eń aqırında máselerdi sheshiwdiń atap ótilgen arnawlı maqsetleri menen bir qatarda, shınıǵıw tárbiyalaw jaǵtan júdá paydalı bolıp tabıladı.
Máselelerdi sheshiw oylawdı rawajlandırıwshı shınıǵıw bolıp tabıladı. Sonıń menen birge, máselelerdi sheshiw shıdamlılıqtı, turaqlılıqtı, erkti tárbiyalawǵa járdem beredi, sheshiwdi izlep tabıw protsesiniń ózine qızıǵıwshılıqtı oyatıwǵa járdem beredi, tabıslı sheshimge baylanıslı tereń qanaatlanıwshılıqtıń biylew múmkinshiligin beredi. Baslawısh mektep balalarında adamnıń usı eń áhmiyetli sıpatların rawajlandırıwı múmkin hám tiyisli máselelerdi sheshiw usı istegi járdem beriwshi quralardıń biri bolıp tabıladı.


Paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi:
1. Axmedov M. Ibragimov R. Abduraxmanova N. Jumaev M.E Birinchi sinf matematika darsligi metodik qwllanma. Toshkent. «Uzinkomtsentr» 2003 yil.
2. Axmedov M. Ibragimov R. Abduraxmanova N. Jumaev M.E
Birinchi sinf matematika darsligi. Toshkent. «Uzinkomtsentr» 2003.
3. Bikbaeva N.U. R.I.Sidelnikova. G.A Adambekova. Boshlanǵieh sinflarda matematika wqitish metodikasi. (Urta maktab boshlanǵish sinf óqituvehilari uehun metodik qóllanma) Toshkent «Óqituvehi» 1996 u.
4. Bikboeva N.U, Axmadjanov I.G, Yangiboeva E.Ya, Adambekova G.A. Birinehi sinf matematika darsligi. Toshkent «Óqituvehi» 1996.
5. Bikboeva N.U, Axmadjanov L.G, Yangiboeva E.Ya, Adambekova G.A. Ikkinehi sinf matematika darsligi. Toshkent «Óqituvehi» 1997.
6. Bikboeva N.U, Axmadjanov I.G, Yangiboeva E.Ya, Adambekova G.A. Uehinehi sinf matematika darsligi. Toshkent «Óqituvehi» 1997.
7. Bikboeva N.U, Axmadjanov I.G, Yangiboeva E, Adambekova A. Tórtinehi sinf matematika darsligi. Toshkent «Óqituvehi» 1998.
8. Bikboeva N.U, M.A Zaynitdinova, Axmadjanov I.G, Yangiboeva E.Ya, Adambekova G.A. Birinehi sinf matematika darsligi óqituvehilar uehun qóllanma. Toshkent «Óqituvehi» 1996 u.
9. Jumaev M.E. va boshq. Birinehi sinf matematika daftari. Toshkent. «Uzinkomtsentr» 2003 yil.
10. Jumaev M.E. va boshq. Matematika óqitish metodikasi. Pedagogik yónalishdagi kasb-xunar kollejlari uehun óquv qóllanma.Toshkent «Ilm-Ziyo», 2003 y.
11. Jumaev M.E. va boshq. Matematika óqitish metodikasidan praktikum. OUYu talabalari uehun óquv qóllanma. Toshkent «Óqituvehi» 2004 yil.
12. Sayidaxmedov N. Yangi pedagogik texnologiya. OUYu talabalari uehun óquv qóllanma. Toshkent 2003 yil.
13. Tálim taraqqiyoti Ózbekiston Respublikasi Xalq tálimi Vazirligining axborotnomasi. 7-maxsus son. 1999 yil 136-178-betlar. Toshkent. «Sharq» Umumiy órta tálim Davlat tálim standarti va óquv dasturi.
14. Xaydarov M, Xasanbaboeva O. Pedagogik amaliyotni tashkil etish metodikasi. Toshkent. TDPU, 2003 yil.
15. «Boshlanǵieh tálim» jurnal 2004-y. 2-son. 42-46-betlar.
16. «Boshlanǵieh tálim» jurnal 2005-y. I-son. 18-22-betlar.
17. http://ziyo.edu.uz
18. http://www.uzo.uz
19. http://www.ziyonet.uz
20. http://www.study.uz
21. http://www.ilm.uz
22. www.pedagog.uz