Tema: du`nya ma`mleketlerinin` tu`rleri, olardi klassifikatsiyalaw

 
1
 Karimov i.A.
O'zbekstan XXI a'sir bosag'asinda: qa'wipsizlikke qa'wip, turaqliliq sha'rtleri ha'm rawajlaniw 
kepillikleri. Т., "O'zbekstan", 1997-j.,l-bet. 

---

19 
3. JA'HA'N ELLERININ' MA'MLEKETLIK DU'ZIMI HA'M 
BASQARIW FORMALARI 
Ha'r qanday eldin' ma'mleketlik du'zimi oni basqariw formasi menen 
ajiralip turadi. Basqariwdın’ eki tiykarg'i — respublika ha'm monarxiya 
formalari ken' taralg'an. Respublika formasi en' a'yyemnen ma'lim 
(A'yyemgi Rim) bolsa da, onın’ ken' tarqaliwi XX a'sirdin' ekinshi 
yarimma tuwn keledi. 
2008-jildın’ da'slepki da'wirinde ja'ha'nde 148 respublika bar edi. 
Respublika du'ziminde nizam shig'ariwshi organ a'dette parlamentke, al 
atqariwshi organ bolsa hu'kimetke qaraydi. Usi jerde prezidentlik 
respublikasm parlamentlik respublikadan ajirata biliw lazim. Prezidentlik 
respublikalarda Prezident hu'kimet baslig'i lawazimman tisqari, ju'da' 
u'lken huqiqqa iye boladi (AQSH, Rossiya, Latin Amerikasmdag'i bir 
qatar ma'mleketler), parlamentar respublikalarda Prezident u'lken huqiqqa 
iye bolmaydi, bas ministr hu'kimet baslig'i esaplanadi (GFR, Italiya, 
Avstriya, Hindistan). Koloniya du'ziminin' qulawi na'tiyjesinde rawajlanip 
atirg'an ellerdin' ko'pshiligi, burmg'i Awqamnın’ bo'lsheklenip ketiwi 
na'tiyjesinde 
ju'zege 
kelgen 
g'a'rezsiz 
ma'mleketlerdin' 
barlig'i 
basqariwdın’ respublika formasm qabil etti. 
Basqariwdın’ monarxiya formasi da a'yyemnen ju'zege kelgen 
(A'yyemgi Rim, imperiya da'wiri). Biraq, onın’ ken' taraliwi orta a'sirge 
ha'm onnan keyingi da'wirge tuwn keledi. Ja'ha'nde 2008-jildın’ da'slepki 
da'wirinde monarxiya formasmda 30 ma'mleket bolg'an. Sonın’ 14 i 
Aziyada, 12 si Evropada, 3 ewi Afrikada, 1 ewi Okeaniyada jaylasqan. 
Monarxiya 
ma'mleketlerinin' 
ko'pshiligi 
konstitutsiyaliq 
monarxiyalardan ibarat. Olarda nizam shig'ariwshi organ parlamentke, al 
atqariwshi organ bolsa hu'kimetke qaraydi. Bunday elde monarx, I.A. 

---

20 
Vitverdin' atap o'tiwinshe «patshaliq qiladi, biraq, basqarmaydi». Ulli 
Britaniya, Norvegiya, Shvetsiya, Daniya, Belgiya, Niderlandiya, Ispaniya, 
Yaponiya usmday ma'mleketler qatarma jatadi. 
O'zbekstan o'zinin' g'a'rezsiz ma'mleket retinde rawajlaniwmdag'i 
o'tken qisqa tariyxiy da'wiride en' abirayli xaliqaraliq sho'lkemler 
quramma ag'za boldi, barliq kontinentlerdegi bir neshe onlag'an el menen 
dosliq qatnaslar ornatti, en' iri bank ha'm finans organlari, ma'mleketlik 
emes ha'm hu'kimetlik emes sho'lkemler menen jaqmnan birge islespekte. 
«Jan 'a g 'a 'rezsiz ma 'mleket bolg 'an О 'zbekstan ushm, en' da 'slep, 
sirtqi siyasattin' aqilg 'a muwapiq ju 'rgiziliwi, sonday-aq, ma 'mleketimiz, 
ja 'miyet ha'm insanmn' uzaqti go 'zlewshi ma 'plerine tiykarlanatug 'in en' 
a 'hmiyetli printsiplerin qatan' ormlaw и 'Iken a'hmiyetke iye bolmaqta»
2
. 
O'zbekstan 1992-jili 2-martta BMSH ne ag'za boldi. O'zbekstannın’ 
baslamasi menen BMSH basshilig'inda 1995-jtli Tashkentte Orayliq 
Aziyada zonalliq qa'wipsizlik mashqalalarma bag'ishlang'an xaliqaraliq 
seminar tabisli o'tti. O'zbekstanda ekonomikaliq reformalardi a'melge 
asmwda, respublikamn' ja'ha'n ja'miyetshiligine integratsiyalasiwma 
Xaliqaraliq valyuta fondi, Ja'ha'n banki, Xaliqaraliq finans korporatsiyasi, 
Evropa tikleniw ha'm rawajlaniw banki ha'm basqalar u'lken ja'rdem 
ko'rsetpekte. O'zbekstan zonalliq xaliqaraliq sho'lkemler, sonnan, Evropa 
Awqami, Evropada qa'wipsizlik ha'm birge islesiw sho'lkemi (EQBISH), 
NATO, Shanxay birge islesiw sho'lkemi, EKO, Islam Konferentsiyasi 
sho'lkemi (IKSH), Qosilmaw ha'reketi ha'm basqalar menen na'tiyjeli birge 
islespekte. 
Du'nyada absolyut monarxiyalar da bar. Olarda hu'kimet ha'm basqa 
ha'kimshilik organlari monarx aldinda juwapker esaplanadi, parlament