Tema: Jordano Bruno

Tábiyattıń tilsim mánisin tariyplew Brunonıń tábiyaat haqqındaǵı qarawları panteizm - dúnya hám Qudaydin’ ayriqshalıǵı haqqındaǵı táliymatqa uqsaydı. Ol tábiyaatqa ilohiy ayrıqshalıqlar berilgenligin aytıp ótken. Solay etip, ol nasroniylik táliymatına tán bolǵan Jaratıwshı hám Jaratıwshı ortasındaǵı shegaranı óshirip tasladı.
Insannıń Quday menen munasábeti Bruno adamlarǵa ilohiy tábiyaattı berdi. Ol insan ólik Quday ekenligin ayttı. Soǵan kóre, Quday o'lmaslikka erisken shaxs bolıp tabıladı. Ol Quday dúnyanı, onı rawajlandırıw qaǵıydaların jaratqan jáne onı insan qadaǵalawına boysındirgan dep esaplaǵan.
Bruno, sonıń menen birge, germetizm tárepdarı esaplanadı - okkultizm táliymatı, onıń tárepdarları sıyqır járdeminde haywanot mánisinen tazalanıp, Adam Ato jıǵılıwdan aldın bolǵan jaǵdayǵa erisiw múmkin, yaǵnıy túp gúnádan qutılıw múmkin, dep esaplawǵan. ekinshi Qudayga aylanıw. Ómirbayanı hádiyse romanına uqsap ketetuǵın Jordano Bruno óz qarawları ushın azap shetn erkin pikirli shaxs retinde tariyxga kirdi. Ol haqıyqat ushın qurbanlıq tımsalına aylandı.
Qandayda-bir ilimiy jańa ashılıw etpesten, Bruno shirkew obskurantizmiga qarsı shıqqan alım retinde ataqlı boldı. Filosof haqqındaǵı barlıq ańızlar haqıyqatqa uyqas kelmeydi, lekin onıń jáhán tariyxındaǵı ornı ayqın kórinip turıptı.
Jordano Bruno - Italiyalıq xristian monax, panteist filosof hám shayır, kóplegen qollanbalar avtorı bolıp tabıladı. Oyanıw dáwirdiń ullı oyshılı katolik shirkewi tárepinen shubhalı dep esaplanǵan qóllanbalardı oqıwǵa qızıǵadı hám Bibi Maryamning jetiliskenligi hám de Úsh Quday haqqındaǵı táliymattı shubha astına aladı. Nátiyjede bid'atda ayblanadi hám ordenin tark etip, Evropanıń basqa mámleketlerine ketiwge májbúr boladı. Shveysariya, Fransiya, Angliya hám Germaniyada jasaydı.
Italiyaǵa qaytqanında venesiyada qamawǵa alınıp, Rim degi inkvizitsiya sudına tapsırıladı. Ol óz táliymatınan waz kechmaydi, jeti jıllıq tutqınǵa alıp atırn keyin, 1660 -jılda bid'atchi retinde otda yoqildi. Oradan bir neshe ásir ótip, 1889 -jılda Rimde, Bruno óltiringan orında oǵan háykel ornatildi. Oyshılǵa qarsı kóplegen ayıplawlardan biri - Brunoning kosmos sheksizligi hám kóplegen álemler bar ekenligi haqqındaǵı táliymatı bolıp tabıladı. Arastu jáne onıń sxolastik táliymatınıń sınshısı bolǵan alım Eley mektep, jańa platonik ideyalar hám bólekan Epikur ideyaları tásirinde edi. Bruno komediyalar hám dástanlar da jazǵan.
Onıń dúnyaǵa kóz qarası panteistik bolıp tabıladı: Quday hám kosmos bir zat bolıp tabıladı; kosmos keńislik hám waqıt tárepten sheksiz bolıp tabıladı; ol jetilisken bolıp tabıladı, sebebi Quday ol jaǵdayda jasaydı. Hár bir zattıń ápiwayı, ajıralmaytuǵın elementleri monadalar bolıp tabıladı; olar payda bolmaydı, joǵalmaydı, tek birlesedi hám ajraladi` ; bular metafizik birlikler bolıp, psixik hám usınıń menen birge materiallıq noqatlar bolıp tabıladı. Ruxlanıw - ózgeshe monada; Quday monadalarning monadasi bolıp tabıladı.
Sonıń menen birge, Bruno juldızlar - alısǵı quyashlar ekeni, Quyash sistemasında sol dáwir ushın belgisiz bolǵan kosmos deneleri bar ekenligi, Kosmosda Quyashimizga uqsas san-sansız deneler bar ekenligin aytqandı.

Búgin ushın ápiwayı haqıyqat bolǵan zatlar tórt ásir aldın álem ahliga jat túsinikler edi hám sol sebep Bruno oǵan sig'madi. Tómende oyshıldıń ataqlı kóshirip alınǵanları menen tanısamız :
* * *
Ádetde túsinigi jetiwmegen adamlar kóbirek zattı bilemen, dep o'ylaydi. Ulıwma aqli joqlar bolsa, hámme zattı bilemen, dep o'ylaydi.
* * *
Janlı aqılń ózgesheligi sonda, ol azǵantay kórse hám esitse jetedi - keyinirek bul haqqında pikirlew hám túsiniw ushın.
* * *
Muhabbat - hámme zat, ol dama zatqa tásir etedi, ol haqqında hámme zat deyiw múmkin, onı hár qanday xarakteristikalaw múmkin.
* * *
Muhabbattıń bawırlas qurdası qızǵanshaqlıq bolıp, eń úlken dushpanı da qızǵanshaqlıq bolıp tabıladı: temirge onıń ózinden yaralgan zangdan-de dushpanlaw zat joq.
Miynet menen jeńip bolmaytuǵın zat joq.
Haqıyqat haqıyqatqa qarsı bolmaydı.
* * *
Meni gáplerim menen dúnyanıń basın ayaǵınan qılajaqligimni aytıwadı. Shundog'am teris etilgen dúnyanı teris qılıw jaqsımasmi, óytkeni?
Tamshı tasdı kúsh menen wayran etpeydi, úzliksiz tóbeiw arqalı sindiradi, adam da kúsh menen dono bolıp qalmaydı, qayta -qayta oqıw menen dono boladı.
* * *
Bruno solay dep jazǵandı : «Maǵan kóbinese sen óz qarawlarıń menen álemdi tontarmaqchisan, deyiwedi. Biraq tiykarınan túbirrilgan álemdi óz holiga qaytarıwdıń nesi jaman? »
Quday — sheksizlik ishra sheksiz. Ol hár zatda hám hár jerde zohir bolıp tabıladı.
* * *
Álemler de tuwıladı hám o'ladi. Olar máńgi emes hám mudami ózgeriwde. Sebebi olar ózgeriwge mahkum bólimlerden dúzilgen.
* * *
Biz toqtawsiz túrde ózgerip baramız. Sebebi bizdagi eski atomlar ornın jańası iyeleydi.
* * *
Ruxlanıw hár bir zatda ámeldegi hám janlı zatqa aylanıw múmkinshiliginen juda qandayda bir bólekshe joq.
* * *
Hár qanday dawam etiw waqti intihosiz baslanıw, baslanıwsız intiho bolıp tabıladı. Solay eken, hár qanday dawam etiw waqti sheksiz jıldam, baslanıw hám intihodin’ birdeyligi in'ikosi bolıp tabıladı.
* * *
Tábiyiyochunoslardin’ aytiwina qaraǵanda, eń úlken hám ullı tezliktiń hárekecizlikten parqı joq. Hárekecizlik eń úlken, hadsiz tezliktegi háreket bolıp tabıladı.
* * *
Sezim oyda sawlelendiriwge, oyda sawlelendiriw — oylawǵa, oylaw — aqıl -aqılka, aqıl -aqıl pikirge evriladi.
* * *
Sezim sheksizlikti ko'rolmaydi. Sol sebepli sezimlerden bunı talap etpeslik kerek. Sezim jardeminde sheksizlikti bayqawdı qáleytuǵınlar kóz menen Qudayni hám mánisti kóriwge intiluvchilarga uqsaydılar.
* * *
Filosoflıq qılıwdı istovchi áwele hámme zatqa gu’ma’n menen qarawı kerek.
* * *
Insannıń Jerdegi turmısı — urıs jaǵdayınan ózge zat emes. Sebebi ol erinsheklerdiń nasharlıǵın jeńiwi, yuzsizlikni jılawlashi, dushpan zarbasidan agah bolıwı kerek.


Paydalanilģan ádebiyatlar
1. Davronov Z, Shermuhammedova N., Qahhorova M, Nurmatova M,
Husanov B., Sultanova A. Filosofiya - Tashkent: TMU. 2019.
2. Shermuhammedova N. A Filosofiya. 2 baspa. Tashkent: “Idris” baspası,
2020.
3. SHermuhammedova N. A. Filosofiya. 2-baspa, Tashkent: “Noshir, 2020.
4. SHermuxamedova N. A. Filosofiyaǵa kirisiw.-T.: Noshir, 2012. 320 b.
5. IzzetovaE. Polatova D. Filosofiya. Tashkent: SHarqshunoslik, 2012.
6. Chumakov A. N. Filosofiya. Uchebnik. 2-izdanie. Moskva : INFRA-M, 2018.