Tema: kirisiw. Sintaksis hám onin` izertlew obyekti

Izafetlik anıqlawıshlar. Bunday anıqlawıshlar iyelik sepligindegi sóz benen tartım jalǵawındaǵı sózdiń dizbeginen keliwi arqalı bir predmet yaki zattıń tiyisli yaki qaraslı bolǵan adamdı yaki predmetti bildiredi. Iyelik sep­ligindegi sóz anıqlawısh al tartım jalǵawındaǵı sóz anıqlawıshı bolıp keledi.
1. Atlıqlar iyelik sepliginde anıqlawısh bolıp keledi.Mıs: Gúlziyranıń isi ońına aynaldı.2. Kelbetlikten: Jaqsınıń jatı bolmas, jamannıń uyatı bol­mas.3. Sanlıq: Birinshisiniń boyı uzın, ekinshisiniń boyı kelte.4. Almasıq: Meniń sińlim Toshkentte oqıydı.5. Atawısh feyil: Oqıwdıń paydası kóp.6. Kelbetlik feyil: Kelgenlerdiń birewin de tanımadım.Izafetlik anıqlawıshlar eki túrli bolıp keledi. Iyelik sepliginiń qosımtası jalǵanıp yaki jalǵanbay qollanıladı. Anıqlawıshǵa iyelik sepliginiń qosımtası jalǵanǵanda ol sóylewshi hám tıńlawshıǵa burınnan tanıs bir belgini bildire­di. Mıs: terektiń japıraǵı, ananıń ıqlası, dostıń isi.
Eger anıqlawısh ulıwma belgini bildirse konkret bir nárse názerde tutılmasa onday anıqlawıshqa iyelik sepliginiń qosımta­sı qosılmaydı. Mıs: Atalar sózi, ana muhabbatı, mashina remontı. Izafetlik anıqlawıshlarda tómendegi jaǵdaylarda iyelik sepligi­niń qosımtası jalǵanbaydı.
1. Abstrakt atlıqlardan bolǵanda: Baxıt qusı, ómir bo­saǵası t.b.2. Predmettiń atın bildirgende: Berdaq kóshesi, ózbek xalqı, Hókis qalası, !jiniyaz mektebi. Bular gápti bir aǵza dep qaraladı.Izafetlik konstruktsiyalar hámme waqıt qatar kele bermewi múmkin. Mıs: G`arrınıń kishkene aqlıǵı úyine ele kelmegen edi.Sonday-aq izafetli konstruktsiyalardıń hámmesi anıqlawısh hám anıqlawıshı bola bermeydi. Bir aǵza dep qaralatuǵın jaǵday­lar da ushırasadı.Mıs: Jazdıń ıssı kúnleri baslandı. Úydiń ishi ele uyqılamaǵan eken. Kúnniń sáwlesi ójireniń ishin túsip tur.

Ayqınlawısh

Ayqınlawısh anıqlawıshtıń ayrıqsha túri. Ol predmettiń qosımsha, basqasha atın bildiretuǵın anıqlawıshlar. Bunda pred­mettiń qosımsha bildirilgen atı sol predmettiń belgisi dep qaraladı.Ayqınlawıshlar eki atlıq sózdiń jupkerlesiwi arqalı bayla­nısıp, birewi ayqınlawısh, al ekinshisi ayqınlawshı aǵza dep qaraladı. Mıs: Jiyen jıraw, Jańabay palwan, Ernazar alakóz, doktor Xalmuratov t.b. Bunday sózler gápte bir aǵza dep qara­ladı.Mıs: Mektep direktorı Tájen Izimbetov orta boylıdan kel­gen, hár sózin kútá salmaqlap, nıqlap sóyleytuǵın adam.
Ayqınlawısh adamnıń laqabın, xızmetine baylanıslı ataǵın, dárejesin, kásibin bildiredi. Ayqınlawıshlar adam atlarınan al­dın yaki keyin kele beriwi múmkin. Mıs: Ayapbergen shayır, Erjan sıypań t.b. leytenant Elmuratov, professor Mámbetov t.b.Ayqınlawıshlar eki-úsh sózden de bolıwı múmkin.Mıs: 10-klass oqıwshısı Muratova, qaraqalpaq xalıq shayırı Abbaz Dabılov.Ayqınlawıshlar predmettiń tómendegi belgili, qásiyetlerin bildiriwi múmkin.1. Ataq, dárejesin bildiredi. Serjant Muratov, professor Berdimuratov, dotsent Esemuratov.2. Kásip, mamanlıǵın bildiredi. Meńlimurat muǵallim, sawınshı Gúljamal, traktorshı Jamal.3. Ámelin, xızmet dárejesin bildiredi: Prezident I.Kari­mov.4. Tuwısqanlıq atamalardı bildiredi: Hurman ata, Qız­largúl jeńgey, Uljan sheshe.5. Jınısın bildiredi: ul bala, qız bala.6. Laqabın bildiredi: Jiyenshe sheshen, Ómirbek laqqı. Erjan sıypań.7. Adamnıń. Gúlaydıńákesi Seralı, Sultannıń balası Murat t.b.Eki atlıq juplasıp qanday kásipke qatnasıǵın bildire­di: Mıs: letchik-kosmonavt, vrach-terapevt.