Tema: kirisiw. Sintaksis hám onin` izertlew obyekti

Anıqlawısh
Anıqlawısh predmettiń belgisin bildiretuǵın ekinshi dáreje­li aǵza. Sonlıqtan anıqlawısh predmet mánisin bildiretuǵın gáp aǵzalarınıń (baslawısh, tolıqlawısh, atawısh, bayanlawısh) hár qıy­lı belgilerin anıqlap keledi. Tolıqlawısh hám pısıqlawıshlar ba­yanlawıshqa baylanıslı bolıp kelse, anıqlawıshlar qaysı aǵzanı anıqlasa sol aǵzanıń aldında turadı. Onıń keyninde anıqlay­tuǵın sózi bolıwı tiyisli. Eger onday edi bolmasa anıqlawısh bola almaydı. Mıs: Ol jaqsı. Ol jaqsı adam edi.
Anıqlawıshlar anıqlaytuǵın sózi menen jupkerlesip hám iza­fetlik usıllarda baylanısadı. Usı ózgesheligine qarap anıqlawıshlardı ózbek tilinde sıpatlawshı, qaratıwshı, al qazaq tilinde sapalıq hám menshikli anıqlawıshlar dep eki túrge bóle­di. Al «Házirgi qaraqalpaq tili» sintaksisinde jupkerlesiwshi hám izafetlik anıqlawıshlar dep bólinedi.
Solay etip, anıqlawıshlar predmet mánisin bildiretuǵın sózlerdi anıqlap kelip qanday? qaysı? neshinshi? kimniń? neniń? qashanǵı? qayjerdegi? sorawlarına juwap beredi. Mıs: Altın kúnniń nurlı sáwlesi menen aralasıp, jelpip esken sáwirdiń, jipektey jumsaq mayda samalı adamǵa oǵada jaǵımlı. Sáwirdiń samalına aralasıp kelip turǵan, jańa-shıǵıp kiyatırǵan kók shóplerdiń jupar iyesi janlı jániwarlardıń basın eriksiz kótertkizgendey edi.
Jupkerlesiw usılı menen baylanısqan anıqlawıshlar tómende­gi sóz shaqaplarınan boladı.1. Kelbetlikler kópshilik jaǵdayda anıqlawısh bolıp keledi.Mıs: Jasıl japıraqlar qoyıw saya berip tur, arasında appaq jaylar kórinedi. Aqıllı adam qor bolmaydı. Tilimizde kelbet­liktiń predmettiń waqıtlıq hám orınlıq belgilerin bildiretuǵın túrleri gápte anıqlawısh bolıp keledi.Mıs: Keshegi adam agronom qusaydı. Úydegi esaptı bazardaǵı nırq buzadı.2. Kelbetlik feyilden: Keler esigińdi qattı jappa. Islene­tuǵın jumıslar oylasıp alındı.3. Eki atlıq qatar kelip aldıńǵısı sońǵısınıń neden is­lengenligin materialın bildirip anıqlawısh boladı. Mıs: Oń qap­taldaǵı aǵash kát qoyılǵan. Mine, altın gúz de keldi. Mashina tas joldıń aldına kelip toqtadı.4. Sanlıqtan: Kún awǵansha on segiz bala jıynaldı. Balalarda ekinshi bólmege apardı.5. Almasıqlardan. Bul qızdı men keshe kórgen edim. Geypara adamlardıńósegine qalmayıq.6. Ráwishlerden. Kóp sózler aytıldı. Mol zúráát toplandı.7. Eliklewish sózlerden: Dálizden tars-tars ayaq dawısı esitildi.8. Modal` sózlerden : Kerek nárseler alındı.