Tema: kirisiw. Sintaksis hám onin` izertlew obyekti

qaratpalar
Tilimizde gáp aǵzaları xızmetinde ushırasatuǵın sózlerden tısqarı gáp penen mánilik jaqtan baylanısqa túsip biraq gram­matikalıq jaqtan baylanısqa túspeytuǵın sózler de qollanıladı. Olar gáp aǵzası bola almaydı hám gápten pauza menen ajıralıp turdaı. Bunday sózlerge qaratpa hám kiris aǵzalar kiredi.
Qaratpa aǵzalar aytılajaq oy-pikirlerge tıńlawshınıń dıqqatın awdarıw ushın qollanılatuǵın sóylewshiniń sózi. Qaratpa­lar adamǵa yamasa basqada janlı yaki jansız zatlarǵa qarata ay­tılıwı múmkin. Qaratpalar dialog, monologlarda, avtor gápinde, shaqırıq, úndewlerde kóp qollanıladı. Mıs: Al, jigitler, tayar bolıp turıńlar.
1. Qaratpalar mánilik jaqtan ulıwma gápke qatnaslı bola­dı. Mıs: Burawlaw jumısında tabıslarǵa erisiwimiz kerek, jol­daslar. Qaratpalar gáptiń bas yaki ekinshi dárejeli aǵzalarına qatnaslı boladı. Mıs: Gúlsánem, sen bul haqqında ne deyseń?!
Qaratpalar gáp ishinde basqa sózlerge qaraǵanda intonatsiya­lıq jaqtan ajıralıp turadı.Qaratpalap kópshilik jaǵdayda atlıqlardan hám atlıqlasqan sózlerden boladı.
Adam atları, hár qıylı tuwısqanlıqtı bildiretuǵın yamasa kásipti bildiretuǵın sózler qaratpa aǵza xızmetinde qollanıla­dı. Mıs: Ormambet, men keldim, dostım. Meni bul isten shetlet­peń, joldas Adinaev,-dedi Qarabay ótinish etip. Apa, qashan keldińiz?2. Atlasqan kelbetlik yaki kelbetlik feyillerden boladı.Mıs: Batırlar, Watan ushın alǵa!- degen komandirdiń dawısı­nan keyin hámme alǵa qaray umtıldı.3. Almasıqlardan: Mıs. Hey, sen, ne qılıp otırsań?! 4. Tańlaqlardan: Hey, sizdi, kútip otır ǵoy.
Kórkem shıǵarmalarda adamnan basqa janlı hám jansız zatlar da qaratpa bolıp kele aladı. Qaratpa aǵzalar tek tıńlawshınıń dıqqatın awdarıw ǵana emes, al pikirdińótkirligin, emotsional­lıq tásir kórsetiw ushın da qollanıladı. Mıs: Arashan, Arashan!
Esten ketpes sende kórgen tamasham
O, qúdiretli shınar, keldim sálemge
Shaqań shın doslıqtıń mehirgiyası.
Emotsional mánilerdi bildirgende erkelew, xoshametlew sıyaqlı mánilerdi bildirgende adam mánisin bildiretuǵın sózlerge kishireytiw, erkelew mánilerin bildiretuǵın affiksler qosı­ladı. Mıs: Kelinjan-aw, saǵan ne boldı? Kishe, kishejanım, tuwǵan awılım sizdi saǵındım ǵoy. Saw júrme dayım? Hey sen, qońıratlı qız, janım Arıwxan! Qızıl qapı aldında irkildiń nege? Erkelew, húrmet kórsetiw sıyaqlı emotsional sezimler bulardan basqa tuwısqanlıqtı bildiretuǵın sózler arqalı da bildiri­ledi. Mıs: Genjegúl shıraǵım, aman saw qaytıńlar ma? Haw, mırzaǵa, keldińler me?
Qaratpalar xızmetinde atlıq mánisin bildiriwshi sózlerde qollanıladı. Olar bunnan basqa da emotsional` mánilerdi bildiriwde qollanıladı.
Shıq, júwermek! Kirgizeyin dep tursań -aw,
Ómirimde bas suqpaǵan esikke
Bul neń, mańlayı qara?
Mınawıń hárre ǵoy, hey zańǵar dedi.
Qaratpalar shaqırıq, súrenlerde kóp qollanıladı.
Húrmetli deputatlar! Sessiyamızdıń kún tártibinde bir neshe máseleler kirgizilgen.
Qaratpa aǵza bir sózden de, bir neshe sózden de boladı.
Oy-pikir bir neshe adamǵa qaratılǵanda birgelkili túrde de qollanlıwı múmkin.
-Há Irısgúl, Biybigúl! Qayaqlarǵa joǵalıp kettińler, shay­tanlar!
Qaratpalar gáptiń basında, ortasında, aqırında da kele beredi.
Hurulla aǵa, aytqanıńız ıras, aǵarǵannan bıyıl heshnárse­miz joq.
Qaratpalar sóz dizbekleri, frazeologiyalıq sóz dizbekleri, erkeletiwshi hám t.b. mánilerdegi sózlerdi bolǵanda oy-pikirdiń tásirsheńligi jáne de kúsheyedi.
Mıs: Shúkirmiz, shıraqlarım, eplep ayaq ushına minip kettim.
Wa, tuwısqanım tallar, dala batırı,
Wa, siz jaslıǵımnıń jasıl shatırı
Tilde sózler awıspalı mánilerde de qaratpa aǵza xızmetin atqaradı.
Mıs: Arıslanım, aybatım qapalanba.
Bahadırım! Erketayım hesh ilájım joq.
Joq bol, merez!
Begim, biykeshten xabar joqpa?
Appaq, júzimdi almadıń ba?
Hee, qúdireti kúshli qudayım,
Meniń de kóz jasımdı kóretuǵın kúniń bar eken ǵo! Qaratpa aǵzalar aytılajaq oyǵa, pikirge oqıwshınıń dıqqatın awdarıw ushın publitsistikanıń stil`de jiyi qollanıladı.