Tema: Kánshilik jumislardiń ratsional jónelisi Jobasi

Kánlerdi ashıq usılda qazib alıw dáwiri tórt basqıshqa ajratıladı :
1. Karyer qurıwǵa belgilengen jer ajratmasini tayarlaw.
2. Karyerni qurıw.
3. Kandi qazib alıw.
4. Kandi tamamlaw.
Jer ajratmasini tayarlaw basqıshında kandi suwsızlantırıw, oqava suwning karyerga oqib túsiwin joq etiw ushın karyer jer júzi shegaraları boylap salma kovlash, jer ajıratılǵan qarjı aymaǵında suw háwizleri, terekler yamasa qanday da imaratlar bolsa, olardı basqa jayǵa kóshiriw sıyaqlı jumıslar atqarıladı. Qurılıs basqıshı dáwirinde dáslepki kán qazıw kavjoylarini payda etiw, transrort kommunikatsiyaların qurıwǵa tiyisli jumıslar ámelge asıriladı. Kandi qazib alıw basqıshında ejalashtirilgan ashıw jumısları hám paydalı qazilmani qazib alıw jumısları atqarıladı. Kandi tamamlaw dáwirinde karyer maydanın rekultivatsiya delinedi.

Karyer transporti - bul kavjoydan qazib alınǵan kán massasın qabıllaw punktlerine shekem (bayıtıw fabrikası, qorlama jınıs awdarması hám h. k.) tashib beretuǵın qurallar kompleksi bolıp tabıladı. Bul qurallar karyerlardagi texnologiyalıq processlerdi bir-birine baylaw buwın bolıp, soqır miynet hám ǵárejetler sarpın talap etedi. Paydalı qazilmani qazib alıw ushın sarplanǵan ǵárejetlerdiń 45-50 % i, ayırım jaǵdaylarda 65-70% i transrort ǵárejetlerin quraydı. Karyer transrortida «juk aylanbası» hám «juk potogi» degen sóz dizbegiler bar. Júk aylanbası degende waqıt birligi ishinde tasılıwı kerek bolǵan paydalı qazilma yamasa qorlama jınıs kólemi (t yamasa m3) túsiniledi. Júk potogi- bul karyer maydanı shegaralarında (aymaǵında ) júk tasıw baǵdarları bolıp esaplanadı. Ashıq kán jumıslarında barlıq túrdegi transrort qurallarınan paydalanıladı. Karyerlarda temir jol, avtomobil hám konveyer transrortlari keń qollanıladı. Skirli qoralı qoylarıw apparatları, sım jıp - aspa jollar, gidravlik transrort, aviatransrort sıyaqlı transrort qurallarından bolsa kem paydalanıladı. ­ Temir jol transrortini jıllıq júk aylanbası úlken (25 mln t vaundan soqır) hám tasıw aralıǵı 4 km den soqır bolǵan karyerlarda qóllaw usınıs etiledi. Temir jol transrorti qollanganda tekshelar jumıs frontining uzınlıǵı úlken (300-500 m hám odan artıq ), royezdning búklem radiusı keminde 100-120 m hám joldıń kóteriliw qiyaligi 20 -30% ge shekem bolıwı talap etiledi. Eger karyerlarda jańa, rawajlanıwlastırılgan júk tartıw agregatlari qollansa, joldıń qiyaligini 40 -60% ge shekem jetkiziw múmkin. Karyerlarda temir jol transrortini nátiyjeli qóllaw ushınuning tereńligin 300-350 m ge shekem jetkiziwge múmkinshilik jaratıladı. Júk tasıw sostavlari (lokomotiv hám vagonlar) hám relsli jollar temir jol transrortining tiykarǵı quralları esaplanadı. Karyerlardagi temir jollar statsionar (turaqlı ) yamasa waqtınsha xızmet etiwshi túrlerge bólinedi. Statsionar temir jollar, tiykarınan, karyerning islemeytuǵın yonbag'rida qaldırilgan transrort bermalariga (súrelerine) jaylastırıladı hám uzaq múddet dawamında xızmet etedi. waqtınsha xızmet etiwshi temir jol bolsa, karyer jumısshı yonbag'ridagi tekshelar jumısshı maydanına qurılǵan bolıp, tekshe jumıs fronti sızıǵı jılısıwı menen, udayı tákirarlanatuǵın túrde jańa (tekshe jumıs fronti sızıǵına jaqın ) ózenge (jayǵa ) jıljıtıp barıladı. Temir joldıń eki rels arasındaǵı aralıǵı 1524 mm, shralning standart uzınlıǵı 2700 mm, relslarniki bolsa, 12, 5-25 m ni quraydı. Karyer temir jollarında R-50 hám R-65 markalı relslerden paydalanıladı. Karyer temir jol transrortining háreketleniw tezligi statsionar jollarda 30 -40 hám waqtınsha jollarda 15-20 km/soatni quraydı.