Tema: Ámeliy psixolog kasbi mazmuni

Ámeliyatshı psixologǵa oqıwshılar da úlkenler hám qatarlasları menen óz-ara munasábetti jaqsılaw máseleleri, óz-ózin tárbiyalaw, kásiplik hám jeke óz ózin biliw, intellektual miynet hám minez-qulıq mádeniyatı hám basqa máseleler boyınsha shaqırıq etediler.
Psixolog oqıwshılar menen tikkeley baylanısda olarda payda bolǵan mashqalalardi sheshediler. Bul tuwrıdan-tuwrı máslahát beriw dep ataladı. Geyde oqıwshılarǵa hám ata-analarǵa oqıtıwshılardıń ol yamasa bul máseleleri boyınsha máslahát beredi, bul tikkeley emes máslahát beriw bolıp tabıladı, bunda málim qaǵıydalarǵa ámel etiwge tuwrı keledi. Máslahát beriw orayında mudamı psixolog hám máslahát berilip atırǵan shaxstıń óz-ara tásir procesi, olar arasında isenimli óz-ara munasábetti ornatıw jatadı. Bunda psixolog − máslahát beretuǵın ; oqıtıwshı, otaona − máslahát beriluvchi; oqıwshı − klient rolida boladı.
Máslahát beriw jumısın tómendegishe sxematik súwretlew múmkin.
1. Máslahát
2. Máseleler
3. Sebeplerdi bala menen anıqlaw islew
Joqarıdaǵı usılda jumıs alıp barǵanda psixolog hám oqıtıwshı óz salasın jaqsı biluvchi qánigeler retinde kórinetuǵın boladı.
1. Oqıwshı máseleleri boyınsha olardıń sherikligi bilimleriniń birikuviga múmkinshilik beredi hám mashqalalardi sheshiw ushın keń dóretiwshilik múmkinshilikler jaratadı. Máslahát beriwdiń tiykarǵı áhmiyeti áne sonda.
2. Psixolog oqıwshılar hám studentlerdiń psixologiyalıq qásiyetleri, olardıńqiziqishi, meyli, dáslepki iqtidori sıyaqlılardı úyrenedi, qánige hám yyetuk shaxs retinde qáliplesiwine járdem kórsetedi.
3. Mektepge shekem jas daǵı balalar, oqıwshılar, kolledj oqıwshıları jańa tipdagi mektep, joqarı oqıw jurtı studentlerinde ushraytuǵın oqıw ilmiy tájriybeleri hám kónlikpelerin iyelew degi kemshilikler minez-qulıqtaǵı kemshilikler, intellektuallıq rawajlanıw hám shaxs pazıyletlerindegi buzılıwlardı diagnostika etedi.
4. Basqa tarawdıń qánigeleri menen birgelikte psixik rawajlanıw daǵı kemshilikler túrli-tumanlıǵın esapqa alǵan halda differentsial diagnostikanı ámelge asıradı. Kemshiliklerdiń medicinalıq hám defektologik tábiyaatın anıqlaydı. Assotsial xulqatvor sebeplerin hám formaların belgileydi. Náshebentlik hám taksikomanlik, alkogolizm, o'g'rilik, qańǵılıqtıń social psixologiyalıq túbirlerin tekseredi, faktorlardı analiz etedi.
5. Intalı studentler, jas qánigelerdi tańlawda qatnasıw, ilimiy psixologiyalıq usınıslar islep shıǵıw hám olarǵa pensiyalar belgilewde qatnasadı.
Psixolog tálim-tárbiya jumıs rejesin dúziwde, tárbiyalıq ilajlar islep shıǵıwda, oqıw programması hám qollanbasın jaratıwda aktiv qatnas etiwi, bas maqset bolǵan shaxstıń intellektuallıq qábileti, ulıwma insanıylıq pazıyleti, bilim alıw kónlikpeleri hám ilmiy tájriybeleri, qánigelik pazıyletlerin qáliplestiriw sıyaqlı múqaddes jumısqa ozıniig múnásip úlesin qosıwdan ibarat dańqlı wazıypanı atqaradı.
Jańa tipdagi mekteplerge, orta arnawlı hám kásip-óner hám de joqarı oqıw orınlarına oqıwshılar, studentler tańlaw mánisi, wazıypası, sáykesligi, olardıń múmkinshiligi, perspektivası tuwrısında ilimiy-ámeliy ózgeshelikke iyelik etiw konsultativ islerdi aparıwı jaslardı saralaw, tańlaw, qánigelikke jaramlılıq hám uqıplılıq dárejesin anıqlaw, tańlaw processinde máslahátshi retinde qatnasıw hám basqalardan ibarat.
Psixologdıń máslahát beriw jumısları tiykarlanıp shaxs menen birgeliktegi shártlesiwi tiykarında qáliplesedi. Psixolog mektepte, licey, universitette yamasa shólkemde iskerlik yuritmasin shaxs menen jumıs júrgizedi. Islew processinde olarǵa máslahát yamasa jollanba beredi.
Máslahátti klientke beriwden aldın onı jaqsılap esitedi hám sáwbet júrgizedi. Klient psixolog aldında mashqala menen keledi, psixolog onı hár tárepleme úyreniwi kerek. Sonda kutilgan nátiyjege jetiwi múmkin. Psixolog máslahátti tiykarlanıp turmıslıq mısallar menen, shaxslarǵa baylanıstırıp, obrazlar arqalı klientler sanasına sıńırıwı jáne onıń tańlaw huqıqı erkinligin eskertip ózine qoyıp berilsa, kutilgan nátiyjege erisiw múmkin.
Individual psixologiyalıq máslahát beriw psixolog ámeliy iskerliginiń eń juwapkershilikli túrlerinen biri bolıp tabıladı. Máslahátshiniń pikiri, psixik rawajlanıwı boyınsha hár bir bahası balanıń keyingi rawajlanıwına, oqıtıwshılardıń, ata-analardıń balaǵa salıstırǵanda munasábetine úlken tásir kórsetiwi múmkin. Sol sebepli individual psixologiyalıq máslahát beriw bala rawajlanıwın basınan dıqqat menen analiz qılıwdı, hár túrlı dereklerden alınǵan maǵlıwmatlarǵa tiykarlanadı. Maǵlıwmat dereksi retinde otaonalar menen sáwbet, oqıtıwshılar menen, balanıń ózi menen sáwbet, balanı úyde, mektepte hám basqa jaǵdaylarda baqlaw, psixologiyalıq tájiriybe arqalı gúzetiw, ata-analar menen tanısıw, medicinalıq hújjetler menen tanısıw hám basqalardan paydalanıw múmkin.
Kópshilik avtorlar anıqhodisani úyreniwde tómendegi izbe-izlikti ábzal kóriwedi:
1) ota-analardıńlar menen dáslepki sáwbette alınǵan maǵlıwmatlardı analiz qılıw hám de vrachlardan, pedagoglardan alınǵan maǵlıwmatlardı da itibarǵa alıw ;
2) bolaning ilgeri rawajlanıw basqıshları, sog'ligi, shańaraǵı daǵı óz-ara munasábet haqqında maǵlıwmat alıw ushın ata-analar menen sáwbet;
3) boshqa mákemelerden maǵlıwmat jıynaw ;
4) sog'ligi haqqında maǵlıwmat (tekseriw waqtında );
5) bolani mektepte, úyde, basqa jaǵdaylarda baqlaw.
Tekseriwge zárúrli qosımsha retinde bala iskerligin (súwretlerin, dápterlerin, qızıǵatuǵın zatların ) analiz qılıw da kiredi. Psixolog -máslahátshi áne sol alınǵan maǵlıwmatlar tiykarında bala rawajlanıwınıń ulıwma dárejesine ataq beriwi, bala qıyınshılıqlarınıń mánisin xarakteristikalawı, áne sol qıyınshılıqlardı keltirip shıǵaratuǵın faktorlardı anıqlawı hám psixologiyalıq ońlaw programmaların islep shıǵıwı kerek.
Máslahát beriw ámeliyatında júdá kóp metodlar ámeldegi: baqlaw hám test metodları. Psixolog aldında turǵan birinshi wazıypa bala menen jaqsı munasábet hám óz-ara túsiniwdi ornatıwdan ibarat. Sáwbetti maqsetli túrde alıp barsangiz unamlı nátiyje beredi.
Ob'ektti úyreniw hám ataq beriw − buǵan biz sáwbetlesimizning júz mimikasi, minez-qulqlarına qaray onıń ulıwma emotsional jaǵdayın bahalaymiz, bizni unamlı yamasa unamsız tán alıwın anıqlaymız. Sheriklik dárejesine erisiw - sheriklikke tiykarlanıp ob'ekttiń sizge hám siz kóterip atırǵan máselege qızıǵıwshılıǵın oyatıw jolı menen eriwiladi.
Ámeliy mashqalanı talqılaw − bul jaǵdayda biz kóterileip atırǵan mashqalaǵa ob'ekttiń munasábetin belgilep alamız.
Maǵlıwmatqa ıyelew − ob'ektnig sáwbet sıyaqlı daǵı xatti - háreketlerine, dawısınıń tempi, biyik- tómenligine tereń itibar bere turıp, onıń túp pikiri munasábetin anıqlaw.
Nátiyjeli sáwbet qılıwdıń zárúrli tárepi bul kelisiw bolıp tabıladı. Hár qanday insannıń oylaw, sezim-sezimleri hám háreketleri óz-ara baylanısqan boladı.
Miyamizdagi hár qanday waqıtta bolıp atırǵan pikir málim bir emotsional dúmpishge, bulshıq etler degi ayriqsha ózgerislerge, yaǵnıy fizikalıq háreketlerge alıp keledi. Fizikalıq háreketler málim bir emotsional ózgerislerge hám pikir payda bolıwǵa sebep boladı.
Sáwbetlesti sezim qılıw, pikirlerin túsiniw ushın bárinen burın biz onıń xattiharakatlariga, mimikasiga iykemlesiwimiz kerek. Pedagog psixolog, vrach, yurist hám qálegen basqalardıń proffesional uqıpı óz dawısı onıń terbelis sesler uyǵınlıǵıın basqara alıw qábiletine baylanıslı boladı. Dawıs da sáwbetlesińizdi sanasına kiriwge múmkinshilik jaratıwshı zárúrli qural bolıp tabıladı.
Dawıstıń esitiliwi denediń jaǵdayına baylanıslı hám ayaq bulshıq etleri, tabanlar jaylasıwı bunda zárúrli rol oynaydı.
-Dawıs tartıwı, ishontirishi, maqtaw etiwi, uxlatishi múmkin.
-Dawıs adamdı uzoqlashtirishi, zorıqtırıwı, toqtatıwı hám láń etip qoyıwı múmkin.
-Óz sóylewińizda artistlik hám jasalmalıqtan qashıp, shın júrekten bolıwǵa háreket etiń.
Hár kúni dawısıńızdı tebranuvchan, tınısh, isenimli, jıllı, ǵamxor, mánisli bolıwı ushın shınıǵıw etiń. Dawısıńızde ámeldegi isenimsizlik, turpayılıq, qorqaqlıq, qaltıraw, jerkenish hám ósh sesler uyǵınlıǵıınan saqlanıń. Shaxslararo baylanısde soraw beriw úlken orın tutadı. Usınıń menen sáwbetlesler bir-birlerin tereńrek tusinip jetediler. Soraw berip atırǵan shaxs soraw járdeminde kerekli maǵlıwmattı anıqlawtiradi. Soraw beriw sáwbettiń tiykarǵı bólegi esaplanadı. Soraw beriw de kórkem óner bolıp tabıladı, onı mashaqatlı kórkem óner sırların úyrengen sıyaqlı úyreniw, biliw talap etiledi.
Insan sanasın, turpayına tásir etiwshi bir neshe jónelisler ámeldegi bolıp, olardıń bir túri sáwbet dawamında qánigelerden arnawlı usıllardı qóllawdı talap etse, ekinshisi arnawlı texnikalıq qurallar hám dári-dármanlardı qóllawdı talap etedi. Arnawlı usıllar tómendegiler:
- ishontirish
- ko'ndirish - gipnoz - NLP.
Usıllar shaxs psixologiyasini jaqsı bilgen halda oǵan tásir etiwdi názerde tutadı. Adamǵa tásir etiwdiń negizinde tiykarlanıp shaxslarda ámeldegi psixokomplekslar ámeldegi bolıp, olar adamda jetekshi rol atqaratuǵın tómendegi 3 ta instinktdan kelip shıǵadı :
- Óz-ózin hám zotini saqlaw ;
- avlodni dawam ettiriw; - tajavvuzkorlik (agressiya ).
Psixokomplekslar joqarıda sanap ótilgen 3 ta instinktdan kelip shıǵıp, hár birewimizdiń turmıs tárizimizni, turpayımizni, minez-qulqlarimizni, kóz ilg'amas torday qorshap orap turadı. Insanǵa tásir etmoqchi bolǵan qánige tap muzıkashı asbap ásbapınıń kerekli perdelerin basıp, ózi qálegen dawıstı shıǵarǵanı sıyaqlı, shaxstı basqarıwı múmkin.
Psixokomplekslar muǵdarı kóp bolıp, psixologlar tiykarǵı dep belgileganlari tómendegiler bolıp tabıladı:
Psixologiyalıq máslahát sıyaqlında test metodın ótkeriw qaǵıydaların qaray shıǵamız. Psixodiagnostika bul máselege úlken áhmiyet beredi, sebebi tekseriliwshi háreketleriniń nátiyjesi testti ótkeriw qaǵıydalarına tolıq ámel etiwge baylanıslı. Kóplegen metodlar járdeminde tekseriwdiń bir neshe májburiy qaǵıydaları islep shıǵılǵan.
1. Qóllanbanı, oǵan ajıratılǵan waqtın ózgertiw múmkin emes. Barlıq tekseriwshilerge tapsırmalar birdeyde kórsetiliwi, xatto qóllanba da bir sesler uyǵınlıǵında aytıwdı talap etedi. Sorawlardı bir neshe ret qaytarmaslik kerek.
2. Testti atqarap atırǵan waqtında balaǵa úyretiw, sın pikir bıdırdıw, xatto maqtaw da múmkin emes. Sın pikir balanı shalǵıtadı hám ranjitadi, kóbinese balanıń tapsırmaqa bolǵan qızıǵıwshılıǵın pasaytiradi. Eskertiw, balanıń keyingi testlerine bolǵan munasábetin kúshli ózgertiwi múmkin, balanıń dıqqatı, qızıǵıwshılıqı joǵaladı.
Balanıń juwapları qanday bolıwınan qaramastan birdeyde qollap-quwatlaw kerek. Balanı juwapları ushın emes, umtılıwı ushın maqtaw múmkin. Sonday qılıw kerek, bala etken qáteleri haqqında oyda sawlelendiriwge iye bolmaydıin. Eger bala juwapları bahosini aytıwdı talap qilsa, tekseriw sońǵında aytıwǵa wáde beriw kerek.
3. Tekseriwdi bala ózin jaqsı sezim qılıp atırǵanda, sharshaw belgileri, qaysarlıq kórinisleri hám artıqsha xayajonlanish bolmaǵanda ótkeriw kerek.