Tema: Psixologik xizmetti shólkemlesturiw máseleleri Reje

II.3. Psixologik xizmet teoriyası hám zamanagóy tendensiya hám mashqalalar
E. Bern túbiri psixoanalizge taqaliwshi belgili kontseptsiyanı jarattı. Biraq E. Bern kontseptsiyası shaxstıń ózi hám basqalar menen munasábetin programmalaytuǵın xulqatvor kognitiv sxemaların anıqlaw hám belgilewge pát etiwshi de psixodinamik, de bixeviorial jantasıwlar, ideyalar hám túsiniklerdi ózinde jámlegen.
Zamanagóy transakt analiz shaxs teoriyasın, kommunikatsiyalar teoriyasın, balalar rawajlanıw teoriyasın óz ishine aladı. Ámeliyatda ol bólek adamlar menen islewden tısqarı er-hayal, shańaraqlar hám túrli gruppalardı korrektsiyalaw sistemasın quraydı.
Bern boyınsha shaxs dúzilisi (strukturası ) úsh “Men” yamasa “Ego-jaǵdaylar”ning bar ekenligi menen xarakterlenedi: “Áke yamasa ona”, «Perzent», “Úlken”. “Áke yamasa ona” - shártler, talap hám ta'qiqlarning interiorizatsiyalashgan ratsional normaları menen kórinetuǵın bóliwshi “Ego-jaǵday”. “Áke yamasa ona” - bul balalıqta ata-anadan yamasa basqa abroylı shaxslardan alınǵan maǵlıwmat bolıp, óz ishine minez-qulıq qaǵıydaların, social normalardı, ol yamasa bul jaǵdayda ámelge asırıw múmkin bolǵan hám múmkin bolmaǵan norma hám ta'qiqlar bolıp tabıladı. Ata-ana tásiri eki jóneliste ámelge asadı : birinshisi, “Mendek qil” uranı astında alıp bariluvchi tikkeley yamasa tuwrıdan-tuwrı tásir, ekinshisi, “Mendek emes, men aytqanimdek qil” uranı menen ámelge asıriluvsi tikkeley bolmaǵan tásir. “Áke yamasa ona” qadaǵalaw etiwshi (ta'qiqlar, sankciyalar ) yamasa ǵamxorlıq etiwshi (máslahát, qollapquvvatlash) bolıwı múmkin. “Áke yamasa ona”ga “Múmkin”, “Májbúr”, “Hesh qashan”, “Sonday eken, eslab qol”, “Qanday biymániliklik”, “Nashar” sıyaqlı direktiv gápler tán. «Perzent»- adam daǵı usı emotiv tiykar eki formada kórinetuǵın boladı.
“Tábiyiy bala” - balaǵa has bolǵan barlıq impulslar: ishonuvchilik, tikkeleylik, tuwrılıq, qızıǵıwshılıqtı óz ishine aladı ; bular adamǵa munasábetlerdegi ayriqsha ıshqı ketkenkorlik hám iliqlilikni baxsh etedi. Usınıń menen birge ol ınjıq, tez hafa boladı, egotsentrik, ór hám agressiv bolıp tabıladı. “Adaptaciyalanǵan bala” - ata-ana úmit hám talaplarına uyqas keliwshi minez-qulıqtı názerde tutadı. “Adaptaciyalanǵan bala”ga joqarı konformlik, ózine isenimsizlik, uyalshaqlıq, tartınshaqlıq tán.
“Adaptaciyalanǵan bola” qatoriga ota-onasiga qarshi chiqıwshi “qo'zg'alonchi” balalar da tiyisli. «Perzent»ga “Men qáleyman”, “Men qorqaman”, “Men jaman kóremen”, “Meni jumısım joq” sıyaqlı gápler tán. “Úlken (ulg'aygan) “Men - jaǵdayı” - adamdıń óz tájiriybesine tayanǵan halda bolmıstı ob'ektiv bahalaw hám sol tiykarda ǵárezsiz, jaǵdayǵa uyqas keliwshi qararlar qabıllaw qábileti tán. Ulg'ayganlik jaǵdayı pútkil turmıs dawamında rawajlanıw múmkinshiligine iye. “Úlken”ning sózligi reallikga bolǵan beasos oy-pikirlerden holi túrde qurılǵan bolıp, ob'ektiv hám sub'etiv reallıqtı ob'ektiv túrde ólshew, bahalaw hám ańlatpa eta alıw imkaniyatın beretuǵın túsiniklerden ibarat.
“Shama, úlkeyiw” jaǵdayı ústin adamlar ob'ektiv ratsional bolıp, eń muwapıq adaptiv minez-qulıqtı ámelge asırıw múmkinshiligine egalar. Eger “Ulg'ayganlik” jaǵdayı mórlengen bolıp, iskerlik kórsetpese, bunday adam ótken zamanda jasaydı, ol ózgeriwshen dúnyanı anglay almaydı jáne onıń xulqi “Perzent” hám “Ata-ana” turmıs kontseptsiyası bolsa, “Perzent” sezim-sezimler tiykarındaǵı turmıs kontseptsiyası bolıp tabıladı, “Ulg'ayganlik” bolsa maǵlıwmat jıynaw jáne onı analiz etiwge qaratılǵan oylaw tiykarındaǵı turmıs kontseptsiyası bolıp tabıladı. Bernda “Úlken”“Ata-ana” hám “Perzent” arasındaǵı qazı rolin oynaydı. Ol “Ata-ana” hám “Perzent”da jazılǵan maǵlıwmattı analiz etken halda usı jaǵdayda qanday minez-qulıq muwapıqlıǵın, qaysı streotiplardan waz keship, qaysıların qaldırıw kerekligini tańlaydı. Usınıń sebepinen korrektsiya turaqlı “Ulg'aygan, úlken” minez-qulıqtı qáliplestiriwge qaratılǵan bolıp, onıń maqseti “Mudami úlken (boladı )”.