Tema: Psixologik xizmetti shólkemlesturiw máseleleri Reje

2-súwret.Psixologik xizmettiń jaratılıwinda úles qosqan psixologlar 1-V.Vund, 2-V.Makdugal
Batısda jaratılǵan kognitivizm sheńberindegi teoriyaler psixologiyalıq xızmet metodologiyasi ushın zárúrli áhmiyetke iye. Mısalı, L. Festingerning kognitiv dissonanslar teoriyası (insannıń iskerlik ob'ektine salıstırǵanda turpayı yamasa munasábetin sanalı túrde ózgertiwge tiykarlanǵan ), T. Nyuxomning sheriklik kommunikativ teoriyası (ózgelerge hám ulıwma iskerlik ob'ektine unamlı munasábetlerdi quram taptırıwǵa tiykarlanǵan ), C. X. Osgud hám P. Tanenbaumaning " kongruentlik" (insan kognitiv dúzilisi tiykarındaǵı ob'ektti bahalawǵa qaratılǵan ) teoriyası, G. Olport, A. Maslou, K. Rodjers sıyaqlı social psixologlardıń gumanistik sheńber degi qatar izertlewiy izertlewleri usılar gápinen bolıp tabıladı. Taǵı sonı atap kórsetiw zárúr, amerikalıq belgili psixolog Abraxam Xarold Maslouning " Insanǵa bir pútkil jantasıw konsepsiyasi" psixologiyalıq xızmet processinde insandı túsiniw jáne social motivatsion rawajlandırıw mashqalası ústinde izertlewler alıp barılıwı ushın zárúrli áhmiyetke iye boladı. Maslouning pikrine qaraǵanda, insannıń barlıq tug'ma potencial múmkinshilikleri tek ǵana social shárt-sharayattıń jaratılıwı menen ámelge asıwı hám jetilisiwi múmkin. Álbette, usı pikirlerdiń qanshelli haqıyqat ekenligin búgingi kúnde hár bir insannıń ayriqsha jáne onıń social rawajlanıwın támiyinlewge xızmet etiwshi múmkinshilikleri kólemin úyreniw hám de tárbiyalawdı tiykarǵı wazıypa etip alǵan psixologiyalıq xızmettiń dúziliwin úzliksiz baqlawlarımız nátiyjeleri tastıyıqlab turıptı.

3-súwret.1-E.From nege sociologı,2-A.Maslou amerika psixologı,3-K.Rodjers amerika psixologi
A. Maslou pán áleminde ayriqsha " motivatsion sistemanıń ierarxik modeli" ni jarattıki, oǵan muwapıq individ turpayı daǵı social tárepten zárúrli bolǵan joqarı mútajliklerdiń baǵdarı tómen mútájliklerdiń qaysı jol menen qandirilishi tiykarındaǵana quram tabıwı múmkin. Bul process tómendegi tártipke iye: Haqıyqattan da, usı ierarxik sistema motivatsiyanıń ilimiy tárepten tiykarlab beriliwi birinshiden, social psixologiyadagi mútajlikler hám motivlar menen baylanıslı qatar izertlewlerge sáykes bolsa, ekinshiden, usı baǵdardaǵı psixologiyalıq xızmet metodologiyasini jaratıw ushın bólek perspektivaǵa iye. Sebebi, psixologiyalıq xızmette insannıń social mútajlikleri mashqalası ilimiy tárepten tuwrı aytılıwı hám tuwrı jóneltiriliwi kerek. Buǵan baylanıslı qatar belgili sotsiolog, psixolog hám filosoflar tárepinen tán alıw etilgen ilimiy oy-pikirlerge tayanish múmkin. Mısalı, D. N. Uznadzening "... mútajlik túsinigi... tiri organizm ushın zárúr bolǵan hám usı waqıtta qolǵa kiritilmegen barlıq zatlarǵa tiyisli" hám M. S. Kagan, A. v. Margulis, E. M. Etkindlarning " mútajlik kerekli zatlardıń jetpewshilik áqibeti", v. A. Yadovning " mútajlik insan shaxsı hám organizm iskerligi ushın kerek bolǵan zárúrat hám de jetispewshilik jemisi", L. I. Bojovichning " mútajlik individ organizmi va u shaxs taraqqiyoti ushın zárúrli bolǵan zárúrat", A. v. Petrovskiyning " mútajlik janlı janzat turmıs keshiriwiniń konkret shárt-shárayatlarına onıń qaramligini ańlatpa etiwshi jáne bul shárt-shárayatlarǵa salıstırǵanda onıń aktivligin vujudga keltiretuǵın jaǵday" sıyaqlı pikirleri shaxs rawajlanıwın támiyinlew jolında mútajliklerdiń biologiyalıq jáne social muwapıqlıǵın esapqa alǵan halda psixologiyalıq xızmettiń náwbettegi wazıypaların belgilew imkaniyatın beredi.
Psixologiyalıq xızmet metodologiyasini jaratıwda insannıń sezimiy jaǵdayın túsiniw jáne onıń óz miyneti jemislerinen social qaniqish procesin analiz qılıw, rawajlandırıwǵa arnalǵan ayırım izertlewlerdiń ornı hám de perspektivasına da bólek itibardı qaratıw kerek. Mısalı, F. Xersberg jáne onıń isin dawamlawshıları tárepinen miynet iskerligin shólkemlestiriwdegi emotsiogen parıqlanıw mexanizmleri izertlew etildi. Usı izertlew jemisine kóre miynet iskerligin shólkemlestiriwde dóretiwshilik, ǵárezsizlik, óz-ózin biliw, rawajlandırıwǵa qaratılǵan ilajlarǵa itibar berilsa, shaxs iskerligi ónimliligine unamlı tásir etiwshi sezimiy keshinmalarni hám kerisinshe, tek texnikalıq processdangina ibarat bolǵan miynet sharayatı jaratılsa, shaxs aktivligine unamsız tásir etiwshi sezimiy keshinmalarning kórinetuǵın etiliwi baqlanadı.
Haqıyqattan da, iskerliginiń orınlanıwına salıstırǵanda unamlı -sezimiy keshinmalar qáliplestirilmes eken, iskerlik jemisi de insannıń óz iskerliginen social mánistegi qaniqishi da asa tómen dárejede boladı. Psixologiyalıq xızmet bolsa, bizińshe, tap áne bulmanda óz tásirin, yaǵnıy iskerlikten social qaniqish procesin málim dárejede joqarı dárejege kótere alıw kórkem ónerin kórsetiwi kerek.
Jumısshı xızmetkerlerdiń miynetten qaniqish mashqalası ústinde alıp barılǵan ayırım izertlewler nátiyjesi psixologiyalıq xızmettiń metodologik modelin proektlestiriwge xızmet qilsa ájep emes. Mısalı, sobiq sovet psixologiyasi ilimpazları (N. F. Naumova, A. G. Zdravomislov, v. A. Yadov, v. P. Rojin, T. P. Bogdanova, E. A. Klimov, T. A. Kitvel) miynetten qaniqish procesin shaxstıń munasábetleri motivları, óz-ózin bahalaw ustanovkasi sıyaqlı social psixologiyalıq kriteryalar menen belgileniwin usınıs etediler hám bunı ózleriniń qatar empirik izertlewlerinde tiykarlab berediler. Batıs social psixologiya áleminde, ásirese Amerika psixologları nazdida bolsa miynetten qaniqish " qatar social ustanovkalarning óz-ara bir-birine bekkem baylanıslıligi", " miynet procesin sub'ektiv bahalaw menen baylanıslı emotsional jaǵdaylardıń kórinetuǵın bolıwı" retinde aytinadi hám miynet iskerliginiń social qımbatın 12 asırıwǵa qaratılǵan psixologiyalıq xızmet ushın zárúrli ilimiy-ámeliy usınıslar beriledi.
" Miynetten qaniģiw" ni social psixologiyalıq process retinde izertlew etken ayırım psixologiyalıq izertlewlerdi psixologiyalıq xızmettiń metodologik wazıypalarınan kelip shıqqan halda atap kórsetiwimiz múmkin. Sonlıqtan, Vengriyalıq psixologlar I. Balınt hám M. Muraning izertlewlerinde psixologiyalıq xızmet wazıypasın anıqlawǵa qaratılǵan adamlardıń óz jumısından qaniqishini támiyinlew hám óz jumısından (yaǵnıy óz iskerliginen) qaniqpaslik holattı joq etiw jollari ko'rsetiledi.
Sonıń menen birge, bul ilimpazlardıń ilimiy talqinicha, hár bir jumısshı -xızmetkerdiń óz jumısından qaniqishi onıń keyipin, aktivligin támiyinlasa, isten qaniqmaslik bolsa kárxanada júz beretuǵın ayırım favqulotda baxtsız hádiyselerdiń kelip shıǵıwına sebep boladı.
Psixologiyalıq xızmet metodologiyasi ushın individual psixologiyalıq parıqlanıw teoriyasınıń jaratılıwın jáne bul boyınsha o'nlab iri izertlewlerdiń bar ekenligin zárúrli dereklerden biri retinde hesh bórttirip aytılǵan gápiz tán alıw etiw múmkin. Differentsial psixologiyaning jemisi bolǵan bul jónelis, barinen burın, nemis psixologı v. Shtern atı menen tikkeley baylanıslı. Ol óziniń 1901-jılda jazǵan " Individual parıqlanıw psixologiyasi haqqında" atlı shıǵarmasında hár bir individdiń ayriqsha psixologiyalıq álemi bar ekenligin eksperimental tárzde izertlew etedi.
F. Gal'ton, A. Bine, F. Lazurskiy, R. Kettell sıyaqlı ilimpazlar bul tarawda jańa bir jónelisti jańalıq ashdılar. Sonnan keyin differentsial psixologiya hár bir individ yamasa gruppa daǵı qızıǵıwshılıqlar, ustanovkalar, sezimiy qozǵalıwlardı ólshew hám parıqlaw ob'ekti retinde maydanǵa shıqtı.
Psixologiyalıq xızmet metodologiyasi ushın áhmiyetli tárepi sonda, hár bir individ yamasa shaxstıń ózinegine tán psixologiyalıq parametrlerin anıqlaw hám tiyisli ilimiy oy-pikir júrgize alıwǵa xızmet etiwshi kompleks testler, usıllar, metodikalar kompleksi jaratıldı.
Sonlıqtan, sırt el aldıńǵı psixologiyasida psixologiyalıq xızmet metodologiyasi ushın zárúrli orın tutatuǵın tómendegi jónelislerge tiykar solindi: 1) Ch. Spirmen tárepinen " eki omil" teoriyası jaratıldı. Bul teoriyaǵa muwapıq insannıń hár bir iskerliginde barlıq xızmetler ushın ulıwma bolǵan faktor), atap aytqanda usı iskerlikke uyqas bolǵan (2-faktor) barlıq ayrıqshalıqlar óz-ara baylanıslılıqta izertlew etiledi. Izertlewshi bul faktorlardıń insan hám iskerlik muwapıqlıǵın támiyinlew ushın zárúr bolǵan psixologiyalıq mánisi hám mazmunın ashıp beredi.
2) L. Terstoun, Dj. Gilford tárepinen jaratılǵan " Multifaktor" teoriyasına qaray baslanǵısh intellektual qábiletler (aqıl tezligi, yad assotsiatsiyalari hám taǵı basqa ) dıń hár bir individ degi quram tapqanlıq kólemi izertlew etildi hám sol tiykarda hár bir shaxs iskerligine bólek jantasıwdı talap etiwshi psixologiyalıq xızmettiń metodologik principlerı islep shıǵıldı. Ulıwma, psixologiyada individual parıqlanishning 56 qıylı baǵdarı daǵı tipi málim hám ataqlı. Mısalı, ob'ektiv hám sub'ektiv tip (barinen burın, A. Bine tájiriybelerinde belgilengen) pikirleytuǵın aktiv tip (A. M. Djordantu boyınsha ), ratsionalistlar hám empiriklar (Ol. Djems izertlewleri boyınsha ) " tereń-tor" hám " mayda -keng" tip, (G. Gross maǵlıwmatları boyınsha ), teoriyalıq, ekonomikalıq, estetik, social, siyasiy, diniy tiplar v. M. Rusalov izertlewlerinde social psixologiya ushın zárúrli bolǵan sheriklik iskerligi tabısı málim tárepleri menen individual usıl múmkinshiliklerine de baylanıslı ekenligi belgilenip, " xolerik" temperamentli kisi menen serik bolıp islewge qaraǵanda" flegmatik" va" melanxolik" menen birgelikte islew talay nátiyjeli bolıwı empirik maǵlıwmatlar tiykarında anıqlandi. Sonday eken, shólkem degi ámeliy psixolog hár bir shaxs iskerligi sherikligin shólkemlestiriw processinde bul múmkinshiliklerdi esapqa alıwı arqalı socialpsixologik jetiskenliklerge jetiwi múmkin.
Professorler E. G'oziev, J. Ikromovlarning " XX ásir hám shaxs kámalı" temasındaǵı maǵlıwmatlarında da psixologiyalıq xizmet kórsetiwde zárúrli áhmiyet kásip etiwshi individ, shaxs hám sub'ekt rawajlanıwınıń izertlewinde tómendegi jaǵdaylarǵa saldamlı itibar beriw zárúrligi uqtiriladi:
Haqıyqattan da, hár bir insannıń óz individual áleminde júz atırǵan barlıq ruwxıy, psixik keshinmalarini ol jasap turǵan jámiyet kelesheklerine uyqas tárzde izertlew etpey turıp, shaxs hám iskerlik, shaxs hám jámiyet, shaxs hám individuallıq ortasındaǵı social sáykeslikti támiyinlep bolmaydı. Zero, psixologiyalıqmuhofaza quralı retinde izertlew qılınıp atırǵan social psixologiyalıq qorǵaw filosofiyası da sonı talap etpekte. Insannıń individuallıq dárejesi taǵı usınıń menen ańlatıladıki, odaǵı iskerliginiń usılları hám quralları hesh qashan tayın haldaǵı barlıq ushın birdey ulıwma insanıylıq tájiriybelerden ibarat bola almaydı. Hár bir insan óz individual sapaları hám filogenezdagi qásiyetleri (social individuallashuvning qáliplesiwi) tiykarında social aktivlik talap etken iskerliginiń ǵárezsiz sub'ektine aylanıp baradı.
Bunıń menen jámiyet hár bir individdiń óz turmıslıq tiykarı ushın zárúrli bolǵan " gerbish" ni ózi qurıwında social shárt-sharayat jaratıp beredi. Bunday shárt-sharayat bolsa hár bir shaxstıń ulıwma hám arnawlı individual múmkinshilikleri kólemin social -psixologiyalıq tárepten analiz qılıw hám barǵan sayın kámal taptira barıw jolların izlew tiykarındaǵana qarar taptirilishi múmkin. Soǵan muwapıq, shaxs hám iskerlik muwapıqlıǵın támiyinlewge xızmet etiwshi social psixologiyalıq qáwipsizlik faktorı retinde " tabıslı individual usıl" faktorı jáne onı ańlatiwshı 3 kriterya :
1) iskerlik hám sub'ektiv sezimiy keshinmalar proporcionallıǵı ;
2) iskerlik hám individual múmkinshilikler proporcionallıǵı ;
3) iskerlik hám shaxsqa qoyılǵan talaplar proporcionallıǵı sıyaqlı sapalar belgilendi jáne bul sapalardıń hár bir shaxsda (oqıwshı yamasa jumısshı - xızmetkerde) qanshelli quram tapa baratırǵanlıǵın úyreniw, analiz qılıw wazıypasın psixologiyalıq xızmettiń tiykarǵı baǵdarlarınan biri retinde qabıllandı.
Sonday etip, psixologiyalıq xızmettiń metodologik tiykarları retinde aytılǵan usı oy-órisler social psixologiya pániniń tómendegi ámeliytatbiqiy baǵdarlarına búgingi kúnniń eń aktual máseleleri retinde qarawdı talap etedi:
Tap áne sol jónelisler Ózbekstanda psixologiyalıq xızmettiń búgingi jaǵdayı hám ayriqsha kelesheklerine ataq beriwde málim teoriyalıq hám de metodologik derek retinde xızmet etedi.