Tema: Psixologik xizmetti shólkemlesturiw máseleleri Reje

Transakt analiz tómendegilerdi óz ishine aladı :
Korreksion tásir tiykarında rolli oyınlar texnikası járdeminde óz-ara tásir (munasábet) larni demonstratsiyalashni nazarda tutuvchi “ego-pozitsiya jaǵday ) lar”ni sistemalı analizi jatadı. Bunda eki mashqala (basqalardan ) ayqın ajralıp turadı : Kontaminatsiyalar, yaǵnıy eki túrli qıylı “ego-jaǵdaylardı” aralasıwı. Ajırasıwlar, yaǵnıy “ego-jaǵdaylar”ni bir-birinen keskin ajralıp, shegaralanıp qalıwı. Transakt analizde ashıq kommunikatsiya (baylanıs ) principi qollanıladı, túsinikli sózler menen gáplesiwedi (klient transakt analizge tiyisli ádebiyatlar oqıwı múmkin). Korrektsiya maqseti. Tiykarǵı maqseti - klientke óz oyınların, turmıslıq stenariyni, “ego-jaǵdaylar”ini ańǵarıwǵa hám (zárúriyat bolǵanda ) turmıs qurıw xulqatvoriga tiyisli jańa qararlar qabıllawǵa járdem beriw. Korrektsiya mazmunı - insannıń moynına qoyılǵan minez-qulıq programmalarınan azat etiw hám de onı tolıqqonli munasábetler hám jaqınlıqqa qábiletli, ǵárezsiz, spontan bolıwına járdem beriwden ibarat. Usınıń menen birge klienttiń ǵárezsizlik hám avtanomlikka jetiwi, minnetleme (zorlaw ) lardan azat bolıwı, shın júreklilik hám jaqınlıqqa ruqsat beretuǵın, oyınnan holi bolǵan haqıyqıy munasábetlerge kirisiwi de korrektsiya maqsetine kiredi.
Juwmaqlawshı maqset - shaxs avtanomiyasiga erisiw, qulıq, minez-qulıq hám histuyg' oları juwapkershilikin qabıllawdan ibarat. Psixolog pozitsiyasi. Psixologdıń tiykarǵı waziypası - zárúrli insaytni támiyinlew. Sol tiykarında onıń pozitsiyasiga qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar - sheriklik, klientti qabıllaw, psixolog hám ekspert pozitsiyalarini óz-ara birlestiriwden ibarat. Bunda psixolog klienttiń “Úlken”, “ego-jaǵdayı”ga shaqırıq etip, “Perzent”ning ınjıqlıqlarına erk bermeydi hám klient degi ǵázeplengen “Ata-ana”ni tınıshlantirmaydi. Psixologdıń (klient menen) sáwbette klientke túsinikli bolmaǵan terminologiyadan asa paydalanıwı, onı mashqalalardi óz isenimsizliklerinen qorǵawlanishga umtılıwı dep esaplanıwı múmkin.
Klientke qoyılatuǵın talap hám úmitler (nátiyjeler). Transakt analiz degi jumıstıń tiykarǵı shárti shártnama dúziwden ibarat. Shártnamada klient óz aldına qoyıwshı maqsetler: usı maqsetlerge erisiw jolları ; óz-ara sherikliktegi tásir boyınsha psixolog usınısları, klient orınlawı zárúr bolǵan studentler kestesi haqqında anıq kelisip alınadı. Klient belgilengen maqsetke erisiw ushın óziniń qaysı qarawların, sezim-sezimlerin, minez-qulıq streotiplarini ózgertiwi kerekligini sheshedi. Erte sheshim qararlardı qaytaldan kórip shıqqannan keyin, klient avtonomiyaǵa erisiw ushın pikirlewdi, turpayı hám sezim-sezimlerin ózgertiredi.
Shártnamanıń bar ekenligi eki tárep (psixolog hám klient) dıń óz-ara juwapkershilikin talap etedi.
F. Perlzning geshtaltterapiyasi. Amerikalıq psixolog F. Perlz tárepinen geshtaltpsixologiya, ekzistentsializm, psixoanaliz ideyaları tásirinde jaratılǵan metod ámeliyatda katta muvaffaqiyatga erishdi. F. Perlz tárepinen geshtaltpsixologiyada aqıl sferasiga qoyılǵan figura (forma ) júzege keliw nizamlıqın insan turpayı motivatsiyası tarawına kóshirdi. Ol mútajliklerdi júzege keliwi hám qandirilishini geshtaltlar qáliplesiw hám juwmaqlanıw ritmi retinde kórip shıqqan. Perlz boyınsha, motivatsion sfera organizmdiń ózin regulyatsiya qılıw principi tiykarında óz funkciyasın atqaradı. Insan ózi jáne onı qorshap turǵan átirap -álem menen teń salmaqlılıqta boladı. Óz mútajliklerin, uqıpların realizatsiyalash - uyqas, saw shaxsqa erisiw jolı bolıp tabıladı. Óz mútajliklerin qandırıwǵa, sozılmalı tárzde tosqınlıq etiwshi, óz “Men”ini realizatsiyasidan bas tartǵan insan waqıt qádiriyatlarǵa ámel ete baslaydı, bul bolsa óz gezeginde organizmdiń ózin regulyatsiyalash procesin aynıwına alıp keledi. Geshtaltterapiyaga muwapıq organizm bir pútkil dep kórip shıǵıladı hám minez-qulıqtıń hár qaysı aspektida insannıń pútkil turmısı kórinetuǵın bolıwı múmkin, dep esaplanadı. Organizm - ortalıq, insan bolsa keń “dala”ning bir bólegi bolıp tabıladı. Saw shaxsda ortalıq menen shegara jıldam bolıp, anıq bir mútajliktiń payda bolıwı ortalıq menen “kontakt” (baylanıs ) ni talap etedi hám geshtaltni qáliplestiredi, mútajlikti qandırıw bolsa geshtaltni juwmaqlaydı hám ortalıqtan “chetlanishini” talap etedi. Nevrotik shaxsda “kontakt” hám “shetlesiw” processleri qattı buzılǵan bolıp, mútajliklerdi adekvat qandirilishini támiyinleydi. F. Perlz jeke ósiw -ózin regulyatsiyalashga hám de ishki dúnya hám ortalıq ortasındaǵı teń salmaqlılıqtı koordinatsiyalawǵa múmkinshilik jaratıwshı ózin ańǵarıw zonaların keńeyiw procesi dep esaplaǵan.
Ol ańǵarıwdı úsh zonasın ajıratıp kórsetedi: Ishki - deneimizde ámelge oshuvchi hádiyse hám processler. Sırtqı - ongda hákis etiwshi sırtqı waqıya-qubılıslar. Orta -fantaziyalar, e'tiqodlar, munosabatlar. Nevrozda birinshi eki geshtaltterapiyada ózin regulyatsiya qılıw procesiniń aynıwın bes mexanizmi parıq etedi:
Introeksiyada insan basqa adamlardıń sezimleri kózqarasları, ıqtıqat, baha, norma hám minez-qulıq úlgilerin ózlestiredi, olar óz gezeginde jeke tájiriybe menen soqlıǵısıp, shaxstı assimilyatsiya etpeydi. Usı noassimilyatsiyalashgan tájiriybe - introekt - insan shaxsın jat qılıw esaplanadı. Erte
introektlar qatarına bala tárepinen sın pikirlashsiz ózlestirip alınatuǵın otaona násiyxatları kiredi. waqıt ótiwi menen introektlar hám óz jeke ıqtıqatlardı parıqlaw quramalılasadı. “Ol odan talap etilgen sıyaqlı pikirlaydi”.
Proeksiya - integraciyanıń tolıq hákisi bolıp tabıladı. Proektsiyada insan onıń “Menkonsepsiya” siga muwapıq bolǵan ayriqsha sapalardı chetlashtiradi. Proektsiya nátiyjesinde júzege kelgen “tesik”lar introektlar menen toldırıladı. “Ol basqalarǵa olardı ayblayotgan zatlardı etedi”.
Retrofleksiya - ózine burıw, málim bir mútajlikler social ortalıq tosqınlıǵı sebepli qandira alınbaǵanlıǵı nátiyjesinde, sırtqı ortalıqta manipulyatcıyalawǵa mólsherlengen energiyanı ózine jóneltiriw hallarında baqlanadı hám qandirilmagan mútajlik yamasa juwmaqlanbaǵan geshtalt retinde kóplegen agressiv sezimler sıyaqlı kórinetuǵın boladı. “Ol basqalarǵa qılajaq bolǵanlardı ózinshe etedi”.
“Men” hám basqalar arasındaǵı qarama-qarsılıq ishki jeke qarama-qarsılıqǵa aylanadı. Sóylewde
“Men”... etiwge ózimdi májbúrlashim kerek” sıyaqlı gápler bar ekenligi refrofleksiya kórsetkishi esaplanadı.
Defleksiya - real kontakt (baylanıs ) den shaǵılısıw. Defleksiyaga iye insan basqa adamlar, mashqala hám jaǵdaylar menen tikkeley baylanıstan bas tartadı. Defleksiya kóp sóylew, rituallik, minez-qulıq, qarama-qarsılıqlı jaǵdaylardı “tegislew” tendentsiyası formasında kórinetuǵın boladı.
Konfluensiya (yamasa qosıw ) - “Men” hám átirap álem ortasındaǵı shegarada kórinetuǵın boladı. Bunday klientler qıyınshılıq menen óz pikir, sezim hám qálewlerin basqalardıkidan parıqlay aladılar. Konfluentsiya ózinde birqator qorǵaw mexanizmlerin sáwlelengen etip, odan paydalanıwda individ óziniń túp “Men”idan waz keshedi.
Joqarıda sanap ótilgen mexanizmler tásirinde shaxs bir pútkilligi buz'ladı, ol fragmentler, bólek bóleklerge bólingen halda boladı. Kóbinese bunday fragmentler retinde dixotomiyalar: aktiv-passiv, ǵárezlilik-bóleklik, ratsionallikemotsionalik hám taǵı basqalar kórinetuǵın boladı.
Geshtaltkorrektsiyada “tamamlanmagan ish” túsinigi tiykarǵı hám oraylıq túsiniklerden biri esaplanadı. “Tamamlanmagan ish” - bul juwapsız qalǵan histuyg' olar reallıqtı, bolıp ótip atırǵanlardı aktual tárzde ańǵarıwǵa tosqınlıq jasaw hádiysesi bolıp tabıladı. Perlz boyınsha, “Tamamlanmagan ish”ning kóp ushraytuǵın hám eń salmaqli túrlerinen biri ókpeshilik bolıp, ol kommunikatsiya (baylanıs ) lar haqıyqıylıǵın buzadı.
Tamamlanmaganlarni juwmaǵına jetkiziw, emotsional tosıqlardan azat etiw - geshtaltkorrektsiyasining zárúrli bólimlerinen biri. Taǵı bir zárúrli terminlerden biri “shaǵılısıw, bas tartıw” bolıp tabıladı. Usı túsinik járdeminde iqrordan bas tartıw hám de tamamlanmagan jumıs menen baylanıslı yoqimsiz keshinmalarni qabıllaw menen baylanıslı minez-qulıq qásiyetleri sawlelenedi. Geshtaltterapiya jeke integraciyasına erisiwde toqtatilgan sezim-sezimlerdi ańlatıwdı, olar menen konfrontatsiyaga kirisiwdi hám de olardı qayta kórip (islep) shıǵıwdı xoshametlentiredi.
Haqıyqıy individuallıqtı ashıw jolındaǵı geshtaltkorrektsion processda klient F. Perlz tárepinen nevroz basqıshları dep atalıwshı bes basqıshdan ótedi:
Birinshi basqısh - jalǵan munasábetler, oyınlar hám rol boqichi. Bul jasama rolli minez-qulıq, ádetiy streotiplar, rol qatlamı bolıp tabıladı. Nevrotik shaxs basqa adamlar arzıw-úmitleri tiykarında jasap, óz “Men”ini realizatsiyalashdan bas tartadı. Nátiyjede insan óz maqset hám mútajliklerin qandırıwdan qochadi, frustratsiya, úmitsizlik sezim etedi, turmıs mánisin joǵatadı.
Ekinshi basqısh fobik basqısh jasama minez-qulıq hám manipulyatcıyanı ańǵarıw menen baylanıslı. Biraq, klient shın júreklilik qanday aqıbetlerge alıp keliwi múmkinligin oyda sawlelendiriw etkende, onı qáweter sezimi basadı. Insan haqıyqıy o'zligini kórsetiwden hám óz salmaqli keshinmalariga dus keliwden qorqadı.
Úshinshi basqısh - tuyıqlıq hám úmitsizlik basqıshı. Bul basqısh insan ne qılıwdı, qay jerge háreket qılıwdı bilmewi menen xarakterlenedi. Ol sırtdan beriletuǵın jardem joǵatilgani ushın qayǵıradi, lekin óz ishindegi tayansh noqattı tabıwǵa tayın emes hám hesh qanday qálewi de joq. Nátiyjede insan tuyıqlıqtan shıǵıp ketiwden qorqqan halda kvo-statusini saqlaydı. Bul payıt óz nasharlıǵı ashınıw menen xarakterlenedi.
Tórtinshi basqısh - imploziya, insan ózin ózi shegaralagani hám óz “Men”ini basqanlıǵın tolıq anglagani menen shártlangan ishki úmitsizlik, ózinden jek kóriw jaǵdayı. Bul basqıshda klient ólimnen qorqıwdı sezim etiwi múmkin.
Bul payıt úlken muǵdardaǵı energiyanı qosıwı hám insannıń ishki kúshlerin óz-ara gúresi menen xarakterlenedi. Bunıń nátiyjesinde júzege kelgen basım, klientti joq etiwge ılayıq sıyaqlı baqlanadı. Insan úmitsizlikke túsken halda qatańlıq menen qarar qabıllawǵa urınıw jáne bul jumıstı uddasidan shıǵıwǵa ıntıladı. Bul óz “Men”iga jol ashıw qatlamı bolıp tabıladı.
Besinshi basqısh - eksklyuziv, jarılıw. Klient ústinen jasamalıqtı tastap, óz “Men”i tiykarında jasawdı baslaydı. Usı basqıshqa jetkenlik óz sezimlerin ańlatıw hám basdan keshirim qábiletine iye autentik shaxs qálipleskenliginen dárek beredi. Sonday eken, geshtaltkorreksiya - bul shaxstı azat hám ǵárezsiz etiwge jóneltirilgen jantasıwlar bolıp tabıladı.
Korreksiya maqsetleri. Geshtaltkorreksiya maqseti klient shaxsın ósiw, salawat hám ulǵayıwǵa erisiw hám de tolıq integraciyasına múmkinshilik beriw jolında “qulf”larni sheshiw, insanda ámeldegi tábiyiy potencial resursların aktivlashtirishdan ibarat. Tiykarǵı maqset - insanǵa onıń potencialın tolıq realiatsiyalashga kómeklesiw. Bul maqset bir neshe járdemshi maqsetlerge ayırmashılıqlanadı :
Psixolog pozitsiyasi - geshtaltkorreksiyada psixolog klienttiń bir pútkil geshtalt shaxsına integraciyalanǵan katalizator, járdemshi, sherik retinde kórip shıǵıladı.
Psixolog klienttiń jeke sezimlerine tikkeley aralasıwdı aldın alıwǵa hám de usı sezim-sezimlerdi ańlatıwdı ańsatlastırıwǵa urunadi.
Klient menen óz-ara tásiriniń tiykarǵı maqseti - klient jeke artıwın támiyinlewge alıp keliwshi ishki jeke rezervlarni aktivlestiriw.
Klientke qoyılatuǵın talaplar hám kútiletuǵın nátiyjeler. Geshtaltkorreksiyada klientke óz xulq-atvori va turmısı sxemasın ańǵarıw tiykarında pozitsiya (jaǵday ) lari interpretatsiyalash huqıqın óz ishine alıwshı aktiv rol beriledi. Klient 30 ratsionalizatsiyalashdan keshinmalarni basdan keshirimge ótiwi kútiledi.
Usı processda klienttiń óz sezimlerdi verbalizatsiyasidan kóre, onı usı processga, aktual basdan keshirimge tayınlıǵı zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Juwmaqlaw
Búgingi psixologiyalıq xızmettiń qolay hám shaxs kámalı ushın asa áhmiyetli tárepleri barlıqǵa maqul hám maqul tusken. Lekin psixologiyalıq xızmettiń keń úgit-násiyatlaw etiliwi ushın joqarıdan arnawlı rásmiy buyrıqtıń hám ámeliyatshı psixologlardıń asa deficitligi jabılasına barlıq mekteplerde tap sonday psixologiyalıq xızmetti qollanıw etiw jumisına anaǵurlım tosqınlıq etip keler edi. 1990 -jıllarǵa kelip ǵárezsizlik, erk, ózlikti ańǵarıw sezimleri húkimran bolǵan Ózbekstan sharayatında insan hám jámiyet kámalıni kózleytuǵın barlıq social tarawlar sıyaqlı psiixoloogik xızmet qollanıwınıń keń quloch jayıwı ushın da ayriqsha jay házirlandi. Bul bolsa Ózbekstan ushın xarakterli bolǵan psixologiyalıq xızmet rawajlantirilishinning náwbettegi ámeliyatshı -psixologlar tayarlaw basqıshına ótiwdi anıq etip qoydı. Sebebi mektep degi social -psixlogik ıqlımdı analiz ete alıwshı maman ámeliyatshı -psixologlar tayarlamay turıp, Ózbekstanda psixologiyalıq xızmet qollanıwın tabıslı ámelge asırıp bolmaydı eken. Soǵan muwapıq barinen burın Tashkentte, keyininen Buxarada, keyinirek Navaiy, Andijan, Samarqand hám basqa wálayatlarda ulıwma bilim beriw mektepleri ushın " Ámeliyatshı -psixologlar" qánigeligi boyınsha qayta tayarlaw kursları ashıldı jáne bul kurslardı tabıslı tamamlaǵanlar Respublikamizning ádewirgine mekteplerinde psixologiyalıq xızmet shólkemlestiriwshisi, úgitshisi hám izertlewshisi nátiyjeli jumıs aparıp atırlar. Psixologiyalıq xızmet qanshellilik jaqsı jolǵa qóyılsa, insanlarda ushraytuǵın túrli psixik jaǵdaylar da sonshalıq ańsat korreksiya etiledi. Insanlar óz turmısında ushraytuǵın mashqalalardi jónge salıw qılıwdı úyrenediler.