Tema: Psixologik xizmetti shólkemlesturiw máseleleri Reje

I-BAP PSIXOLOGIK XIZMET HAQQINDA ULIWMA TÚSINIK
I.1. Psixologik xizmettiń payda bolıw tariyxı
Psixologiyalıq xızmet AQShda 1800 jıllardan baslap rawajlana basladı. AQShning birinshi ámeliyatshı psixologları óz-ózin tárbiyalaw mashqalasın úyrengen eksperimental psixologlar edi. Amerika mekteplerinde intellektual rawajlanıw koefficiyentin anıqlaw keń tarqalıp, keyinirek " Gaydens" xızmetiniń rawajlanıwına alıp keldi.
Fransuz mektep psixologiyasining ákesi Alfred Bine bolıp, ol bul tarawda 1894 jıldan jumıs baslaǵan. 1905 jılda Fransiya bilimlendiriw Ministirligi Binega ulıwma programma boyınsha o'qiy almaytuǵın balalardı tekseriw mashqalası menen shaqırıq etedi hám nátiyjede intellektual rawajlanıwda orqada qalǵan balalardı ajratatuǵın Bine-Simon testi jaratıldı.
1909 jılda Fransiyada mektep psixologiyalıq xızmeti shólkemlestiriledi. 1970 jılda Fransiyada psixologiyalıq -pedagogikalıq járdem gruppaları psixologiyalıq xızmettiń tiykarǵı túrin quradı. Bunday gruppalar mektep psixologiyasi boyınsha bir qánige, tálim psixologiyasi boyınsha bir qánige, psixomotor rawajlanıw boyınsha bir 5 qánigeni óz ishine aladı. Bunday brigada 800-1000 oqıwshına xızmet etedi, bir mektepte jaylasıp, bir neshe mektepke xizmet etiwi múmkin.
1985 jılda Fransiya pedagog -psixologlarınıń funkciyaları anıqlap berildi. Pedagog -psixolog shaxstıń hár tárepleme rawajlanıwı ushın qolınan kelgen barlıq islerdi etiwi kerek, bunda ol bul jumıslarǵa oqıtıwshılardı hám ata-analardı da qosıwı múmkin. Pedagogikalıq psixolog óz jumısında kerek tapsa, mektep hám shańaraq tárbiyasına qarsı shıǵıwı múmkin, dep arnawlı aytıp ótken.
Kópshilik Arqa Evropa mámleketlerinde mektep psixologiyalıq xızmeti rayon yamasa wálayat psixologiyalıq -pedagogikalıq orayları formasında islengen. Mısalı, 1980 jılda Chexoslavakiyada tárbiya máseleleri boyınsha element mektep tuwrısındaǵı nızamǵa kirgizildi. Psixologiyalıq xızmettiń tiykarǵı mazmunı saw shaxstıń artıwın támiyinlew, shaxs rawajlanıwındaǵı túrli qıyınshılıqlardı korreksiya qılıw, kásip tańlaw máseleleri bolıp tabıladı. Chexoslavakiyadagi psixolog máslahátshiniń tiykarǵı funkciyası psixodiagnostik iskerlikten ibarat esaplanadi.
Burınǵı sovet psixologiyasida balalar tárbiyası hám táliminde psixologiyadan paydalanıw boyınsha urınıslar pedologiya sheńberinde payda boldı.
Pedologiya rawajlanıp atırǵan hám ósip atırǵan shaxstıń barlıq biologiyalıq jáne social qásiyetlerin qamtıp alıwshı fan bolıp tabıladı. 1936 jılda pedologik qarawlardı toqtatıw haqqında qarar qabıllandı, usınıń menen birge orıs psixologları ámelge asırıp atırǵan bala psixologiyasidagi unamlı izertlewler de toqtap qaldı. Tek 60 jıllardıń aqırına kelip, psixologlardıń mektep jumısında ámeliy qatnasıwı qayta tiklendi.
Burınǵı Sovet Birlespeinde birinshi bolıp Estoniyada 1975 jılda mektepte psixologiyalıq xızmet dúzildi (basshısı X. I. Liymets, Yu. L. Sierd bolıp, tárbiyası qıyın óspirimler ushın arnawlı mekteplerde jumıs alıp bardi). Rossiyada 1982 jılda mekteplerde psixolog shtatı ashıldı. Rossiyada I. v. Dubrovina psixologiyalıq xızmettiń rawajlanıwına úlken úles qosqan, ol bul temada doktorlıq dissertasiyasini yoqlagan hám bir qansha dóretpeler avtorı bolıp tabıladı.
1984 jılda Moskvada burınǵı sovet birlespeinde psixologiya institutında " SSSRda psixologiyalıq xızmet máseleleri boyınsha I umumittifoq konfrenciyası bolıp ótti. Konfrenciyada mektepte psixologiyalıq xızmet sektsiyasi da jumıs alıp bardı.
Psixologiyalıq xızmettiń respublikamızdaǵı jaǵdayı. Psixologiyalıq xızmet-social psixologiyalıq mashqala retinde aytinar eken, barlıq rawajlanǵan mámleketler degi sıyaqlı, Ózbekstanda da usı psixologiyalıq xızmet mashqalasınıń qaysı jol menen hám qanday ilimiy-shólkemlestirilgen tiykarlarda jónge salıw atırǵanlıǵın úyreniw, analiz qılıw hám aytıw zárúrli áhmiyetke iye boladı. Sebebi, Respublikada psixologiyalıq xızmetke tiyisli alıp barılıp atırǵan teoriyalıq -ilimiy hám ámeliy-stilistik izertlewler kólemine málim tártipte baha bermey turıp, Ózbekstanda psixologiyalıq xızmetti jáne de jetilistiriw hám rawajlandırıw máselesi haqqında pikir oy-pikir júrgizip bolmaydı.
Ózbekstanda psixologiyalıq xızmet quram tabıwınıń dáslepki túbirleri hám intihosi asrimizning 30 -jıllarındaǵı pedologiya páni hám pedologik xızmet xızmetlerine barıp taqaladı.
Usı jıllarda tálim procesin shólkemlestiriw hám rawajlandırıw oqıwshı hám oqıtıwshı iskerligi menen baylanıslı psixologiyalıq faktorlarǵa tiykarlanǵan jáne bul ádewirgine jaqsı nátiyjeler de bergen. Biraq, ókiniw menen aytamız, sol dáwirde burınǵı birlespe ideologiyası hám xalıq tálimi ortasında payda bolǵan ayırım ob'ektiv hám sub'ektiv qarama-qarsılıqlar aǵımı ulıwma bilim beriw mektepleri ushın zárúrli áhmiyet kásip etken pedologik xızmet túbirine balta urdi jáne onı rásmiy tárzde joqqa shıǵardı.
Nátiyjede, pedagogikalıq psixologiya jolı menen atqarılatuǵın barlıq jumıslar mektepte tek pedagogikalıq jantasıwlar tiykarındaǵana ámelge asırıldı. Sonday bolsa -de, Ózbekstandaǵı ulıwma bilim beriw sisteması menen baylanıslı izertlewler hám izertlewler toqtap qalǵanı joq. Ásirese, P. I. Ivanov, v. E. Chudnovskiy, M. G. Davletshin, M. vohidovlar tárepinen islep shıǵılǵan qatar ilimiy hám metodikalıq usınıslar mektepte psixologiyalıq xızmet qollanıwın jaratıw ushın málim dárejede tiykar bolıp keldi.
Sonlıqtan, 70-80-jıllarda Tashkent Mámleket Universiteti psixologiya kafedrası ilimpazları tárepinen social psixologiyalıq izertlewlerdiń turmısqa qollanıwın ámelge asırıw maqsetinde ádewirgine miynet jámáátlerinde psixologiyalıq xızmet sisteması engizildi hám Respublikamızda dáslepki bar qatar miynet hám islep shıǵarıw jámáátlerinde insan hám miynet iskerligi, shaxs hám shaxslararo munasábetler, jumısshı hám baslıq, ruwxıylıq hám rentabellik, baslıq hám jámáát psixologiyasi menen baylanıslı ilimiy-ámeliy jumıslar alıp barıldı. Sonıń menen birge, 60 -70 jıllarda Ózbekstan Pedagogikalıq Pánler Ilimiy Tekseriw institutı xızmetkerleri P. P. Zimin, v. A. Júzimareva, M. Sh. Elshieva, M. Akejanovlar tomonidan maktabda psixologiyalıq xızmet qollanıwın úyreniwge tiyisli qatar izertlewler, ámeliy ilajlar alıp barıldı.
Ásirese, 1966 jılda Chirchiq qalasında etikalıq tárbiyaǵa tiyisli, 1973 jılda Andijanda shańaraqqa tiyisli tárbiyaǵa tiyisli, Samarqandda belgili psixolog N. A. Menchinskaya qatnasıwında intellektual rawajlanıw máselelerine tiyisli alıp barılǵan izertlewlerdi bólek belgilengenler etiw múmkin.
1989 jılda Ózbekstanda ámeliyatshı psixologlardıń jetiwmasligi sebepli Qaǵıydaiy atlı TDPIda ámeliyatshı psixologlar tayarlaw fakulteti ashıldı.
Ózbekstanda psixologik xizmatning rivojlanishida M. G. Davletshin, E. G'. G'oziev, B. R. Ílayıqov, G'. B. Shoumarov, v. M. Karimova, Sh. R. Baratov, E. N. Sattarov, F. S. Ismagilova, Z. T. Nishanova, N. S. Safaev, F. I. Aydarov, S. X. Jalilova hám basqalar úles qosqanlar. 1998 jılda Sh. R. Baratov " Tálim sistemasında hám islep shıǵarıwda psixologiyalıq xızmetti shólkemlestiriwdiń psixologiyalıq qásiyetleri" temasında doktorlıq dissertasiyasini jaqlaģan.