Тема. Qarim – qatnas ha’m shaxs psixologiyasi (2s.) Joba

Endopsixika hám ekzopsixika haqqında túsinik. Ulıwma psixologiya páninde shaxs túsinigine tiyisli bolǵan endopsixika «ishki psixik» (endo – grek tilinde ishki degen mánini bildiredi). SHaxstıń psixikalıq dúzilisiniń ishki bólimi sıpatında psixikalıq elementler hám funkciyalardıń óz – ara baylanısın ózinde sáwlelendiredi. Onıń negizinde adamnıń nerv – psixologiyalıq dúzilisi menen endopsixika bir nárse, adamnıń ishki mexanizmin payda etedi. Psixikalıq dúzilistiń «Ekzopsixikalıq» bólimi shaxstıń sırtqı ortalıqqa múnásibetin, shaxsqa qarama – qarsı bolǵan táriyplerin, shaxslar aralıq hám obektiv múnásibetti belgileydi. «Endopsixika» óz ishine shaxstıń tásirleniwi, este saqlaw, oylaw, qıyal sıyaqlı biliw processlerdiń ózgesheliklerin erklik qásiyetlerin erksiz háreketleri hám t.b. pazıyletlerin sáwlelendiredi.
«Ekzopsixika» bolsa óz quramına shaxs múnásibetleriniń dúzilisin qızıǵıwlar beyimlilik, ideallarına say ústemlik etiwshi, húkim etiwshi sezimlerin, iyelegen bilimlerin tájiriybelerin óz ishine aladı. Tábiyiy tiykarǵa iye bolǵan «endopsixika» biologiyalıq shárayatlarǵa baylanıslı bolsa «ekzopsixika» kerisinshe sociallıq waqıyalar tásiri astında payda boladı hám qáliplesip baradı.
Shaxstıń ózin – ózi ańlawı. Hár bir adam qorshap turǵan dúnyanı ózinshe sezedi hám qıyal etedi, onda eslew, pikir júrgiziwdiń ózine tán ózgeshelikleri bar, onıń ózine tán oy – pikir, óz qızıǵıwshılıqları, unatıwı, keyipleriniń ózgeshelikleri, emocional bastan keshiriwleri kóp yamasa az kúshli yamasa kúshsiz rawajlanǵan erki, jeńil yamasa awır xarakterli boladı. Eń tereń, eń názik hám túsiniw qıyın bolǵan ólshew – bul adamnıń ishki «men»i bolıp tabıladı. Adamnıń ishki dúnyası tek onıń ózine tán nárse onıń menen birge payda boladı hám rawajlanadı. Óz – ózin ańlaw – bul shaxstıń «Men» obrazınıń payda bolıwı demek (I.S.Kon). «Men» obrazı insanda tez payda bolmaydı. Ol pútkil ómiri dawamında sociallıq tásirler nátiyjesinde júzege keledi. Kóplegen ilimiy dereklerde óz-ózin ańlawǵa, insannıń óz bilimleri, mánawiy kelbeti hám qızıǵıwshılıqları, idealları, ádeplilik motivlerin ańlaw, bahalaw, ózin – ózi seziniw, pikirlew sıpatında baha beriw, óz – ózin obektiv dúnyadan ajıratıwshı, óziniń barlıq múnásibetin ańlaw, ózin shaxs sıpatında ańlaw, óziniń háreketlerin, pikirlerin, qálew hám qızıǵıwshılıqların ańlaw.
Shaxstıń ózin – ózi ańlaw jas hám jınısıy ózine tán qásiyetke iye. Bul ásirese, óziniń kim ekenligin biliw, ańlawǵa umtılıw ásirese, óspirim dáwirde rawajlanadı. Bul dáwirde payda bolatuǵın úlken bolıw sezimi óspirimniń ózine múnásibetti, basqalar menen bolatuǵın múnásibetin belgileydi. «Men» obrazınıń jaqsı hám jaman bolıwı onıń qorshap turǵan sırtqı ortalıq, ózgeler hám olardıń múnásibetinde úlken rol oynaydı. Adam ózgelerge qarap, ózin aynada ózin kórgendey obrazdıń payda bolıwı psixologiyada reflekciya dep ataladı. Bul ózine usaǵan adamlar obrazı arqalı ózi haqqındaǵı obraz qáliplesedi.
«Men» obrazı menen baylanıslı bir neshe kózqarastaǵı teoriyalar bar, bular úsh komponent bolıp, olar:
1. Biliw komponenti (ózin – ózi biliw).
2. Emocional komponent (ózin – ózi bahalaw).
3. Ádep – ikramlılıq komponenti (ózine múnásibet).
Adamnıń ózin – ózi ańlaw boyınsha alımlar ilimiy izertlewlerdi alıp barǵan. Máselen: D. Mill «