Tema: Shan`araqliq o'mir texnologiyasi Reje

Shan`araqta perzent ta`rbiyasi ha`m a`dep-ikramliliq qadriyatlar

Shańaraq tárbiyası boyınsha ullı oyshillarimiz dóretpelerinde, múqaddes kitaplarımızda ayriqsha oy-pikirler bildirilgeni dıqqatqa ılayıq. Atap aytqanda, islam táliymatında perzent tárbiyası haqqında tómendegishe aytiladı: “Islamda tárbiya tálimnen kóre ústinlew hám keń qamtılǵan bolıp tabıladı. Sebebi, tárbiya balanı úyinde, kóshede, mektepte ózin tuta biliw ádeplerin, aqıl menen is júrgizip, denesin, napsin ózine boysindiriwday salmaqli isti jolǵa qoydı. Tárbiyanıń hasası shańaraq ortalıǵı bolıp tabıladı. Bala úyde neni kórse, eleklep ósedi. Shańaraqta áke ullı keń peyil, basiq, oy-pikirli hám azǵana siyasatliraq bolıwı, ana bolsa mehriban, reyimli, balaların paydasız ǵarǵamaytuǵın hám álpayım boliwi kerek. Perzentlerimizdi saw-salamat, fizikaliq jaqtan quwatlı etip tárbiyalaw da ata-ana moynına júklengen. Rasulullo sallallohu alayhi vassalam “Perzentlerińizge suwda júziwdi, oq jaydan atıwdı, nayza ılaqtırıwdı, atta shabiwg`a u`yretin`ler” dep perzentlerińizdi shaqqan, saw, quwatlı, ziyrek etip tárbiyalawǵa úgit-na`siyatlaydi”. (Termiziy hám Abu Dawit ráwa`yatları ). Shańaraqta ásirese, qız bala tárbiyasına itibar beriw tiykarǵı orın iyeleydi. Qız balanı erte turmısqa bermew, olardı ilim-óner úyreniwge jóneltiriw de ata-ananıń wazıypası esaplanadı. Buǵan baylanıslı mámleketimiz tárepinen bir qansha sharayatlar jaratıp berilgen ha`m bul máselege keńlew itibar beriw boyınsha bir qansha wazıypalar belgilep qoyıldı. Atap aytqanda, Prezidentimiz SHavkat Mirziyoev “Kamalat” jaslar social háreketiniń IV qurultayinda shig`ip sóylegen sózinde “Qızlarımızdıń huqıq hám máplerin qorǵaw, uqıp hám qábiletin júzege shıǵarıw olar arasında haqıyqıy jetekshilerdi tárbiyalaw jumısların jáne de kúsheytiw kerek” dep aytıp ótken edi. Sonday eken, qız balaǵa eń qımbatlı dástúrler hadallıq, tuwriliq, ar-namıs, uyat-iybe, miynetsu`yerlik sıyaqlı insaniy pazıyletler da`slep shańaraq ortalig`inda qáliplesedi. Shańaraqtıń hár bir aǵzası millettiń dawam etiwin saqlawshıi, milliy hám ulıwma insanıylıq qádiriyatlardıń rawajlanıwın támiyinleytuǵın, ruwxıy hám fizikalıq bárkámal áwladtı dúnyaǵa keltirip, tárbiyalaytuǵın múqaddes mákan ruwxıylıq mákanı bolıp tabıladı. Insannıń shaxs bolıp qáliplesiwinde, turmısda óz ornın tabıw, el-jurt ishinde ızzet-húrmetke iye bolıwında shańaraq tiykarǵı qorg`an esaplanadı. Shańaraq turmıstıń máńgiligin dawam etiwshi, múqaddes úrp-ádetlerimizdi saqlaytuǵın, usınıń menen birge keleshek násillerdi qanday insan bolıp jetisiwine tikkeley tásir kórsetetuǵın tárbiya oshag`i bolıp tabıladı.

A`yyemgi zamanda babalarımız qanday pazıyletlerge iye bolǵan perzentti ta`rbiyalawg`a umtilg`anlig`in biliw ushın xalqımız uzaq tariyx dawamında jaratqan ańız, ertekler, dástanlarǵa mu`ra`ja`t etiw kerek. Ózbek xalıq awızeki dóretiwshiliginin` úlgilerinde bayan etilgen watanǵa muhabbat, óz minnetin, óz sózin aqlaw, mártlik, mártlikke ılayıqlıq eń zárúr pazıyletler bolǵan. Babalarımızda milliy patriotlıq pazıyletiniń qanday bolǵanlıǵın sak qáwimine tiyisli qoyshı Shiraqtin` eramızdan aldınǵı 519-jılda kórsetken ataqlı qaharmanlıǵınan biliw múmkin. Grek tariyxchisi Gerodot shah Doronin` Orta Aziyaǵa etken hújimi haqqında gúrriń ete turip, Shiraqtin` min`basi Ranosbatqa qarap aytqan tómendegi sózlerin keltiredi: «Men jeńis etdim, sebebi saklardi, meniń jerleslerimdi sizlerdiń hámmeńizden saqlaw ushın men siz parsılardı ashlıq hám shóllew azabına giriptar etip, harıwǵa eristim».
Babalarımız shańaraqta perzent tárbiyasınıń negizi etikalıq úshlıq : niyet - sóz – is birliginde dep bilgen. Usı úshlik negizin keyinshelik sózligimizge kirip kelgen «vijdon» sózi menen de ańlatıw mumkin. «Men Jaqsı niyet, Jaqsı sóz hám Jaqsı jumısqa dańq hám sharapat baxsh etemen. Men jaqsılıqtan ibarat Mazda nızamına dańq hám sharapat baxsh etemen» — dep jazılǵan «Yasna»da. «Jaqsı pikir degende, jaqın insanina mehriban bolıw, mútáj hám qawip-qa`ter astında qalǵanda kómeklesiwge tayarliq, jawızlıqqa qarsı, insanlar baxıt hám ıǵbalı ushın aktiv gúresiwge kirisiw, hámme menen tatıw hám birlikte, óz biradarları menen doslıq hám sheriklikte jasawǵa umtılıw ruwxındaǵı niyetler hám pikirler túsiniledi Bul etikalıq pazıyletler insandi elge qosıwǵa, el, xalıq penen birge bolıwǵa, eldin` uwayımı menen jasawǵa tayın turıwshı xaliqpa`rwar insandi tárbiyalawǵa qaratilg`anlig`I o`z-o`zinen ko`rinip turipti.

Zamanlar ótip, adamlar arasındaǵı munasábetlerdiń bayıwı, sawda-satıqtıń júzege keliwi menen qáwimlik tárbiyaǵa qoyılatuǵın talaplar da ózgerip, zamanagóylasha bardı. Babalarımız ózlerindegi páziyletlerdiń tekǵana Quday tárepinen ato etilgen, bálki qáliplestirilishini barǵan sayın tereńrek ilg'ay bardi. Atap aytqanda, Jaqsı sózler - ahdga wapalılıq, berilgen wádeni oklash, hámme aldım-berdimlerde hadal bolıw, ózgelerdiń haqini emeslik, buzıqlıqtan ózin toqtata biliw sıyaqlı jańa sapalar menen boyib bardı. Babalarımızdıń eski tárbiyalıq sisteması házirgi kúnde de biz ushirasip atirg`an etikalıq, materiallıq, fizikalıq, ekologiyalıq mashqalalardi jónge ta`rtipke salıw kóz-qarasınan bahasız bolıp tabıladı.