Tema: Shaxstıń sezim-erklilik tárepı. Jobası
Adam hám haywan emociyaları
Download 124.66 Kb. Pdf ko'rish
|
13-temaShaxstıń sezim-erklilik tárepı.
|
3. Adam hám haywan emociyaları. Shaxstıń emocional ja
ǵdayları hám keshirmelerin psixolog hám fiziologlar tárepinen eksperimental túrde izertlewlerine qara ǵanda joqarı dárejedegi haywanlar emociyalarınıń fiziologiyalıq mexanizmlerinen insanda ǵı emociyalar júdá úlken ayırmashılıqqa iye emes dep bildiredi. Biraq mashqala, sezimniń mazmunı, sıpatı, forması, dáliylleniwi esabınan analiz etilgende insan menen haywan emociyası arasında keskin ózgeshelikke iye ekenligin kóriwimizge boladı. Sonı da aytıw kerek, insan sonday sezimlerge iye, bunday sezim haywanlarda bar bolıwı múmkin emes. Máselen, ǵázepleniw, qorqıw, jınısıy beyimlik, qızıǵıwshańlıq, kewillilik ekewinde de ushıraydı, biraq olar sıpatı hám mazmunı ja ǵınan bir – birinen ayırılıp turadı. Insan emociyaları sociallıq ómirdiń turmısqa biyimlestirilgen «sanalı zat»qa tiyisli tábiyat hám jámiyetke bol ǵan qatnaslarında payda bolıp, maqsetke muwapıqlastırıw hám basqarıw qásiyetine iye. Ashlıq sezimi, jınısıy beyimlilik hám basqa instinktler tarawlarında ǵı emociyalar haywan menen insanda uqsas bolsa da, olar dáliylleniwi menen ózgeshelenedi. Bulardıń hámmesi instinktivlik háreket bolıwı menen birge insanıylasıwdan ibarat uzaq evolyuciyalıq, social – tariyxıy rawajlanıw jolın basıp ótken, qıyınshılıqlardı jeńiw esabına usı kórsetkishke erisken. Sonı aytıp ótiw orınlı, emociyalardıń «insanıylasıwı» sezimlerdiń ishten keshirilgen mazmunı hám sıpatı ja ǵınan haywanlar menen salıstırılǵanda óziniń hár túrliligi, bekkemligi menen shaxsta ústemlik etip turadı. Insanlar miynet, ruwxıylıq, siyasat, shańaraq, óndiris, sonday – aq tábiyat penen adamlardıń óz – ara qarım – qatnasları, bir qatar insanıy sezimlerdi oyatadı. Emociyalar, sezimler mazmunı, sıpatı, forması ja ǵınan da etnopsixologiyalıq ózgeshelikke iye bolıp hár bir millettiń úrp-ádet, dástúrleri, geografiyalıq jaylasıwına baylanıslı payda boladı. Adamlarda ushırasatu ǵın emociyalardıń tiykarǵı túrleri tómendegishe. Olar káypiyat, affekt, qumarlılıq, stress bolıp bólinedi. 1. Emociya – (lat. «emovere» – qoz ǵatıw, tásirli sezim, kúshli sezim) qanday da bir sezimniń insan tárepinen tikkeley keshiriliwi procesi esaplanadı. Emociyalar óziniń tásirsheńligi menen bir – birinen ajıralıp turadı. Bunda sezim ja ǵdayları stenik qásiyetke iye bolıp, ol insanlarda sergek háreket etiwdi, logikalıq qatnaslardı, unamlı izleniwlerdi payda etip, insanlar ǵa kúsh – quwat ba ǵıshlaydı. Bazı payıtlarda bul kerisinshe bolıwı da múmkin, sebebi emociyalardıń hálsizligi, nursızlı ǵı, ásten keshiwi, yaǵnıy bunday sezimler astenik ja ǵdaylardı keltirip shıǵaradı. Bunday jaǵdaylar insandı bosastırıp, qıyalǵa beriliwsheń etip qoyadı, sol sebepten uyalıw, hújdan azabı, qorqaqlıqqa aylanıw qáwpi kúshli boladı. Sonı da aytıp ketiw orınlı, emocional ja ǵdaylar kúsheyip kece yamasa páseyip kece, shaxs óz – ózinen maqsetke ba ǵdarlanıwın joǵaltıp qoyadı, bunıń nátiyjesinde obektler nadurıs sáwlelenedi, olar durıs analiz etilmeydi, bahalaw shamalawlar menen ámelge asırıladı. Adam turmısında emociya kommunikativlik, motivaciyalıq, regulyatorlıq, signallıq, qor ǵanıw xızmetin atqaradı. Download 124.66 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|