Tema: sirtqi fotoeffekt. Kompton

Jumısınıń maqseti hám wazıypası 
: 
Sirtqi fotoeffekt. kompton effekti haqqinda 
tusinik toplaw . 
Jumıstıń duzılısı. Jumıs «Kirisiw», «Juwmaq» bólimleri hám paydalanılǵan 
ádebiyatlar diziminen tısqarı eki baptan, 30 betten turadı. 
 
 
 

---

6 
I.BAB. FOTOEFFEKT HÁDIYSESI HAQQINDA 
1.1. Eynshteyn teńlemesi
Jaqtılíq tásirinde elektronlardıń zatlardan ajralıp shıǵıw hádiysesi sırtqı fotoeffekt 
dep ataladı. Bul hádiyseni 1887-jılı G.Gerts ashqan hám ol 1890-jılı rus fizigi 
A.Stoletov tárepinen úyrenilgen. Eger sırtqı fotoeffekt tiykarınan ótkizgishlerde 
bolıp ótiwin hám olardaǵı elektronlardıń atom hám molekulalarǵa baylanıs 
energiyası júdá kishiligin esapqa alsaq, elektronlar atomlar hám molekulalardan 
ajralıp shıǵıwına isenim payda etemiz. Eger atom yaki molekuladan ajratıp alınǵan 
elektron zattıń ishinde erkin elektronlar sıpatında qalsa, bunday hádiyse ishki 
fotoeffekt dep ataladı. İshki fotoeffekt tiykarınan yarımótkizgishlerde gúzetilip, 
1890-jılı rus fizigi A.İoffe tárepinen úyrenilgen. Stoletov tárepinen sırtqı 
fotoeffekttiń úyreniw tájriybesiniń sxeması 1-súwrette kórsetilgen. Vakkumlı 
trubkada katod wazıypasın orınlawshı tekserilip atırǵan plastinka hám anod 
wazıypasın orınlawshı elektrod jaylastırılǵan. Katod hám anod qarsılíq arqalı tok 
deregine jalǵanǵan.Elektrodlar arasında kernew(anod kernewi) voltmetr, shınjırdaǵı 
tok bolsa galvonometr (kishi toklardı ólsheytuǵın áspab) járdeminde ólshenedi. 
Katodqa jaqtılíq túspegen dáslepki waqıtta shınjırda tok bolmaydı. Sebebi katod hám 
anod arasındaǵı boslíqta zaryad tasıwshı bóleksheler bolmaydı.Eger katodqa jaqtılíq 
tússe galvonometr shınjırda tok (fototok) payda bolǵanlıǵın kórsetedi. Sebebi, katod 
plastinkasına túsken jaqtılíq onnan elektronlardı(fotoelektronlardı) urıp shıǵaradı 
hám bul elektronlar elektr maydanı tásirinde anodqa qarap háreketlenedi. 
Potentsiometr járdeminde anod kernewiniń mánisin hám belgisin ózgertiwge boladı. 
Katod hám anod arasındaǵı kernew artıwı menen fototoktıń mánisi hám artıp baradı. 
Kernewdiń bazı bir mánisinen baslap kernew ózgermey qaladı. Bunıń sebebi, 
jaqtılíq tásirinde katodtan urıp shıǵarılıp atırǵan elektronlardıń barlıǵı anodqa jetip 
barǵanlıǵınan. Bul tok toyınıw tokı dep ataladı. Toyınıw tokınıń mánisi katodqa 
túsip atırǵan jaqtılíq aǵımına baylanıslı bolıp, jaqtılíq aǵımı kóbeyiwi menen toyınıw 
tokınıń mánisi hám artıp baradı. 

---

7 
Fotoeffektiń volt-amperlik xarakteristikası (VAX) boyınsha, anod kernewi nolge 
teń bolǵan jaǵdayda hám shınjırda tok boladı eken. Bunıń sebebi, katodtan urıp 
shıǵarılıp atırǵan elektronlardıń sırtqı tásir bolmaǵanda hám anodqa jetip alıwları 
ushın jeterli bolǵan kinetikalíq energiyaǵa iye bolıwı bul elektronlardı toqtatıw ushın 
tormozlawshı kúsh bolıw kerek. Bunday kúshti payda etiw ushın aldınǵısına keri 
baǵıtta kernew qoyıladı hám payda bolǵan elektr maydanı elektronlardıń anodǵa 
qaray háreketleniwine tosqınlíq qıladı.Nátiyjede tormizlawshı kernewdiń málim 
mánisinen baslap barlíq elektronlar toqtatıp qalınadı hám shınjırdaǵı tok nolge teń 
boladı. Kernewdiń bul mánisi tutıwshı kernew dep ataladı. Tutıwshı kernewdiń 
mánisine qarap shıǵıp atırǵan elektronlardıń tezligin anıqlawǵa boladı. 2. Ótkerilgen 
júdá kóp názik tájiriybeleri tiykarında Stoletov fotoeffekttiń tómendegi nızamların 
anıqladı. 1.Toyınıw fototogınıń mánisi katodqa túsip atırǵan jaqtılíq aǵımına 
proportsional: 
V 
e
-
—
—


