Tema: sirtqi fotoeffekt. Kompton

3-suwret 

---

15 
Jaqtılıq kvarts ayna arqalı hawası sıpab alınǵan balon ishine ótip, K katodni jaradi. 
Katod wazıypasın ruxdan jasalǵan plastinka óteydi. Fotoeffekt nátiyjesinde shıǵarip 
atqan elektronlar elektr maydan tásirinde A anodga tárep háreketlenedi. Nátiyjede 
ásbap shınjırınan fototok ótedi jáne onı mA milliampermetr menen olshenedi. Anod 
menen katod arasındaǵı kernew P potensiometr járdeminde ózgertiliwi múmkin. 
Fototokniń anod kernewine baylanıslılıǵı fotoeffektniń volt-amper xarakteristikası 
dep ataladı. 
4-suwret 
Fotoefektniń 4 tiykarǵı nızamı bar: 
1. Arnawlı bir fotokatodga túsip atırǵan jaqtılıqtıń spektral quramı ózgermeytuǵın 
bolsa, fototokniń toyınıw ma`nisi jaqtılıq aǵımına tuwrı proporsional 

---

16 
5-suwret 
2.Arnawlı bir fotokatoddan shiqanda
Baslanǵısh tezlikleriniń maksimal ma`nisi 
jaqtılıq intensivligine baylanıslı emes. Jaqtılıqtıń tolqın uzınlıǵı ózgerse, 
fotoelektronlarniń maksimal tezlikleri de ózgeredi. 
3. Hár 0 bir ol fotokatod ushın qandayda bir " qızıl shegara" ámeldegi bolıp, odan 
úlkenlew tolqın uzınlıqlı jaqtılıq tásirinde fotoeffekt payda kelmeydi. q dıń ma`nisi 
jaqtılıq intensivligine ulıwma baylanıslı emes, ol tek fotokatod materialınıń 
ximiyalıq tábiyaatına hám sırtınıń jaǵdayına baylanıslı.
4. Jaqtılıq fotokatodga túsiwi hám fotoelektronlarniń payda bolıwı arasında sezilerli 
waqıt ótpeydi. Fotoeffektniń 1- nızamın tolqın teoriyası tiykarında ν túsindiriw 
múmkin. Biraq tolqın teoriya 2- 3- hám 4- nızamlardı túsindiriwge panasızlıq etedi. 
5-suwrette tolqın teoriya tiykarlanıp fotokatodga túsip atırǵan qálegen tolqın 
uzınlıqqa iye bolǵan jaqtılıqtıń intensivligi artqan tárepke ajralıp shıǵıp atırǵan 
fotoelektronlarniń energiyası da artpaqtası kerek edi. negizinde, tájiriybelerdiń 
kórsetiwishe, fotoelektronlarniń energiyası jaqtılıq intensivligine ulıwma baylanıslı 
emes.
Ekinshiden, tolqın teoriyaǵa tiykarlanıp, elektron metalldan ajralıp shıǵıwı 
ushın kerekli energiyanı hár qanday jaqtılıqtan alıwı múmkin, yaǵnıy jaqtılıq tolqın 
uzınlıǵınıń áhmiyeti joq. Tek jaqtılıq intensivligi jetkiliklishe úlken bolıwı kerek. 
negizinde, tolqın uzınlıǵı " qızıl shegara" den úlken bolǵan jaqtılıqtıń intensivligi 
qar qansha úlken sonda da fotoeffekt hádiysesi júz bermeydi. Kerisinshe, tolqın 
uzınlıǵı " qızıl shegara" den kishi bolǵan jaqtılıq intensivligi aqır-aqıbetde hálsiz 
sonda da fotoeffekt baqlanadı. Asa hálsiz intensivlikdagi jaqtılıq túsip atırǵan 

---

17 
táǵdirde jaqtılıq tolqınlar tusib kelgen energiyaler ornına metall daǵı elektron málim 
muǵdardaǵı energiyanı jamg'ara alıwı kerek. Bul energiya elektrondıń metalldan 
shıǵıwı ushın jetkilikli bolǵan halda fotoeffekt júz bolıwı kerek. Esaplardıń 
kórsetiwishe, intensivligi júdá kem bolǵan jaqtılıqtan jetkilikli energiyanı elektron 
jamg'ara alıwı ushın saatlap, geyde hátte táwliqlab waqıt ótiwi kerek. Tájiriybelerde 
bolsa metallǵa jaqtılıqtıń túsiwi hám fotoelektronlarniń payda bolıwı arasında 10 -8 
saatlar shaması waqıt ótedi tek sonday eken, jaqtılıqtıń tolqın teoriyası hám 
fotoeffekt arasında joqarıda baylanqan sáykes kernewler bar. Sol sebepli 1905 jılda 
A. Eynshteyn jaqtılıqnı kvant teoriyasın usınıs etdi. Eynshteyn Plank teoriyasın 
jaqtılıqa salıstırǵanda qollap, jaqtılıq kvantlar jol menende nurlanibgina qalmay, 
bálki jaqtılıq energiyasınıń tarqalıwı da, jutılıwı da kvantlasqan bolıwın aytıp ótdi.
Bunda jaqtılıq fotonlar (jaqtılıq bólekleri) retinde qaraladı. h energiyaǵa iye bolǵan 
foton óz energiyasın metall daǵı elektronǵa beredi. Eger bul energiya jetkiliklishe 
úlken bolsa, metalldan elektron ajralıp shıǵadı. Energiyanıń qalǵan bólegi bolsa 
metalldan tısqarına shıǵıp alǵan elektrondıń maksimal kinetik energiyası retinde 
kórinetuǵın boladı.