Tema: «Ózbekistanda ushıraytuǵın sút emiziwshiler, awlanatuǵın wa’killeri, kesellik tarqatıwshı ha’m kem ushıraytuǵın túrleri» Orınlaǵan

---

1 
ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASİ JOQARİ BILIMLENDIRIW, PÁN HÁM 
INNOVACIYALAR MINISTIRLIGI 
AJINIYAZ ATİNDAǴİ NOKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALÍQ
INSTITUTÍ 
TÁBIYIY PÁNLER FAKULTETI 
ZOOLOGIYA KAFEDRASÍ 
«Zoologiya» páninen 
KURS JUMÍSÍ 
Tema: «Ózbekistanda ushıraytuǵın sút emiziwshiler, awlanatuǵın wa’killeri, 
kesellik tarqatıwshı ha’m kem ushıraytuǵın túrleri» 

Orınlaǵan:
Biologiya baǵdarı 2b kurs 
studenti Kenjebaeva Asem 
Qabıl qılǵan: Kudaybergenova U 
 
NÓKIS 2023 

---

2 
Tema: Ózbekistanda ushıraytuǵın sút emiziwshiler, awlanatuǵın wa’killeri, 
kesellik tarqatıwshı hám kem ushıraytuǵın túrleri 
MAZMUNI 
KIRISIW 
3 
1-BAP. SÚT EMIZIWSHILER KLASÍNA ULÍWMA SÍPATLAMA
5 
11. Sút emiziwshilerdiń tirishilik tárizi 
7 
1.2. Sút emiziwshilerdiń insan ómirindegi róli hám áhimiyeti 
10 
II-BAP. SÚT EMIZIWSHILERDIŃ ULIWMA EKOLOGIYALÍQ 
XARAKTERISTIKASÍ 
12 
2.1. Sút emiziwshiler wákillerinin’ ekologiyalıq toparları 
12 
III-BAP
ÓZBEKISTANDA USHÍRAYTUǴÍN SÚT 
EMIZIWSHILERDIŃ TÚRLERI 
17 
3.1. Sút emiziwshilerdiń kesellik tarqatıwshı túrleri 
17 
3.2. Sút emiziwshilerdiń awlanatuǵın wákilleri 
19 
3.3. Ózbekistan qızııl kitabına kiritilgen sút emiziwishiler 
21 
JUWMAQLAW 
28 
PAYDALANÍLGAN ÁDEBIYATLAR 
29 

---

3 
KIRISIW 
Haywanlar insaniyat tirishiliginde hám tábiyatta judâ úlken áhimiyetke iye. 
Adamlar ushın transport, azıq-awqat, kiyim-kenshek tayarlawda sanáátta 
qollanıladı. Insan óz mápleri talaplarınan kelip shıqqan halda haywanlardıń 
parodaların jaratadı. Quslardan úy tawıqlarınan kóp máyek beretuǵın parodasın al 
kersinshe kóp gósh beretuǵın hám gósh hám máyek beretuǵın parodalarıda 
jaratılǵan. Jer júzinde húkimdarlıq etip atırǵan haywanlar bular sút emiziwshiler 
bolıp esaplanadı. Sút emiziwshilerdiń keńnen taralǵanliǵı sonshelli, olar tek 
Antarktida da ǵana ushıraspaydı. Muzlıq okeanınıń arqa atawlarında tirishilik 
etetuǵın sút emiziwshilerdiń bir neshe túri bar ekenligi baqlanǵan. Jer materiginiń 
pútkilley bóleklengen muzlı okeannıń ortasındaǵı Uedineniye atawında sibir túlkisi 
pesec, arqa buǵılan jasaytuǵını belgili bolǵan. Sút emiziwshiler teńiz betinen 3000-
4000 m biyiklikte kóplegen polevkalardıń sur nayza quyriq tishqan, suwırlardıń 
marmota, jabayı eshkilerdiń, taw tekelerdiń hám barıstıń unsia, al Gimalaydıń 6000 
m biyikliginde jabayı qoylardıń taralǵanlıǵı belgili. Sút emiziwshilerdiń jer betinde, 
hawada, suwda hám topıraq qatlamında jasaytuǵınlarıda az emes. Haywanlar tábiyiy 
biotsenozlardaǵı teń salmaqlılıqtı saqlap turıwda xızmet etedi. Ulıwma, haywanat 
dúnyasın quraytuǵın haywanlardıń túrleri júdá kóp. Olardıń eki millionǵa jaqın 
túrleri bar ekenligi anıqlanǵan. Sonı da aytıw kerek, haywanat dunyası arasında 
insanǵa tikkeley járdem beretuǵın paydalılarınan tısqarı bir topar haywanlarda bar. 
Olar úlken zıyan keltiredi. Aqırǵı maǵlıwmatlarǵa kóre Ózbekistan faunası 
quramına 15 mıńnan zıyat omırtqasız haywanlar, 714 túrdegi omırtqalı haywanlar, 
atap aytqanda, 107 túr sút emiziwshiler, 467 túr qus, 61 túr jer bawırlawshılar, 76 
túr balıqlar hám 3 túr amfibiyalar kiredi.