Тemirbeton ko’priklarning tafsiloti va qo’llanish sohasi

Yig’ma elementlar va ulama konstruksiyalar. Ko’priklar qurilishini industriallashning asosiy yo’nalishi yig’ma konstruksiyalarni qo’llashdir. Industrial xildagi konstruksiyalarning o’ziga xos xususiyati – konstruksiyaning birgalikdagi ishini to’la ta’minlaydigan montaj choklarining, shuningdek zaruriy mustahkamlik, chidamlilik, ustivorlik, yoriqbardoshlik, namo’tkazmaslik va umrboqiyliklarning mavjudligidir. Choklarni loyihalashda ularning konstruksiyasi soddaligiga, o’rnatishdagi mehnat sarfining iloji boricha kamligiga, konstruksiyani turli ob-havo hamda harorat sharoitlarida, ayniqsa, qishki davrda yig’ishning imkoni borligiga etibor qaratmoq zarur. Ayrim-ayrim to’sinlardan montaj qilinadigan ko’priklarning oraliq qurilmalarida choklarning turli xillari qo’llaniladi. Qatnov qismi plitalarining bo’ylama choklari (2.47,a-rasm) armatura uchlarini ustma-ust payvandlab, keyinchalik plitalararo choklarni betonlab bajariladi. Bir tomonlama bog’lovchi payvandli chokning uzunligi choklarning qalinligi kamida 4 mm bo’lganida tutashayotgan sterjenlarning diametridan 6 barobar katta bo’lishi kerak. Bunday chok eguvchi momentlarni ishonchli qabul qiladi, biroq, uning o’rnatilishi armatura uchlarini birlashtirish va payvandlash ishlarini amalga oshirish zaruriyati bilan murakkablashadi. Plitalarda ustma-ust tutashtiriladigan davriy profilli armaturalarning o’zaro chiqarmalariga ega choklarni, shuningdek to’g’ridan to’g’ri o’rnatatiladigan ilmoqli choklarni ham qo’llash ruhsat etiladi (2.47,b, v-rasm).


2.47-rasm. Qatnov qismi plitasi armaturasining choklari: 1 – plita bloklari;
2 – quymalash betoni; 3 – spiralsimon armatura

Shu o’rinda armatura chiqarmalari uni diametrining 15 barobaridan kam bo’lmagan uzunlikka ega bo’lishi va to’g’ri ilmoqlar bilan tugallanishi kerak, ilmoqlar diametri esa to’g’ri o’rnatma uzunligi ilmoq diametridan kam bo’lmaganida, armatura diametrining kamida 10 barobariga teng etib qabul qilinadi. Choklar tutashayotgan elementlar betoni sinfidan past bo’lmagan sinfli beton bilan yaxlitlanadi. Plitalarning ishonchli birikishini ko’ndalangiga siqiladigan chokni qo’llab yaratish mumkin. Ushbu holatda choklar, plitalar ichra ko’prikning o’qiga ko’ndalang yo’nalgan, berk yoki ochiq kanallarda joylashtiriladigan oldindan zo’riqtirilgan armatura bilan siqiladi.

Тemir yo’l oraliq qurilmalari, ayrim bloklardan montaj qilinadigan ballast koritasi plitasining bo’ylama choklari ko’pchilik hollarda yaxlitlanmaydi. Bunday chokni uzunligi 15 m dan ortiq bo’lgan plitali oraliq qurilmalarda yoki plitali oraliq qurilmalarning egrilarida joylashishida birlashtirish maqbuldir. Ballast koritasi plitasining eng oddiy birlashmasi tutashayotgan qirg’oqlardagi bo’ylama tuynukni beton bilan to’ldirish yo’li bilan bajariladigan shponli chokdir (2.47,g-rasm). Shponchalarning qirqilishga ishini yaxshilash uchun, bo’ylama tuynukka spiralchimon armatura o’rnatiladi. Bunday chok bloklarning vertikal yo’nalishda o’zaro siljishiga to’sqinlik qiladi, biroq, cho’zuvchi kuchlanishlarni qabul qila olmaydi. Plitalarning, oraliq qurilmalarning barcha xillarida muvaffaqiyatli qo’llanilayotgan quruq bo’ylama choklari istiqbollidir. Тemir yo’l oraliq qurilmalarida plitalarni quruq bo’ylama chok bilan birlashtirish ko’ndalang kesimni P-simon romga aylantiradi, bu esa diafragmalardan voz kechish imkonini beradi, hamda to’sinlarning qovurg’alariga burovchi momentning ta’sirini sezilarli kamaytiradi. Bundan tashqari, plitalari quruq bo’ylama chokli qutisimon oraliq qurilmalarni yaratish imkoniyati paydo bo’ladi.
Ikkita qo’shni plitalarning quruq bo’ylama choki qator payvandli birikmalardan – bir-biridan teng-barobar masofada joylashgan shponkalardan iboratdir (2.48-rasm). Shponkali birikma, montaj mobaynida ponasimon po’lat o’rnatmalarni payvandlab biriktiriladigan ikkita yarimshponkadan (oldindan o’rnatiluvchi po’lat plastinalar) iborat. Yarimshponkalarning listlari plita tekisligiga 60° burchak ostida og’dirilgan va plitaning armaturasiga kontaktli-yoysimon payvandlov vositasida uchma-uch payvandlangan. Payvandli shponkali chokning konstruksiyasi plitalarni tutashtirishdagi ehtimoliy noaniqliklarni yaxshi kompensatsiyalaydi va ixtiyoriy ko’rinishdagi ta’sirlarni ishonchli qabul qiladi.

2.48-rasm. Plitaning shponkali choki: 1 – po’lat plastinalar (yarimshponkalar);

2 – ponasimon o’rnatmalar
Тemir yo’l oraliq qurilmalarning bloklari diafragmalarining choklari bo’ylab oldindan o’rnatiluvchi detallarni payvandlash yo’li bilan birlashtiriladi (2.49-rasm). Blokning har bir yarimdiafragmasi, sterjenli armuturaga payvandlangan, 140×140×12 mm burchaklik bilan hoshiyalanadi.
Bloklarni montaj qilishda burchakliklarga yo’l-yo’l (polosali) vertikal ustamalarni payvandlab biriktiriladi. Bunday birikma chokni quymalashni o’ng’ayroq vaqtga qoldirib, undan foydalanishni darhol boshlash imkonini beradi. Diafragmalar choklarini quymalash, ayniqsa, po’lat elementlarni korroziyadan muhofazalash uchun bajariladi. Quymalash betonining chok konstruksiyasiga bog’lanishini yaxshilash uchun, teshiklarga ega bo’lgan ustamalarga armatura to’rlari payvandlanadi.
Bloklarni montaj qilishda burchakliklarga yo’l-yo’l (polosali) vertikal ustamalarni payvandlab biriktiriladi. Bunday birikma chokni quymalashni o’ng’ayroq vaqtga qoldirib, undan foydalanishni darhol boshlash imkonini beradi. Diafragmalar choklarini quymalash, ayniqsa, po’lat elementlarni korroziyadan muhofazalash uchun bajariladi. Quymalash betonining chok konstruksiyasiga bog’lanishini yaxshilash uchun, teshiklarga ega bo’lgan ustamalarga armatura to’rlari payvandlanadi.
Ko’priklarning zamonaviy tutash va konsol oraliq qurilmalari, qoidaga ko’ra, ko’ndalang montaj choklari o’rnatib, ayrim bloklardan bunyod qilinadi. Montaj jarayonida choklar armatura o’ramlarining oldindan zo’riqtiruvchi kuchlanishlari bilan siqiladi. Siqilgan choklar katta eguvchi momentlar va ko’ndalang kuchlarni qabul qiladi. Qo’shni bloklar turli shakldagi choklarga ega bo’lishi mumkin: yassi vertikal hamda pog’onali qiya, shuningdek uchburchak va trapetsiyasimon tarhli, tishsimon.

2.49-rasm. Diafragmaning montaj choki: 1 – qamrovchi okaymlyayuщiy) burchaklik; 2 – po’lat ustama (nakladka); 3 – armaturali to’r Montaj mobaynida choklarning sirti epoksid qatroni asosidagi yolimlar bilan qoplanadi. Qo’shni bloklarning uchlari bir-biriga mos tushishini ta’minlash uchun, ularni yasashda, navbatdagi blokning uchlaridan biri uchun oldinga blokning bosh va oxirgi sirti qolip sifatida hizmat qiladigan iz uslubi qo’llaniladi. Ko’ndalangiga bo’laklanadigan yig’ma konstruksiyalarning choklari quruq (yelimsiz) ham bajarilishi mumkin. Ba’zi hollarda keyinchalik quymalanadigan keng choklar (ho’l choklar) qo’llaniladi.