Teoriyaliq materiallar 1-tema. Finanslıq analiz pániniń teoriyalıq tiykarları

FLs = (ROA - Pos)(1-Ss)•QK/JK

Bul jerde:

FLs – finanslıq leveridjdiń nátiyjeliligi;

ROA – aktivlerdiń rentabelligi;

Pos – ortasha payız stavkası;

Ss – salıq júgi;

QK – qarız kapitalı;

JK – jeke kapital.

12-Tema. Kárxanalar ekonomikalıq bankrotlıǵın bahalaw hám analizlew
12.1. Ekonomikalıq bankrotlıqtı bahalawdıń obyektiv zárúrligi, onı analizlew maqseti hám wazıypaları
Qarızdar óz minnetlemelerin orınlawǵa buyırılǵan jaǵday adamlar jámiyetiniń qáliplesiwiniń dáslepki dáwirlerine barıp taqaladı. Sol sebepli bankrotlıq (ekonomikalıq sharasızlıq)tıń tariyxın úyreniwde onıń júzege kelgen dáwiri sánesin anıq belgilew barqulla mashqala bolıp kelgen.

Áyyemgi Greciyada shańaraq baslıǵı óz minnetlemelerin tóley almasa, onıń barlıq shańaraq aǵzaları minnetlemelerdi tolıq qaplaǵanǵa shekem, óz kreditor qarızın hám zıyanın qaplaǵanǵa shekem qulshılıqqa jiberilgen. Kópshilik qalalarda onıń múddeti 5 jıl etip belgilengen.

Qarızdardıń kreditor aldındaǵı jeke minnetlemelerin belgilewdiń huqıqıy normaları dáslepki márte Rim nızamlarında ushırasadı. Qarızdarlıq minnetlemesiniń júzege kelgenligi hám onıń múddetiniń 90 kúnnen asqanlıǵı dáslepki márte usı nızamlarda sáwlelendirilgen.

Rim imperiyası qulaǵannan keyin ekonomikalıq bankrotlıq normaların belgilew hám olardıń rásmiy tárepleri Italiyada rawajlana baslandı. Bul tuwrıdan-tuwrı Italiyada sawda iskerliginiń keskin rawajlanıwı menen xarakterlenedi. Sol sebepli, bul process birinshi náwbette sawda iskerliginde qollanıla basladı. Ekonomikalıq bankrotlıq máseleleri menen shuǵıllanıwshı sawda sudlarınıń júzege keliwine de usı process sebep bolǵan. Ekonomikalıq bankrotlıqtı járiyalaw tártiplerinde dáslepki márte qarızdar yaki kreditorlardıń múrájatı menen bankrotlıqtı tán alıw hám belgilew tártipleri jazılǵan.

Ekonomikalıq bankrotlıqtıń zamanagóy forması hám processleriniń belgileniwinde Angliya ámeliyatı óz aldına orın tutadı. 1543-jılda ekonomikalıq bankrotlıqtı kórip shıǵıw múddetleri hám bankrotlıqtı tán alıw tártipleri sáwlelendirilgen processual ámeliyatqa ótile baslandı. Onıń rawajlanıw dáwiri XVII-XIX ásirlerge tuwra keledi.

Bankrotlıq (ekonomikalıq sharasızlıq) túsinikleriniń ádette sinonimleri júdá kóp. Olardıń anıq sanın qıyın. Milliy nızamshılıq xalıq aralıq normalardaǵı talaplardı úyreniw tiykarında sonday juwmaqqa keliw múmkin, qarızdardıń óz minnetlemelerin tolıq qaplaw uqıplılıǵına iye emesliginen kelip shıǵatuǵın ekonomikalıq, finanslıq qıyınshılıqtı bankrotlıq dep ataw júdá durıs belgilengen.

Bankrotlıq–ekonomikalıq sud tárepinen keltirilgen, qarızdardıń pul minnetlemeleri boyınsha kreditorlardıń talapların tolıq kólemde qandırıwǵa hám (yaki) májbúriy tólemler boyınsha óz minnetlemesin tolıq kólemde orınlay almawı bolıp tabıladı.

Bankrotlıqqa alıp keliwshi faktorlardı eki toparǵa ajıratıw múmkin:

- ishki faktorlar;

- sırtqı faktorlar.

Ishki faktorlar qatarına: aylanıs qarjılardıń jetispewi; resurslardan paydalanıw nátiyjesiniń tómenligi; normadan artıq aktivlerdiń saqlanıwı; texnika-texnologiyalardıń eskirgenligi; óndiristi shólkemlestiriwdiń eskiligi; klientlerdiń finanslıq jaǵdayınıń jaman ekenligi; marketingtiń eskiligi; artıqsha qarız minnetlemeleriniń bar ekenligi; óndiristiń tiykarsız keńeytiliwi; sırtqı faktorlardı esapqa almastan basqarıw strategiyasınıń belgileniwi hám t.b. kiredi.

Sırtqı faktorlarǵa: ekonomikalıq (mámlekettegi krizis, inflyaciya); siyasiy faktorlar; ilimiy texnikalıq faktorlar; demografiyalıq faktorlar hám t.b. faktorlar kiredi.

Analiz mazmunın xojalıq júritiwshi subyektlerdiń ekonomikalıq sharasızlıǵı (bankrotlıǵı) boyınsha analitikalıq ámellerdi orınlaw hám olardıń finans-xojalıq iskerliginiń aǵımdaǵı hám perspektivadaǵı ekonomikalıq, finanslıq jaǵdayın básekishilik principleri tiykarında turaqlılıǵın támiynlew boyınsha ámelge asırılatuǵın sistemalı analitikalıq processlerdi ótkeriw quraydı.

Qoyılǵan maqset hám analiz mazmunınan kelip shıqqan halda, analiz wazıypaları sıpatında tómendegilerdi aytıw múmkin:

- xojalıq júritiwshi subyektlerdiń ekonomikalıq sharasızlıǵı (bankrotlıǵı)nıń aǵımdaǵı hám perspektivadaǵı jaǵdayın bahalaw;

- xojalıq júritiwshi subyektlerde ekonomikalıq bankrotlıqtıń júzege keliw sebeplerin úyreniw, analizlew;

- xojalıq júritiwshi subyektlerdiń ekonomikalıq sharasızlıǵı (bankrotlıǵı)n analizlewdiń modellerin dúzip shıǵıw hám onıń ózgerislerin bahalaw;

- xojalıq júritiwshi subyektlerdiń ekonomikalıq sharasızlıǵı (bankrotlıǵı) risklerin bahalaw hám olardı minimallastırıw;

- xojalıq júritiwshi subyekttiń ekonomikalıq sharasızlıǵı (bankrotlıǵı)nıń aldın alıw boyınsha anıq is-ilajlar belgilew;

- ekonomikalıq bankrotlıqtıń aldın alıw hám oǵan qarsı gúresiw boyınsha basqarıw qararların tayarlaw hám realizaciya qılıw.