Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti iqtisodiyot ta

---

1 
 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI 
IQTISODIYOT VA TURIZM FAKULTETI
 
IQTISODIYOT TA’LIM 
YO’NALISHI 
4-BOSQICH 119-GURUH TALABASI 
AVAZOV AZIZBEKNING 
“GLOBAL IQTISODIY RIVOJLANISH” FANIDAN “JAHON 
XO’JALIGINING SHAKLLANISHI VA RIVOJLANISHI”MAVZUSIDA 
TAYYORLAGAN
 
KURS ISHI
 
 
Bajardi: _______________
Ilmiy rahbar: __________ 
Termiz-2023 

---

2 
Mavzu: Jahon xo’jaligining shakllanishi va rivojlanishi 
Mundarija
 
Kirish………………………………………………………………………….3 
1. Iqtisodiy rivojlanishning umumjahon tomonlari va ishlab chiqarishning 
baynalminallashuvi …..……………………………………………...……..6 
2. Jahon xo’jaligi globallashuvi yo’nalishlari va ziddiyatlari ..……………....14 
3. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning shakllari ………………………….....19
4. Jahon xo’jaligi aloqalarini tartibga solish ………………………..……….21 
Xulosa va takliflar .………………………………………………...………...31 
Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati……………………………………...…...34 

---

3 
Kirish 
Kurs ishi mavzuining dolzarbligi.
Jahon xoʻjaligi - turli mamlakatlar milliy iqtisodiyotining bozor munosabatlari 
zamirida bir-birini taqozo etgani holda umumjahon yaxlitligini tashkil etishi; 
jahondagi oʻzaro aloqador milliy xujaliklar va xalqaro iqtisodiy munosabatlar 
majmui. Jahon xo’jaligi bozor iqtisodiyoti rivojining mahsuli sifatida 19-asrning 
oxiri — 20-asr boshlarida shakllandi. Xalqaro mehnat taqsimoti turli mamlakatlar 
milliy xujaliklarini ixtisoslashishiga olib keladi, yaʼni muayyan mamlakatda u yoki 
bu soha ustuvor rivojlanadi. Ixtisoslashuv mamlakatda kanday tabiiy resurslarning 
borligiga va shu yerdagi i. ch. tajribasiga bogʻliq. Ixtisoslashuv harajatlarni 
kamaytirib, tovarlarni sifatlii. ch. imkonini berganidan xalqaro aloqalarni zaruratga 
aylantiradi. 
Jahon xo’jaligidagi iqtisodiy aloqalar har bir mamlakat milliy 
iqtisodiyotining mustaqilligi; mamlakatlar iqtisodiy munosabatlarining bozor 
qoidalari asosida olib borilishi; iqtisodiy aloqalar uning ishtirokchilar uchun 
zaruriy manfaatli boʻlishi; milliy xoʻjaliklar manfaatlarining uygʻunligiga tayanib, 
ixtiyoriy ravishda va sharoit yetilganda oʻzaro integratsiyalashuvi tamoyillariga 
asoslanadi. 
Jahon xo’jaligi aloqalari koʻp qirrali boʻlib, savdo-sotiq, xalqaro valyuta-
kredit munosabatlari, kapital chiqarish va uni kiritish, ochiq iqtisodiy zonalar 
tashkil etish, ish kuchi migratsiyasini uyushtirish, birgalikda ilmiy-texnikaviy 
loyihalarni moliyalashtirish, axborot almashish, sayyohlik sohasida hamkorlik 
qilish kabi shakllarga ega. 
Jahon xo’jaligida xalqaro tashkilotlar tenglikka asoslangan va oʻzaro 
manfaatli iqtisodiy aloqalar va hamkorlik urnatishga xizmat qiladi. 
Jahon xo’jaligi aloqalari bevosita turli mamlakatlardagi firmalar, banklar va davlat 
idoralari oʻrtasida, shuningdek, bevosita — xalqaro tashkilotlar ishtirokida amalga 
oshiriladi. 
1
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi (2018 yil 28 
dekabr); 

---

4 
Bular jumlasiga Jahon banki, Xalqaro valyuta fondi, Osiyo rivojlanish banki, 
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Xalqaro mehnat tashkiloti, Jahon savdo 
tashkiloti va b. kiradi. 
Jahon xo’jaligini tashkil etuvchi milliy xoʻjaliklar ikki yoʻsinda 
guruxlashtiriladi:
1) rivojlanish yoʻnalishlari buyicha mamlakatlar bozor iqtisodiyooʻti 
rivojlangan mamlakatlar, rivojlanayotgan mamlakatlar va bozor iqtisodiyoti 
tizimiga oʻtish davrida yoki iqtisodiy transformatsiya bosqichidagi mamlakatlarga 
ajratiladi;
2) iqtisodiy rivojlanganlik darajasiga kura mamlakatlar yalpi milliy mahsulot 
(YAMM) koʻrsatkichlari buyicha 3 ta asosiy guruhga boʻlinadi: daromadi past 
(axoli jon boshiga yillik YAMM koʻrsatkichi 987 AQSH dollari), daromadi 
oʻrtacha (5323,2 dollar) va daromadi yuqori (22921,3 dollar) boʻlgan mamlakatlar 
(2016). 
MDH mamlakatlari orasida Rossiya, Ukraina, Belarus, Qozogʻiston, 
Oʻzbekiston daromadi oʻrtachadan pastroq boʻlgan mamlakatlar guruhini tashkil 
etadi. MDHning boshqa mamlakatlari daromadi past (eng kam taraqqiy etgan) 
mamlakatlar hisoblanadi. Jahon xo’jaligi da sanoati rivojlangan 6 mamlakat: 
AQSH, Yaponiya, GFR, Fransiya, Buyuk Britaniya, Italiya yetakchi oʻrinni 
egallaydi, 90-yillar oʻrtalarida jahon sanoat i. ch.ning 60%, tovarlar eksportining 
63% va xizmatlar eksportining 47% shu mamlakatlar hissasiga toʻgʻri kelgan. 
Jahon xo’jaligida kishilarning turmush darajasi iqtisodiyotga bogʻliq holda jiddiy 
farqlanadi. Boy mamlakatlarda yuksak turmoʻsh darajasi mavjoʻd boʻlgani xolda 
qoloq mamlakatlarda kambagʻallar aholining katta qismini tashkil etadi. 21-asrga 
kelib boʻ ikki guruh mamlakatlaridagi turmush darajasining farqi 12 martadan 
ziyodroq boʻldi. Qoloq mamlakatlarda daromadning nisbatan koʻp qismi 
isteʼmolga sarflansa-da, daromadning kam boʻlishi xisobidan bu mamlakatlarda 
turmush darajasi pastligicha qoladi. 

---

5 
Hoz. davrda Jahon xo’jaligining rivojlanishi 3 yoʻnalishda bormoqda: 1) 
Jahon xo’jaligiga kiruvchi mamlakatlar safi kengayib, uning tarkibiga 90-yillarda 
sobiq sotsializm tizimidan ajralib chiqqan 25 ta yosh mamlakat xoʻjaligi qoʻshildi.
Mustaqillik tufayli Oʻzbekiston ham Jahon xo’jaligiga kirib keldi, jahon 
iqtisodiyotining teng huquqli ishtirokchisiga aylandi, xalqaro tashkilotlarga aʼzo 
boʻldi, jahon savdosida ishtirok etib, 1996—2001 yillarda, uning tashqi savdo 
oboroti 63,3 mlrd. dollarni tashkil etdi; 2) Jahon xo’jaligida i. ch.ning oʻsishi yuz 
bermoqda. 1998 y. dunyoda yaratilgan jami tovar va xizmatlar qiymati 36,5 trln. 
dollar boʻlsa, 2001 y. kelib 40 trln. dollardan ziyod boʻldi; 3) Jahon xo’jaligida 
iqtisodiy integratsiya (iqtisodiy ishtirokchilar faoliyatining birlashib ketishi) va 
globalizatsiya (jaxron iqtisodiyotining oʻmoʻmbashariy toʻs olishi, milliy 
iqtisodiyotlarning har biri oʻning tarkibiy qismi boʻlib qolishi) yuz berib, sifat 
oʻzgarishlari yuzaga kelmoqda. 
Jahon xo’jaligi xar bir mamlakat milliy iqtisodiyoti va jahon iktisodiyotining 
rivojlanish omili hisoblanadi. Jahon xo’jaligi doirasida oʻzaro manfaatli hamkorlik 
aloqalari fan-texnika taraqqiyotini jadallashtiradi, ish koʻchi sifatini oshiradi, eng 
yangi maqsulotlarni oʻzlashtirish, resoʻrslarni tejash, mehnat oʻnumdorligini 
oshirishga yoʻl ochadi.