Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

 

3.2.  MAKTABGACHA  KATTA  YOSHDAGI  BOLALAR  NUTQINI 

RIVOJLANTIRISHGA  OID  MASHG‘ULOTLARNI  REJALASHTIRISH  VA 

TASHKIL ETISH. 

 

Maktabgacha yoshdagi bolalarning yosh hamda individual-psixologik xususiyatlarini 

hisobga  olishni  aytilsa  ham  amalda  unga  deyarli  e’tibor  berilmadi.  Shuning  uchun 

ham  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”da  o‘qituvchilar  va  tarbiyachilarning 

kattagina  qismi  yaxshi  tayyorgarlik  ko‘rmaganligi,  ularning  bilim  va  kasb  saviyasi 

pastligi jiddiy muammo tug‘dirayotganligi, malakali pedagog kadrlarga katta ehtiyoj 

borligi alohida ta’kidlangan edi.  

---

 

 

71 

 

 

 

Kadrlar  malakasining  pastligi,  shubxasiz,  hozirgi  sharoitda  ilg‘or  pedagogik 

texnologiyalardan  foydalanishga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Nega-ki,  jaxon  standartlari 

asosida  nutqni  rivojlantirishning  hozirgi  zamon  metodlari,  ta’limni  tashkil  etish 

shakllari  yuksak  mezonlar  bilan  ulchanadi.  Maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalar 

nutqini rivojlantirishning qulay shart-sharoitlarini aniqlash natijasida ularning tevrak-

atrof  obyektlarini  o‘rganishlarida  quyidagi  metodlardan  foydalangan  holda  o‘z 

ishlarini rejalashtirishlari maqsadga muvofiq degan xulosaga keldik: 

- kuzatish metodi (qurilayotgan bino, inshootning diqqatga sazovor joylarini ko‘zdan 

kechirish, boqqa sayohat va shu kabilar); 

-  fotosuratlar,  videoroliklar  namoyish  etish  (tevarak-atrof  obyektlarini  bevosita 

o‘rganish imkoni yo‘q bo‘lgan takdirda); 

- o‘yinchoqlarni tomosha qilish. 

Maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalar  nutqini  rivojlantirishga  oid  mashg‘ulotlarni 

rejalashtirishda suhbat  metodi, imitatsiya  metodi, qayta  hikoyalash  va  og‘zaki  insho 

metodlaridan foydalanishni alohida hisobga olish zarur. 

Nutqni  rivojlantirishda  S.V.Petrina  tomonidan  tavsiya  etilgan    ko‘rgazmali  o‘yin-

mashg‘ulotlari  va  etnik  harakterdagi  o‘yin  inssenirovkalar  ham  muhim  o‘rin  tutadi. 

Aniq  shart-sharoitlardan  kelib  chiqqan  holda,  nugqni  rivojlantirishda  suhbat, 

ko‘gazmali  hamda  o‘yin  usullaridan foydalanish  maqsadga  muvofiqdir.  Amaliyotda 

ko‘roq quyidagi usullarni qo‘llash mumkin: 

- nutqiy namuna (bu tarbiyachining tug‘ri va sayqallangan nutq faoliyati); 

-  takrorlash  (aynan  bir  xil  nutq  elementlari  tovushlar,  so‘zlar,  iboralardan  bir  necha 

marta foydalanish); 

- tushuntirish (biron-bir hodisa yoki harakat obrazining mohiyatini ochib berish); 

-  maktabgacha  yoshdagi  bolalarga  qanday  harakat  qilish,  talab  qilinadigan 

natijaga qanday erishish lozimligini ko‘rsatish, izohlash 

---

 

 

72 

 

 

 

—  maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalarning  muayyan  nutq  harakatini  ko‘p 

marta bajarishi. 

Maktabgacha  ta’limning  hozirgi  advoli  damda  “Kadrlar  tayyorlash  milliy 

dasturi” talablarini hisobga olib, bolalar bog‘chasida mashg‘ulotlarni rejalashtirishda, 

avvalo,  nutq  o‘stirish  bo‘yicha  ustivor  masalalarni  hisobga  olmoq  lozim.  Ushbu 

metodning mohiyati quyidagilardan iborat;  

Adabiy  manbalarni  taqlil  qilish,  ish  tajribalarini  o‘rganish  asosida 

so‘rovnomalar  natijalari  hisobga  olindi.  Qayd  etuvchi  eksperimentlar  yetgkazilib, 

maktabgacha  katta  yoshdagi  bolalar  tomonidan  tevarak-atrofni  o‘rganiisha  ular 

nutqini  rivojlantirish  masalalarini  u  yoki  bu  darajada  hal  etish  aniqlanadi.  So‘ngra 

ekspertlar  tanlandi  (bular  yetakchi  olimlar,  metodistlar,  tajribali  tarbiyachilar  va 

boshqalar).