Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

1-jadval

Maktabgacha katta yoshdagi bolalarnig tevarak-atrof obyektlarini o ‘rganishda nutqini rivojlantirishga oid masalalar ruyxati

1	ASOSIY MASALALAR TOIFASI
1	2
1	Nutqning grammatik tomonini shakllantirish.
2	Nutqning tovush tomonini shakllantirish.
3	Nutq o‘stirishga oid asosiy vazifalar ro‘yxati.
4	Lug‘at boyligi.
5	Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda dialogik nutqni shakllantirish.
6	Monologik nutqni shakllantirish.
7	Nutq o‘stirish dasturini tuzish
8	Nutqni rivojlantirishning qulay metod va usullarini tanlash.
9	Nutkni rivojlantirish darajasini baholash mezonlarini ishlab chiqish.
10	Nutqni rivojlantirishning asosiy natijalarini nazorat qilish.
11	Nutqning tovush madaniyatini shakllantirishning qulay metod va usullarini

2-jadval

Maktabgacha katta yoshdagi bolalarniig tevarak-atrof obyektlarini o‘rganishda nutqini rivojlantirishga oid qo‘shimcha masalalar.

1	QO‘SHIMCHA MASALALAR TOIFASI
1	2
1	Nuqni rivojlantirishga oid asosiy tushunchalar va ularning ta’rifi.
2	So‘z zaxirasini boyitish yullari va vositalari.
3	Hikoya qilib berishga o‘rgatish.
4	Mashg‘ulotlarning tarbiyaviy yo‘naltirilganligini ta’minlash
5	Mashg‘ulotlarni yakka tartibda tashkil etish.
6	Qayta hikoya qilib berish usullariga amal qilish.
7	Nutqni rivojlantirishni rejalashtirish vositalaridan foydalanish.
8	Nutq o‘zlashtirish qonuniyatlari.
9	Nutqni rivojlantirish tamoyillari.
10	Nutqning tovush madaniyatini shakllantirishga oid mashg‘ulotlarni tashkil etish.
11	Nutq o‘stirishda bolalar tomonidan yo‘l quyiladigan asosiy xatolar tasnifi.
12	5—6 yoshli bolalarning grammatik ko‘nikmalarini shakllantirish.
13	Nutq ifodaliligini shakllantirishning asosiy shart-sharoitlari.
14	Sayohatlar — nutq o‘stirish vositasi sifatida.
15	Ona tilining orfoepiya meyorlarini egallashning eng kulay shart-sharoitlari.
16	Ovoz sifatini takomillashtirishning xususiyatlari.

17


Maktabgacha katta yoshdagi bolalar ijtimoiy mehnati — nutqni o‘stirish vositasi sifatida maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini o‘stirishda kompyuterdan foydalanish shart- sharoitlari.

3-jadval

Maktabgacha katta yoshdagi bolalarning tevarak-atrof obyektlarini o‘rganishda nutqini rivojlantirishga oid ikkinchi darajali masalalar

1	IKKINCHI DARAJALI MASALALAR TOIFASI
1	2
1	Badiiy adabiyotlar bilan tanishtirish.
2	Nutq o‘stirishga oid tadqiqot metodlari.
3	Rasmlarga qarab hikoya qilib berishga o‘rgatish.
4	Xotira bo‘yicha hikoya qilib berishga o‘rgatish.
5	Kattalar xabarini qayta hikoya qilib berish.
6	Tarbiyachining nutq madaniyatiga qo‘yiladigan asosiy talablar.
7	Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nuqi ifodaliligining shart-sharoitlarini ta’minlash.
8	Bolalar tomonidan tarbiyachilar nutqini tushunmaslikning oldini olish shart-sharoitlari.
9	Antonim so‘zlarni o‘zlashtirish uchun mashqlar
10	Bolalarni badiiy adabiyot bilan tanishtirishga oid mashg‘ulotlar o‘tkazishning xususiyatlari.
11	Topishmoq, maqol va matallar — nutq o‘stirish vositasi sifatida.
12	Rasmlardan foydalanish — nutq o‘stirish vositasi sifatida.
13	Maktabgacha katta yoshdagi bolalarning turli yoshdagi guruxlari nutqini o‘stirishda izchillikka rioya qilishning mohiyati va xususiyatlari.
14	Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nuqini o‘stirishda magnitofondan foydalanish.

Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini o‘stirishga oid tevarak-atrof

obyektlari:

• 
  maktabgacha yoshdagi bolalarning yoshi;
  

• 
  ko‘pgina bolalar bog‘chalarida, maktabgacha yoshdagi bolalar bo‘lishi uchun obyektlarning qulayligi;
  
• 
  so‘z zaxirasini boyitishning zarurligi.
  

Tevarak-atrof obyektlarining namunaviy ro‘yhati quyidagicha:

1. 
   Xayvonot olami.
   
2. 
   Tabiat ko‘rinishlari (bahor, yoz va boshqalar).
   
3. 
   Usimliklar dunyosi.
   
4. 
   Insonlarning mehnat faoliyaggi.
   
5. 
   Xo‘jalik sohalari (sanoat, kishlok; xo‘jaligi va boshqalar).
   
6. 
   Pochta, telegraf.
   
7. 
   G‘alla, un, sabzavot va boshqalarni saqlash uchun binolar (elevatorlar, omborlar va boshqalar).
   
8. 
   Dengiz, ko‘l, daryo, sharshara, ariq kanal.
   
9. 
   Tog‘lar, tog‘ daralari, g‘orlar.
   
10. 
    Osmon, yulduzlar, fazo.
    
11. 
    Madaniy-maishiy inshootlar.
    
12. 
    Savdo rastalari, dukonlar.
    
13. 
    O‘yinchoqlar.
    
14. 
    Kitoblar, rasmlar, bezakli jurnallar.
    

Nutqni rivojlantirishga oid tevarak-atrof obyektlarini quyidagi guruhlarga bo‘lish mumkin:

• 
  hayvonot va o‘simliklar olami;
  
• 
  insonlar mehnati va texnika vositalari;
  
• 
  tevarak-atrof predmetlari;
  
• 
  narsa-buyumlar;
  
• 
  o‘ynchoqlar, rasmlar, badiiy asarlar;
  
• 
  madaniy-maishiy binolar;
  
• 
  tevarak-atrof hodisalari, yil fasllari.
  

Xulosa qilganda, turli xil adabiy manbalarni, maktabgacha tarbiya muassasalari ilg‘or ish tajribalarini atroflicha o‘rganish va tahlil etish natijasida tevarak-atrofni o‘rganishda nutqni rivojlantirish muammosi ta’limning ilk bosqichi taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi.

Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish mashg‘ulotlarini rejalashtirish va tashkil etish, amaliyotdagi mavjud tavsiyalardan foydalanish, tanqidiy va ijodiy yondashishgaar zarurligiga e’tibor qaratish, shuningdek, maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishga oid ilg‘or texnologiyalardan foydalanishning mazmuni va ayrim xususiyatlari tahlil qilinadi.

XULOSA VA TAVSIYALAR.

Tevarak-atrofni o‘rganish narsa va hodisalarni idrok etish, o‘zini qiziqtirgan masalalar to‘g‘risida fikr yuritish, o‘ylash, nutq o‘stirishni rivojlantirishga yordam beradi. Bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish ularga ahloqiy tarbiya berish vositalaridan biri bo'lib, bolalarning og'zaki nutqini o'stirish imkonini beradi, bunda ularning so‘z boyligi o'sib, to'g'ri talaffuz etish malakasi ortib boradi, ularda fikrni grammatik nuqtayi nazardan to'g'ri ifodalash ko'nikmasi tarkib topadi.

Maktabgacha ta’lim tizimining eng muhim sohasi bo‘lib barkamol avlod asosan, ana shu bo‘g‘inda shakllanadi. Shunga ko‘ra maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni har tomonlama barkamol etib tarbiyalashda nutqni rivojlantirish ham ta’limning eng muhim tarkibiy qismlaridan bo‘lib hisoblanadi. Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda tevarak-atrofni kuzatish va undagi voqea-hodisalarni anglash vositasida nutqni rivojlantirish quyidagi omillarni hisobga olishni taqozo etadi:

• 
  maktabgacha katta yoshdagi bolalarning yosh xususiyati, ularning bilish faoliyatida manbalarning qulayligi va so‘z zaxirasini boyitish;
  

-maktabgacha yoshidagi katta bolalar tevarak-atrofni o‘rganishda fikr va jonli so‘z, ona tilining hissiy-estetik ma’no qirralarini his etish orqali amalga oshirish.

• 
  tevarak-atrofni o‘rganish jarayonida bolalarning erkin nutq faoliyati orqali amalga oshirish muhim va zarurdir.
  
• 
  monologik va dialogik nutq malakasiga ega bo‘lish;
  

-o‘z suhbatdoshini tinglay olish va unga to‘g‘ri savol berish, savollarga javob qaytarish, zaruriyatga ko‘ra tushuntira olish;

Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini o‘stirishda tevarak - atrof bilan bolalarni ruhiy jihatdan rivojlantirishda, ularning madaniy saviyasini, og‘zaki nutqni, jamoada so‘zlashishini oshirilishida, tevarak - atrofdagi voqea-hodisalar, tabiat va jamiyat qonuniyatlarini tushunib olishlarida, maktabda muvaffaqiyatli o’qishlari uchun zamin yaratishda, mehnat faoliyatiga ijodiy yondashishga o’rgatishda, aqliy va axloqiy tarbiyani amalga oshirishda, dunyoni, borliqni bilib olishda, xalqimiz madaniy merosini o’rganishlarida asosiy vosita bo’lib xizmat qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Mirziyoyev. SH ”Erkin va faravon, demokiratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz’’ T.O’zbekiston nashiriyoti 2016 yil
   
2. 
   Mirziyoyev. SH “ Buyuk kelajagimizni mard va oliy janob xalqimiz bilan birga quramiz ‘T.O’zbekiston nashiriyoti 2016 yil
   

3.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «2017 — 2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida». 2016 yil 29 dekabr PF - 2707 -sonli qarori.

2. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” gi PF-5198-sonli Farmoni
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni xarakatlar strategiyasi
   
4. 
   Karimov I.A.«Barkamol avlod-O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori» 1997 yil
   
5. 
   I.A.Karimov «Yusak ma’naviyat yengilmas kuch».T: “Ma’naviyat”
   

2008 yil,10-11b.

2. 
   Kadrlar tayyorlash milliy dasturi Toshkent, 1997 yil
   
3. 
   “Ta’lim to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Qonuni. Toshkent, 1997 yil
   
4. 
   "Bolajon" takomillashtirish dasturi Toshkent 2017 yil
   
5. 
   Babayeva D.R. “Nutq o’stirish nazariyasi va metodikasi”, o’quv qo’llanma TDPU. 2017 yil
   
6. 
   “Maktabgacha ta’limga qo’yiladigan davlat talablari” Toshkent.2017 yil.
   
7. 
   “Sog’lom bola” davlat dasturi Toshkent “O’zbekiston” 2018 yil.
   
8. 
   Sodiqova Sh. “Maktabgacha pedagogika” darslik. Toshkent.2017 yil.
   
9. 
   Babayeva D.R “Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi” darslik TDPU 2018
   

yil.

2. 
   Qodirova F.R. Katta guruh uchun nutq o’stirish bo’yicha mashg’ulot ishlanmalari, (metodik qo’llanma), Toshkent-2011
   
3. 
   Ochilov M.” Muallim qalb me’mori”,Toshkent ”O’qituvchi” nashriyoti, 2001y,
   
4. 
   Qodirova. F.R. Qodirova R.M. “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi’’ uslubiy qo’llanma’’ T.: “ Istiqlol”, 2006 yil.
   
5. 
   Qodirova F.R. “Nutq o’stirish metodikasi” T.: Fan va texnologiya, 2012.
   

Foydalanilgan internet saytlari.

www.ziyonet.uz

www.kutubxona.uz

www.wikipediya.com

www.kitobxon.uz

I^ I.A. Karimov. O'zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo'li. Toshkent, ,.0‘zbekiston". 1992 - y., 20- bet.