Термиз давлат университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи phD

Назорат шакллари	Ёзма иш назорати	Чизма-слайдлар	Вазиятли кейслар устида ишлаш	Оғзаки савол-жавоб	Тест назорати
Ностандарт тестлар
Назоратлар сони	2	2	4	4	2	2
Ўқувчилар билимини баҳолаш	5	5	5	5	5	5

Тажриба-синов ишларининг якуний босқичида ўқувчиларда аксиологик онгнинг шаклланганлик даражаси қайта ташхис этилди. Дастлабки ва якуний назорат натижаларини 6-жадвалда келтириб ўтамиз.

6-жадвал
Ўқувчиларда аксиологик онгнинг шаклланганлик даражаси
(дастлабки ва якуний назорат натижалари)

№	Аксиологик онг Хусусиятлари	Назорат гурухи (205 нафар)						Тажриба гурухи (210 нафар)
		Юқори		Ўрта		Қуйи		Юқори		Ўрта		Қуйи
		Д.н.н.	Я.н.н.	Д.н.н.	Я.н.н.	Д.н.н.	Я.н.н.	Д.н.н.	Я.н.н.	Д.н.н.	Я.н.н.	Д.н.н.	Я.н.н.
1.	Мотивацион	17	22	20	22	19	8	18	26	20	24	20	3
2.	Эмоционал-когнитив	13	20	19	23	17	10	14	28	20	25	17	2
3.	Аксиологик хулқ-атвор	15	19	17	25	17	7	17	24	17	27	18	2
4.	Аксиологик баҳолаш	17	23	18	19	16	7	15	28	18	20	16	1

Халқ оғзаки ижоди воситасида ўқувчиларда аксиологик онгнинг шаклланганлигини белгиловчи даражалар бўйича умумлашган натижалар қуйидаги жадвалда келтириб ўтилган (7-жадвалга қаранг).

7-жадвал
Халқ оғзаки ижоди воситасида ўқувчиларда аксиологик онгнинг шаклланганлик даражаси
(дастлабки ва якуний назорат натижаларининг қиёсий таҳлили)

Аксиологик онгнинг шаклланганлик даражалари	Назорат гуруҳи (205 нафар)				Тажриба гуруҳи (210 нафар)
	Д.н.н.		Я.н.н		Д.н.н.		Я.н.н
	сонда	фоизда	Сонда	фоизда	сонда	фоизда	Сонда	Фоизда
Юқори	62	30,2 %	84	41,0 %	64	30,5 %	106	50,5 %
Ўрта	74	36,1 %	89	43,4 %	75	35,7 %	96	45,7 %
Қуйи	69	33,7 %	32	15,6 %	71	33,8 %	8	3,8 %

7-жадвалдаги натижалар диаграммада қуйидагича акс эттирилди.

4-расм. Ўқувчиларда аксиологик онг шаклланганлигининг дастлабки ва якуний назорат натижалари
Дастлабки ва якуний назорат натижаларининг ишонарлилиги ҳамда математик-статистик таҳлили Стьюдент t-мезони методикасидан фойдаланган ҳолда амалга оширилиши белгиланди.
Якуний назорат натижаларининг статистик таҳлили.
Ўқувчиларда аксиологик онг хусусиятларининг шаклланганлик даражаларини аниқлаш бўйича тажриба ва назорат гуруҳлари натижаларини статистик қаторлар кўринишидаги ифодаси (6 – жадвалга мувофиқ):
_{ }
Якуний назорат натижаларининг қаторлар бўйича ўртача қиймати
_{ }(85,07 %)
_{ }. (89,33 %)

Якуний назорат натижалари бўйича қаторларнинг дисперсиялари:

_{ 
 }
Стьюдент t-мезонининг эмпирик қиймати:

Стьюдент t-мезонининг критик қиймати:

Якуний назорат натижаларининг статистик таҳлилига кўра, Стьюдент мезони бўйича эмпирик қиймат критик қийматдан катта: 3,47>1,96.
Шундай қилиб, Стьюдент мезони орқали олинган эмпирик қиймат (3,47) критик қийматдан (1,96) катта бўлганлиги сабабли, қаторлар қийматларининг фарқи статистик жиҳатдан аҳамиятга эга.
Маълумотларнинг статистик таҳлили шуни тасдиқладики, шакллантирувчи тажриба-синов ишлари босқичида биз томонимиздан тажриба гуруҳи ўқувчилари билан биргаликда амалга оширилган махсус таълим амалиёти ўқувчиларда аксиологик онг ривожланишига сезиларли даражада ижобий таъсир этган.
Хуллас, ўтказилган тажриба-синов ишлари давомида олинган натижалар ва статистик таҳлил маълумотлари тажриба гуруҳининг 30,0 %дан ортиқ респондентларида аксиологик онг шаклланганлиги сезиларли даражада ривожланди, деган якуний хулосага келишимизга хизмат қилди.


ХУЛОСА
Халқ оғзаки ижоди воситасида ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантириш бўйича тадқиқот натижалари асосида қуйидаги хулосаларга келинди:
1. Қадрият - воқеликдаги муайян ҳодисаларнинг умуминсоний, ижтимоий-ахлоқий, маданий-маънавий аҳамиятини кўрсатиш учун қўлланадиган тушунча бўлиб, инсон ва инсоният учун аҳамиятли бўлган барча нарсалар, эркинлик, тинчлик, адолат, ижтимоий тенглик, маърифат, ҳақиқат, яхшилик, гўзаллик, моддий ва маънавий бойликлар, анъана, урф-одатлар қадрият сифатида баҳоланади.
2. Аксиологик онг бутун борлиқ, шахсий, умумий, миллий ва умуминсоний қадриятларнинг мазмун моҳиятига оид билимлар мажмуи бўлиб, инсоннинг аксиологик йўналганлиги, потенциали ҳамда ижтимоий воқеа-ҳодисаларга нисбатан қадриятли баҳолашида намоён бўлади.
3. Ўқувчиларнинг аксиологик онгини шакллантиришда халқ оғзаки ижоди намуналари муҳим восита ҳисобланиб, миллий этномаданий қадриятлар инсонда ижобий ижтимоий хулқ-атвор сифатларини шакллантиришга хизмат қилади. Халқ оғзаки ижоди воситасида ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантириш жараёни ахлоқий ўзаро тушуниш, “ўзи учун” ва “бошқалар учун” тегишли бўлган қадриятларни ҳурмат қилиш, умумижтимоий маданиятга тегишлилик ва содиқлик, қадриятли танлов эркинлиги, яхлитлик, ахлоқий-рефлексивлик ва қадриятли йўналганлик билан қадриятли англашнинг бирлиги каби тамойиллар асосида олиб борилиши лозим.
4. Халқ оғзаки ижоди намуналари орқали ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантиришда қуйидаги омиллар муҳим ўрин тутади: макро омиллар – аксиологик онгни шакллантиришга таъсир кўрсатувчи мамлакат, халқ, жамият ва давлат; мезо омиллар – аксиологик онгни шакллантиришга таъсир кўрсатувчи минтақа, шаҳар, маҳалла ва оммавий коммуникация воситалари; микро омиллар – аксиологик онгни шакллантиришга таъсир кўрсатувчи оила, ўқитувчилар ва ўқувчилар жамоаси, қўни-қўшнилар ва турли хил жамоат ташкилотлари фаолияти.
5. Халқ оғзаки ижоди воситасида ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантириш жараёни мотивацион (аксиологик қизиқиш ва эҳтиёж), эмоционал-когнитив (аксиологик билим, аксиологик англаш ва тушуниш), аксиологик хулқ-атвор (аксиологик йўналганлик, аксиологик потенциал), аксиологик баҳолаш (аксиологик муносабат ва дунёқараш) каби таркибий компонентлардан иборат.
6. Халқ оғзаки ижоди намуналари орқали ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантиришнинг педагогик модели ишлаб чиқилди. Мазкур модел ўзаро бир-бири билан узвий боғлиқ бўлган мақсадли, мазмунли, ташкилий-фаолиятли ва натижавий-баҳолашга доир компонентларни ўзида акс эттиради ҳамда ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантириш билан боғлиқ мотивацион, эмоционал-когнитив, аксиологик хулқ-атвор ва аксиологик баҳолаш каби сифатларни шакллантиришга имконият яратади.
7. Дарсдан ташқари машғулотларда ҳалқ оғзаки ижоди намуналаридан самарали фойдаланиш ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантириш жараёнига ижобий таъсир этади.
8. Мотивацион-ташхислаш, ахборотли-мазмунли, жараёнли ва натижавий-баҳолаш каби босқичлардан иборат дарсдан ташқари машғулотлар орқали ўқувчиларда аксиологик онгни шакллантиришнинг локал-модулли технологияси ишлаб чиқилди ва самарадорлик даражаси эмпирик жиҳатдан асосланди.

Тадқиқот натижалари асосида қуйидаги илмий-методик тавсиялар ишлаб чиқилди:

1) ижтимоий-гуманитар фанларнинг аксиопедагогик имкониятларини ошириш ва уларни ўқувчиларда аксиологик дунёқарашни шакллантириш ҳамда ривожлантиришга хизмат қилувчи ўқув материаллари билан бойитиш зарур;
2) умумий ўрта таълим муассасаларидаги маънавий-тарбиявий ишларни янгича асосда ташкил этиш керак;
3) ўқувчилар дунёқарашини ривожлантиришга қаратилган синфдан ташқари машғулотларни ташкил этишнинг методик тизимини янгилаш зарур;
4) бўлажак ўқитувчиларни ўқувчиларда қадриятли онгни шакллантиришга тайёрлашнинг яхлит педагогик тизимини ишлаб чиқиш лозим.