Termiz davlat universiteti xorijiy filiologiya fakulteti

Adabiyot darslarda dramatik asarlarni tahlillashda so’zning alohida o’rnini ko’zda tutish
Dramaturg qahramonlari ruhiyatini eng nozik jihatlarigacha bexato ko’radi va yorkin tasvirlay biladi. Sir ochilgach, Iokastani izlayotgan Edipning fojiona holati tasviri daxshati shunday beriladi:
Tig surab kimnidir surishtirdi u,
Kani xotinim, deb ayta olmasdi,
Ayta olmas edi, kani onam deb...
Edipning Kreontga qarata: "Uni..., Uydagini... o’zing dafn etgal, O’zing bil... bu sening kondoshlik burching", - deya qilgan iltijosida qahramon ruhiyatidagi adoksiz gam, cheksiz xijolat juda ingichka, nozik tasvirlanganki, bu satrlarning yigirma besh asr oldin bitilganiga odam ishonmaydi. Ayni bir holatdan bir-biriga zid ikki xil ma'no chiqarish, bir vaziyatdan qarama-karshi xulosalarga kela bilish "Shox Edip" asarida yuksak san'at darajasida xal etilgan. Edipning kixlari bilan xayrlashuvi saxnasi bu jihatdan aqlni lol koldiradi:
Кайдасиз, кизларим, якинрок келинг
Ilk bor aka bo’lib... kul cho’zay sizga,
..Йонингизда то'рган шу бадбахт ота
Kurmasdan, bilmasdan... sizni olamga
Keltirib kuydi-ku... o’z onasidan...
Otangiz - padarkush, onangiz esa -
Жизнь углидана туккана кабоксата.

Adabiyot darslarda drama asarlari tahlilida saxnaviylikni hisobga olish.
O’z qizlariga aka bo’lib qo’l o’zatishga, onasidan farzand ko’rishga majbur bo’lgan odam qismatining daxshati o’quvchilar vujudini larzaga soladi.
Sofokl mazkur tragediya orqali odamlarga nasixat qilmaydi, yul kursatmaydi. U asaridan xulosa chiqarishga ham hech kimni undamaydi. Lekin badiiy xakikatning daxshatli kudrati o’quvchini uyg’a toldiradi. Sofokl hayotning murakkabligi, inson taqdirining chigalligini butun shafkatsizligi, go’zal va jirkanch taraflari bilan kursatib bergan. O’zini dunyoning xujasi deb hisoblovchi odam, aslida, o’z qismatiga ham xujayin bo’lolmasligi xakkoniy aks ettirilgan. "Shox Edip" fojiasining mohiyati inson umrining, u erishgan martabalarning utkinchi ekanligi, odam umri imtixon uchun berilganini anglatishda namoyon bo’ladi. Bu asar kishini o’zi, o’zgalar, odam, olam haqida uylashga undaydi. Edipni qanday baholash kerak? Qanday odam o’zi? Fojia kitobxonni ta'sirlantirish, tuyg’ularini junbushga keltirish orqali uylashga majbur etadi. Uylash esa buyuk ne'matdir.
ADABIYOTLAR:
1. Adabiyot nazariyasi. 1-2-tomlar. Тошкент. Фан, 1978-1979.
2. Aristotel. Poetika. Тошкент. 1978 год.
3. Бахтин М. Эстетика словесного творчества. Москва. 1990 год.
4. Юлдошев К. O’qituvchi kitobi. -Т.: 1997.
5. Юлдошев К. O’qituvchi kitobi. -Т.: 2001.
6. Юлдошев К. Adabiyot o’qitishning ilmiy-nazariy asoslari. -Т.: 1996.