Термометрдаги типик звеноларда борадиган қонуниятларни тушуниб олиш, структурасини соддалаштиришни мисолларда кўриш, ўлчаш асбобини хусусиятларини машинали эксперимент ёрдамида ўрганиш

O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi


islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti


“elektronika va avtomatika” fakulteti


“ishlab chiqarish jarayonlarni avtomatlashtirish” kafedrasi

………………………………………………………………………………………… fanidan

LABARATORIYA ISHI
Bajardi: 2-kurs Talabasi
Gr: 11S-21 TJA

…………………………………………..

Qabul qildi: ………………………………….
Toshkent – 2022


2-ЛАБОРАТОРИЯ ИШИ
ҚАРШИЛИКЛИ ТЕРМОМЕТРЛАРНИНГ ИШЛАШ ПРИНЦИПИНИ ЎРГАНИШ


Ишдан мақсад
Қаршиликли термометрлар ясаладиган материаллар ҳақида назарий ўрганиш, улар билан қўлланиладиган иккиламчи асбоблар ва ишлаш принципи билан яқиндан танишиш.
Назарий қисм
Ҳароратни қаршилик термометрлари билан ўлчаш ҳарорат ўзгариши билан ўтказгич ҳамда ярим ўтказгичлар электр қаршилигининг ўзгариш хусусиятига асосланган. Демак, ўтказгич ёки ярим ўтказгичнинг электр қаршилиги унинг ҳарорати функциясидан иборат, яъни R = f(t). Бу функциянинг кўриниши термометр қаршилиги материалининг хоссаларига боғлиқ. Кўпчилик тоза металларнинг электр қаршилиги ҳарорат кўтарилиши билан ортади, металл оксидлари (ярим ўтказгичлар)нинг қаршилиги эса камаяди. Қаршилик термометрларини тайёрлашда қуйидаги талабларга жавоб берувчи тоза металлар қўлланилади:
1) ўлчанаётган муҳитда металл оксидланмаслиги ва кимёвий таркиби ўзгармаслиги керак;
2) металлнинг ҳароратга қаршилик коэффициенти етарли даражада катта ва барқарорлашган бўлиши лозим;
3) қаршилик ҳарорат ўзгариши билан тўғри ёки равон эгри чизиқ бўйича кескин четга чиқишларсиз ва гистерезис ҳолатларисиз ўзгариши керак;
4) солиштирма электр қаршилик етарлича катта бўлиши керак. Маълум ҳароратлар оралиғида юқоридаги талабларга платина, мис, никель, темир, вольфрам каби металлар жавоб беради.

Ҳарорат ўзгариши билан электр қаршилигининг ўзгаришини характерловчи параметр электр қаршиликнинг ҳарорат коэффициенти дейилади. Ҳарорат коэффициенти ҳароратга боғлиқ бўлган металлар учун у фақат ҳароратнинг ҳар бир қиймати учун аниқланиши мумкин:


1-расм. Қаршилик термометрларининг ташқи кўриниши ва уларни ўрнатиш