Texnalogiyalari uliversiteti

Turliko‘rinish va turlarsxemalari.

Bunday sxemalar
tarmoq standartlari tomonidan joriy etilgan kod, tur va ko‘rinish-

larda bajariladi.

Sxemalarning shifri, ularni o‘qish, bajarishga qo‘yiladigan talablar ularda qo‘llaniladigan shartli grafik belgilar standartlarda ko‘rsatilgan. Ish jarayonida standartlarning talabiga qat’iy rioya qilish talab etiladi.
Sxemaning shifri standartga muvofiq uning turini ko‘rsa- tuvchi harf va turini belgilovchi raqamdan tashkil topadi. Masala n,
pnevm atik strukturali sxema —

P1,

kinem atik funksional sxema —

K2

va h.k.
Sxemalarda tasvirlanayotgan buyum elementlari ustma- ust tushmasligi va o ‘qish oson b o ‘lishi uchun mazkur elementla r
qulay vaziyatda joylashtiriladi. Bundan tashqari, grafik belgilarni

bog‘lovchi chiziqlar imkoni boricha kam sinadigan va kesi- shadigan bo‘lishi hamda parallel bog‘lovchi chiziqlar orasidag i

masofa 3 mm.dan kam b o ‘lmasligi lozim.
Elektr sxemalarda qo‘llaniladigan shartli grafik belgilarning
o ‘lchamlari standartda berilgani holda boshqa turdagi sxemala r
elementlarining o‘lchamlari nisbati ularning haqiqiy o‘lchamlari nisbatiga taxminan mos kelishi lozim.
Sxemalarda buyumning tarkibiy elementlari raqamlar bilan belgilanadi, ya’ni ularning vaziyat raqam belgilari qo‘yiladi. Har bir elementning tartib raqami harakat boshlanadigan joydan 72
boshlab chiqarish chizig‘i tokchasiga qo‘yiladi. Tokcha ostiga,

kerak b o ‘lganda, element to ‘g‘risida tushuntirish yoziladi. Sxemalar harakatga keltiriladigan joydan boshlab o ‘qiladi.

0 ‘qish paytida har bir elementning shartli tasvirlanishini o ‘qish qiyinlik qilsa, ularni shartli belgilar bilan taqqoslab o‘qish tavsiya etiladi.
Sxema elementlarining shartli grafik belgilari bog‘lanish chi¬ ziqlarining yo‘g‘onligida chiziladi. Bog‘lanish chizig‘i yo‘g‘onligi 0,2—1,0 mm atrofida olinadi. Bitta sxemada barcha chiziqlar bir xil tanlangan yo‘g‘onlikda chizilishi shart. Sxemada barcha shartl i
grafik belgilar standart tom onidan qabul qilingan vaziyatda chizilishi lozim. Lekin b a’zi maqsadlarni ko‘zlab, ularni 90° ga burib yoki 180° ga ag‘darib tasvirlash mumkin. Raqamli yoki harfli- raqam li belgilari bor sxema elementining shartli grafik belgisini 90° yoki 45° ga burib tasvirlashga yo‘l qo‘yiladi.
Sanoat va qurilishning barcha tarm oqlaridagi buyum lar uchun q o ‘lda yoki avtom atlashtirilgan usulda bajariladigan sxemalarning shartli grafik belgilari standart tomonidan umumiy tatbiq qilinishga m o‘ljallangan.
Prinsipial elektr sxemalarida elementlar shartli grafikaviy belgilar ko‘rinishida chiziladi. ESKDda elektr sxemalarning shartli grafikaviy belgilanishiga bir necha standartlar bag‘ish-

langan, shuning uchun belgilar bilan «Elektrotexnika» kursini o ‘zlashtirgandan keyingina to ‘la tanishib chiqish mumkin.

Buyum lar u ch u n elektr sxem alar elektr tarm oqlaridan uzilgan holatda chiziladi. Elektr bog‘lanish chiziqlari sxema formatiga qarab 0,2 mm. dan 0,6 mm. gacha yo‘g‘onlikda chi
¬ ziladi.
Sxemada tasvirlangan har bir elementning h a rf va raqamli pozitsion nomeri b o ‘lishi kerak, bu raqam harfli belgidan va elementning tartib raqamidan tuzilgandir, masalan, konden- satorlar
Elektrod- asbob V gayka- polzun G ga mahkamlanadi, gayka
polzun D vintdan harakat olib suriladi.
Vint D ni elektr dvigatel (1) aylantiradi. Elektr dvigatel vali- ning aylanma harakat tezligini kamaytirish uchun chervyakli reduktor E qo‘llanilgan. Elektr dvigatelining vali chervyak vali bilan elastik mufta orqali, chervyakli g‘ildirak vali esa vint D bilan

biriktirilgan. Sxemada chervyakli uzatma ko‘rsatilmagan. Elektrod- asbob surilishining yo‘nalishini o‘zgartirishga elektr dvigatelni reversiyalash (harakat yo‘nalishini o ‘zgartirish), ya’ni

uning valini orqaga aylantirish yo‘li bilan erishiladi. Elektr dvigatelining yuqori regulirovka qilinmaydigan akku-

mulator batareyasi (3) bilan ketma- ket ulangan rezistor (qar
-
shilik) (2) ga ulanadi. Bunday ulashda batareya qo‘shimcha tok manbayi bo‘ladi. Elektr dvigateli yuqoridagi kuchlanish batareya

3.