Texnik konstruksiyalsh va

2.Texnik loyihalash jarayoni
Zamonaviy mashinalarni ishlab chiqish - murakkab va uzoq muddat talab qiluvchi jarayon hisoblanadi. U o`z tarkibiga muhandislik bashoratlari, loyihalash, tayyorgarlik va ishlab chiqarishni o`zlashtirish bosqichlarini qamrab oladi.
Dastlabki bosqich - muhandislik bashoratini qurish ikki yo`nalishda amalga oshiriladi: mavjud bazis ob’yektidan kelajak tomon bashorat qilish hamda kelajakda erishilishi talab qilinadigan maqsaddan muammoning bugungi kundagi holatiga tomon.
Loyihalash buyumning umumiy konstruktsiyasini ishlab chiqishni ko`zda tutadi. Loyihalashda dastlabki bosqichida erishilishi lozim bo`lgan yoki qondiriladigan maqsad belgilab olinadi. So`ngra maqsadga erishish uchun aniq vazifalar shakllantiriladi. Vazifalarni belgilashda mavjud imkoniyatlar va sharoitdan kelib chiqiladi. Loyihalashning keyingi bosqichi g`oyani shakllantirish deb nomlanib, u loyihalashning asosini tashkil etadi. Ko`pchilik holatlarda uni amalga oshirish uchun mavjud uslubni yangi sharoitlarda qo`llash yo`nalishidan foydalaniladi. Keyingi bosqichda muhandislik tahlili amalga oshiriladi. Bunda model ko`rsatgichlari aniqlashtiriladi, zarur holatlarda haqiqiy buyumga yaqin ko`rsatgichlarga ega bo`lgan model yaratiladi. Shu asosda buyumni ishlab chiqishning texnik vazifasi shakllantiriladi.
Texnik vazifa konstruktorning loyihani ishlab chiqishidagi dastlabki asoslovchi hujjat hisoblanadi. U quyidagi masalalarni yoritib berishi lozim: mashinaning yaratilish maqsadi; uning parametrlari; ish tartibi va ish sharoitlari; tajriba-sinov ishlari to`g`risidagi ma’lumotlar; mashinaning prinsipial tuzilishi va uning harakatlanish mezonlari; avtomatlashganlik va mexanizatsiyalashtirilganlik darajasi; ishlatilish sharoitlari; loyihani bajarish muddati; ishlab chiqarishning seriyaliligi; uni tayyorlovchi korxona to`g`risidagi ma’lumotlar; mashina va loyihaga qo`yilgan texnik talablar.
Texnik konstruktsiyalash va modellashtirish uchun kerakli materiallar.
Texnik konstruktsiyalash va modellashtirish uchun tegishli materiallar detallarning hamda yig`ish birliklariga ta’sir etadigan kuchlarning xarakterini nazarda tutgan holda tanlanadi. Bunda materiallarning tegishli lug`atlardan topish mumkin bo`lgan xossalarini ham albatta hisobga olish kerak. Masalan, texnik konstruktsiyalash va modellashtirishda A gruppadagi ST-1 - ST-4 markali va B gruppadagi BSt1 – BSt-4 markali sifati o`rtacha uglerodli konstruktsion po`latlar keng qo`llaniladi.
Texnik konstruksiyalash va modellashtirish uchun tegishli materiallar detallarning hamda yig`ish birikmalarining ishlash sharoitlari, ana shu detallar va yig`ish birikmalariga ta`sir etadigan kuchlarning xarakterini nazarda tutgan holda tanlanadi. Bunda materialning tegishli spravochniklaridan topish mumkin bo`lgan xossalarini ham albatta hisobga olish kerak.
Masalan: texnik konstruksiyalash va modellashtirishda 4 gruppadagi ST-1-ST-4 markali va B gruppadagi BSt1-BSt-4 markali sifati o`rtacha uglerodli kontruktsion po`latlar keng qo`llaniladi, chunki u oson ishlanadi, dastlabki berilgan shaklni uzoq vaqt saqlaydi va ancha mustahkam bo`ladi. Kemalar va samolyotlarning modellarini katta kuch tushmaydigan detallarni lipa terak va tog`terak yogochlaridan tayyorlash mumkin. Bundan tashqari aviamodelchilik va kema modelchiligida qarag`ay va bambuk ishlatiladi. Texnik konstruksiyalash va modellashtirishda faner hamda yog`och plitalarini qo`llash keng tus olgan, texnik konstruksiyalash va modellashtirish ishida modelning korpuslarini aviamodellarning elementlari va h.k. larni tayyorlash uchun yozuv, chizma qog`ozlaridan hamda kartonlardan foydalaniladi.
Texnik konstruksiyalash va modellashtirishda o`zining mustahkamligi va xossalari bilan konstruktsion po`latlardan qolishmaydigan har xil plastmassalar ham keng qo`llaniladi. Texnik konstruksiyalash va modellashtirishda ps-1, ps-4. Pxv-1 ff markalari bilan rangli plitalar ko`rinishida tayyorlanadigan penoplast ham keng o`rin olgan. Uni samolyotning fyuzelleji stabilizatori, kemalar korpusi va h.k. larni tayyorlashda ishlatiladi. Penoplastdan yasalgan detallarni BF-2, BF-4 yelimlari bilan, FF markali penoplastni esa 88-nomerli yelim bilan yopishtirish mumkin. Yuqorida aytilgan materiallardan tashqari tekstolit, viniplast, polistirol va h.k.lar ishlatiladi. Sintetik yelimlarni ishlatishda ehtiyoj choralariga jiddiy rioya qilish kerak. Modellarning tozaligini, zanglash va chirishga chidamligini oshirish, tashqi ko`rinishni yaxshilash uchun ularga diqqat bilan ishlov beriladi. Bunda loklar, bo`yoqlar va boshqa materiallar bilan pardozlash keng tus olgan, chunki bular metal va yog’och yuzalaridagi yoriqlarni berkitib, ularni chiroyli rangdor va yaltiroq qiladi. Yog`och buyumlar sirtini pardozlash 2 xil bo`ladi. 1-buyumlar sirtini yog`och teksturasini yopmay aksincha, yanada yaqqolroq ko`rsatadigan 4s, 5, 7 markali loklar NTS-221, NTS-241 markali nitrologmer bilan bo`yashga doir barcha pardozlash ishlari kiradi. Pardozlash modellar yasashdagi oxirgi bosqich bo`lib, o`quvchi yoshlarni estetik tarbiyalaydi. Yumshoq yogochdan tayyorlangan buyumlar sirtini yaltirab pardozlash uchun avval uni mayda jilvir bilan ishqalanadi. Bunda taxtachalardan foydalanish zarur. Bular buyum sirtining silliq va tekis bo`lishiga yordam beradi.
Qattiq yog`och buyumlar sirtini esa avval jilvirlanadi, ya`ni po`lat plastinadan iborat asbob bilan qiriladi, ishqalab tekislashda brusokchani turli yo`nalishda yurgiziladi. Texnik modelni sirtiga lok yoki politura surtish mo`ljallansa-yu uning sirtiga yoriqlar g`adir-budur joylar bo`lsa, avval shipaklyovkalanadi. Zarang, yong`oq, qayin, lipa va boshqa qattiq daraxtlar yog`ochidan tayyorlangan buyumlar poliropka qilinadi. Yumshoq daraxtlar yog`ochlari yaxshi polirovkalanmaydi, shuning uchun ularni moyli bo`yoqlar bilan bo`yash maqsadga muvofiq.
Modellar sirtini moyli bo`yoqlar bilan bo`yash bo`yoqchilik pardozi hisoblanadi. Moyli bo`yoqlar kukunsimon tabiiy va sun`iy bo’yovchi modalarni alifda erib tayyorlanadi. Bo`yalgan yuzalar tezroq qurishi uchun suyuq metall pigmentlaridan tayyorlangan bo`yoqlar bilan ham bo`yash mumkin. Buning uchun suyuq emalga ozgina bronza solib, yaxshi aralashtiriladi va uni model sirtiga kichkina qiyali cho`tka yordamida surtiladi. Polirovkalashda model sirtidagi g`adir-budirlar asboblar bilan ishlashda hosil bo`lgan izlar yo`qoladi. Unda mayda elektrokorundli jilvirdan mashina moyi surtib foydalaniladi, shuningdek, turli silliqlovchi pastalar va h.k.larni ham ishlatish mumkin.
Texnik konstruktsiyalash va modellashtirishda metallardan tashqari metallmas materiallar ishlatiladi. Modellar va texnik qurilmalarni yasashda ana shunday materiallardan yog`och, qog`oz, plastmassalar keng qo`llaniladi. Modellarning tozaligini, zanglash, chirishga chidamliligini oshirish, tashqi ko`rinishini yaxshilash uchun ularga diqqat bilan ishlov beriladi. Bunda loklar, bo’yoqlar va boshqa materiallar bilan pardozlash keng tus olgan; chunki bular metall va yog`och yuzalaridan yoriqlarni, chuqurchalarni yaxshi berkitib, ularni chiroyli, rangdor va yaltiroq qiladi.
№ 12. Seminar mashg‘uloti.