Texnik termodinamika asoslari

Turli temperatura shkalalari orasidagi nisbat

1.1- jadval.

Shkalalarning nomi	Selsiy shkalasi, t,C	Renkin shkalasi, T,Ra	Farangeyt shkalasi, t,	Reomyur shkalasi, t,R
Selpciy shkalasi, S	-			1,25t^0R
Renkin shkalasi, Ra	1,8(tC+ +273,15)	-	t+459,67	1,8(1,25tR+ +273,15)
Farangeyt shkalasi 	1,8tC+32	tRa–459,67	-
Reomyur shkalasi, R	0,8tC			-

Absolyut shkala bo‘yicha olingan temperatura bilan Selpsiy shkalasi (tC) bo‘yicha olingan temperatura orasidagi bog‘lanish quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

T K =273,15+tC.

Absolyut bosim

U jism sirtiga normal bo‘yicha taosir etuvchi va bu sirtning yuza birligiga nisbatan olingan kuchdan iborat. Bosimni o‘lchash uchun turli birliklar: Paskalp (Pa), bar, atmosfera (1 kg/sm²), suv yoki simob ustuni millimetri ishlatiladi.

Bosimning turli o‘lchov birliklari orasidagi nisbat

1.2 - jadval

Birliklar	Pa	Bar	kgk/sm^2	mm simob ust.	mm suv ust.
1 Pa	1	10^-5	1,02^.10^-5	7,5024^.10^-3	0,102
1 bar	10^5	1	1,02	7,5024^.10^2	1,02^.10^4
1 kgk/sm^2	9,8067^.10^4	0,98067	1	735	10^4
1 mm sim.ust.	133	1,33^.10^-3	1,36.10^3	1	13,6
1 mm suv ust.	9,8067	9,8067^.10^-5	10^-4	7,35^.10^-2	1

Bosimlar, odatda atmosfera bosimiga, ortiqcha bosimga va vakuumga ajratiladi.

Dengiz sathidagi atmosfera havosi bosimiga atmosfera bosimi deyiladi.
Atmosfera bosimi 760 mm. sim.ust.ga teng. Atmosfera bosimlaridan katta bo‘lgan bosimlarga ortiqcha bosim, past bosimlarga vakuum deyiladi. Atmosfera bosimini o‘lchash uchun barometrlar, ortiqcha bosimni o‘lchash uchun manometrlar va vakuumni o‘lchash uchun vakuummetrlar qo‘llaniladi.
Holat parametri sifatida absolyut bosim qabul qilinadi.
Ma’lumki, R_a=R_b+R_m, R_a=R_b – R_v,
bu yerda: R_a – absolyut bosim; R_b – barometrik bosim;
R_m – manometrik bosim; R_v – vakuumdagi bosim.
Bosimni suyuqlikning isishidan kengayishiga asoslangan asboblardan foydalanib aniqlashda, suyuqlikning hajmiy kengayishini e’tiborga olish lozim, ya’ni suyuqlik ustuni balandligini 0 ^oC ga keltirish kerak:
h_o=h(l-t)
bu erda: h_o – 0 ^oC ga keltirilgan barometr (manometr) ko‘rsatishi; h - t^oC dagi suyuqlik ustuni balandligi;  - suyuqlikning hajmiy kengayish koeffitsiyenti (simob uchun = 0,000172 ^oC^-1).
Gazning o‘zi turgan idish devorlariga bosim berish xossasi uning asosiy xususiyatlaridan biridir. Uning xuddi ana shu xususiyati gazdan energiyani bir turdan ikkinchi turga aylantirish jarayonlarida ish jismi sifatida foydalanishga imkon beradi.

Hajm

Moddaning solishtirma hajmi moddaning zichlik birligi egallagan hajmdan iborat. Solishtirma hajm jism massasi m va uning hajmi V bilan quyidagi nisbat bilan bog‘langan.
(1.1)
Moddaning solishtirma hajmi, odatda, m³/kg yoki sm³/g hisobida o‘lchanadi.

Zichlik

(1.2)
odatda, kg/m³ yoki g/sm³ hisobida o‘lchanadi.
Sof moddaning har qanday uchta holat parametri (R,V va T) o‘zaro bir qiymat bilan bog‘langan. Bu moddalarni o‘zaro bog‘laydigan tenglama ayni moddaning holat tenglamasi deb ataladi va uni quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin.
F(R,V,T)=0 (1.3)
Holat parametrlari orasidagi bog‘lanishni r,v va T koordinatalar tizimida termodinamikaviy yuza ko‘rinishida tasvirlash mumkin.
Koordinatalarning bunday turi, odatda moddalarning holat diagrammasi deb ataladi.
Yuqorida ko‘rib o‘tilgan holat parametrlari termodinamik parametrlar deb aytiladi.

3.