Texnik universiteti

INSON FATORI

1. Transport oqimlarining tavsifi

Transport infratuzilmasi zamonaviy shaharlar va metropolitenlarning asosidir.Bu ko'cha va yo'l tarmoqlaridan iborat ekotizim, transportga xizmat ko'rsatish ob'ektlari, ayirboshlash stansiyalari va temir yo'l stantsiyalari.
Bunday tizimni saqlash va rivojlantirish murakkab va qimmat protsedura bo'lib, malakali va sifatli rejalashtirishni talab qiladi. Hozirgi vaqtda xavfsizlik masalalariga [1], transport harakatini tashkil etish va optimallashtirishga, optimal marshrutlarni, almashuv stansiyalari va oʻtish joylarini rejalashtirishga katta eʼtibor qaratilmoqda. Shu munosabat bilan, tadqiqotning dolzarb vazifasi yo'l tarmog'idagi oqimning tuzilishi hisoblanadi.
Transport oqimining tuzilishini transport vositalarining turlari, ularning transport ob'ektlari bilan tirbandlik darajasi, shuningdek, harakat rejimlari bilan tavsiflash mumkin. V.F tasnifiga ko'ra. Babkov [2],[3] transport vositalarining harakatini quyidagilarga bo'lish mumkin:

• 
  erkin oqim - avtomobillar oqimi kamdan-kam uchraydi, bir mashinaning harakati qo'shnilarga ta'sir qilmaydi, har bir transport vositasi qulay tezlikda harakatlanishi mumkin;
  
• 
  qisman bog'langan oqim - oqimda birin-ketin harakatlanadigan kichik avtomashinalar guruhlari mavjud, tezlikni guruh rahbari belgilaydi, yetakchidan o'tib ketish va erkin oqimga o'tish mumkin;
  
• 
  bog'langan oqim - oqimda avtomobillarning katta guruhlari kuzatiladi, tezlik guruh yetakchisiga bog'liq, bosib o'tish ancha qiyinlashadi, quvib o'tgandan so'ng transport vositasi yangi mashinalar guruhiga kiradi; to'yingan oqim -
  
• 
  ^{transport vositalari birin-ketin harakatlanadi, quvib o'tish deyarli mumkin}
  

emas, ko'pincha tirbandliklar paydo bo'ladi.

Zamonaviy shaharlar va metropoliyalarda diqqat bilan o'rganilishi kerak bo'lgan bog'langan va to'yingan oqimlar mavjud. Yo'l tarmog'idagi holatni monitoring qilish va prognozlash natijasida transport oqimining asosiy parametrlari aniqlanadi [4]:

• 
  tarmoq elementlari bo'yicha trafik oqimlarining intensivligi;
  
• 
  jamoat transporti tarmog'ida harakatlanish hajmi;
  
• 
  o'rtacha harakat tezligi;
  
• 
  transport oqimining zichligi;
  
• 
  vaqtinchalik transport kechikishlari va boshqalar.
  

Matematik modellashtirish transport oqimining holatini tavsiflash va uning xususiyatlarini o'rganishga yordam beradi. Uning yordami bilan transport tizimi uchun amaliy muammolarni hal qilishga yordam beradigan bir qator modellar ishlab chiqilishi mumkin. Yechish kerak bo'lgan vazifalarga qarab, modellarni yondashuvlar, tavsiflar va muammolarni hal qilish darajasiga ko'ra tasniflash mumkin. Yondashuvlarga ko'ra tasniflangan bir nechta katta guruhlar mavjud: makroskopik [5]-[8], mikroskopik [9], [10] uyali avtomatlarning modellari [11] va ehtimollik modellari [12]. Muammoni hal qilish darajasiga ko'ra tasniflashda bashorat qilish, simulyatsiya va optimallashtirish modellari ajralib turadi.
Trafik oqimlarini modellashtirishda turli xil o'zgarishlar oralig'iga ega
bo'lgan ko'plab omillarni hisobga olish kerak: yo'lning o'tkazuvchanligi, yo'lning sifati, haydovchining reaktsiyalari, yuqori avtomatlashtirilgan transport vositalarining ishlash algoritmlari. Ushbu omillarni tahlil qilib, transport oqimlari quyidagi xususiyatlarga ega degan xulosaga kelishimiz mumkin: stokastiklik, statsionarlik, makon va vaqt, axborotni taqsimlash.


Stokastiklikko'pincha inson omili tufayli yuzaga keladi. Yo'lda transport vositasining xatti-harakatini faqat transport vositalarini guruhlarga taqsimlash orqali ma'lum bir ehtimollik bilan taxmin qilish mumkin. Bunday xatti- harakatni faqat qattiq mexanika qonunlari bilan tasvirlab bo'lmaydi.


statsionar emasob-havo sharoitlarining o'zgarishi tufayli yuzaga keladi transport oqimi, kunning vaqti, mavsumi.

2.