Texnikaviy hujjatlarning metrologik ekspertizasi reja

---

15-MAVZU. TEXNIKAVIY HUJJATLARNING METROLOGIK 
EKSPERTIZASI 
Reja: 
15.1. Texnikaviy hujjatlarning metrologik ekspertizasi haqida tushuncha, 
uning maqsadi va vazifalari.
15.2. Texnikaviy hujjatlarning metrologik ekspertizasini tashkil qilish va 
oʻtkazish tartibi. 
 
Tayanch atamalar va tushunchalar: texnikaviy hujjat, texnologik 
hujjat, metrologik ekspertiza, texnologik jarayon. 
15.1. Texnikaviy hujjatlarning metrologik ekspertizasi haqida tushuncha, 
uning maqsadi va vazifalari 
Texnik hujjatlarning metrologik ekspertizasi texnik yechimlarni 
metrologik ta’minlash nuqtai nazaridan tahlil qilish va baholash yoʻli bilan 
amalga oshiriladi (oʻlchangan parametrlar bilan bogʻliq texnik yechimlar, 
oʻlchash aniqligiga talablarni belgilash, usullar va oʻlchash vositalarini tanlash, 
ularga metrologik xizmat koʻrsatish). 
Metrologik ekspertiza metrologik ta’minot boʻyicha ishlar majmuasining 
bir qismi boʻlib, loyihalash, texnologik va loyiha hujjatlarining texnik 
ekspertizasining bir qismi boʻlishi mumkin. 
Metrologik ekspertiza davomida notoʻgʻri yoki yetarli darajada 
asoslanmagan qarorlar aniqlanadi, metrologik ta’minotning alohida masalalari 
boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. 
Metrologik ekspertiza texnik hujjatlarni ishlab chiqishda texnik va 
iqtisodiy muammolarni hal qilishga yordam beradi. 
Metrologik ekspertiza texnik hujjatlarning metrologik nazoratini oʻz 
ichiga oladi. Metrologik nazoratda texnik hujjatlarni standartlarda va boshqa 
me’yoriy hujjatlarda belgilangan aniq metrologik talablarga muvofiqligini 
tekshirish (masalan, texnik hujjatlarda koʻrsatilgan miqdor birliklarining 
nomlari va belgilarining GOST 8.417ga muvofiqligini tekshirish, yoki hujjatda 
ishlatilgan metrologik atamalarning РМГ 29
ga muvofiqligini tekshirish) 
amalga oshiriladi. 
Mutaxassislarning metrologik nazorat natijalari bo‘yicha qabul qilgan 
qarorlari majburiy xarakter kasb etadi. 
Agar texnik hujjatlarni ishlab chiqish jarayonida uni metrologik oʻrganish 
metrologiya xizmatining jalb qilingan mutaxassislari tomonidan amalga 
oshirilgan boʻlsa, metrologik ekspertiza oʻtkazilmaydi.

---

Metrologik ekspertizaning asosiy maqsadi: 
- metrologik ta’minotning samaradorligiga erishish; 
- metrologik ta'minotning umumiy va maxsus talablarini eng oqilona 
usul va vositalar bilan bajarishdir. 
Metrologik ekspertizani tashkil etishda korxonada quyidagi tadbirlar 
amalga oshiriladi: 
- mutaxassislari metrologik ekspertizani oʻtkazadigan boʻlinmani 
tayinlash; 
– muayyan korxonada metrologik ekspertiza o‘tkazish tartibini 
belgilovchi hujjatlarni ishlab chiqish; 
– metrologik ekspertizani rejalashtirish; 
– ekspertlarni tayinlash; 
– mutaxassislarni tayyorlash va malakasini oshirish; 
– 
metrologik ekspertiza uchun zarur boʻlgan hujjatlar toʻplamini, 
ma’lumotnomalarni shakllantirish. 
Metrologik ekspertizani tashkil etishning tipik shakllari quyidagilardan 
iborat: 
– korxona metrologiya xizmati ekspert-metrologlarining kuchiga tayangan 
holda tashkil etish (metrologik ekspertizani tashkil etishning ushbu shakli nisbatan 
kichik hajmdagi ishlab chiqilgan texnik hujjatlar bilan afzalroqdir); 
- korxonaning loyihalash, texnologik, loyihalash va boshqa boʻlinmalarida 
hujjatlarni ishlab chiquvchilar orasidan maxsus tayyorlangan mutaxassislar 
kuchiga tayangan holda tashkil etish (bu shakl ishlab chiqilayotgan katta hajmdagi 
texnik hujjatlar uchun afzalroqdir); 
- kompleks mahsulotlar yoki texnologik ob'ektlarning texnik (eskiz, ishchi) 
loyihalarini, boshqaruv tizimlarini qabul qilishda, shuningdek texnik hujjatlarni 
ishlab chiqishning boshqa bosqichlarida maxsus tuzilgan komissiya yoki 
mutaxassislar guruhining kuchiga tayangan holda tashkil etish; 
- shartnoma boʻyicha metrologik ekspertizaga jalb qilingan guruh yoki 
alohida mutaxassislarning kuchiga tayangan holda tashkil etish. 
Standartlar loyihalarini metrologik ekspertizadan oʻtkazishni tashkil etish 
texnik qoʻmitalar yoki Milliy metrologiya institutlari (MMI) zimmasiga yuklanadi. 
MMI tomonidan ishlab chiqilgan O‘lchashlar birliligini ta’minlash davlat 
tizimining (O‘DT) standartlari va boshqa hujjatlari loyihalari metrologik 
ekspertizadan o‘tkazilmaydi. 
Korxonada metrologik ekspertiza oʻtkazishning oʻziga xos tartibini 
belgilovchi hujjatda quyidagilar belgilab beriladi: 
- metrologik ekspertizadan oʻtkaziladigan mahsulotlar nomenklaturasu 
(obyektlar turlari) va texnik hujjatlar; 

---

- metrologik ekspertizadan o'tkaziladigan texnik hujjatlarning muayyan 
turlari va ularni ishlab chiqish bosqichlari, shuningdek texnik hujjatlarni 
metrologik ekspertiza uchun taqdim etish tartibi; 
- metrologik ekspertizani oʻtkazuvchi boʻlinmalar yoki shaxslar; 
- metrologik ekspertiza oʻtkazishda yuzaga keladigan kelishmovchiliklarni 
koʻrib chiqish tartibi; 
- metrologik ekspertiza natijalarini rasmiylashtirish tartibi; 
– ekspertlarning huquq va majburiyatlari; 
– metrologik ekspertizani rejalashtirish; 
- rejadan tashqari metrologik ekspertiza o'tkazish tartibi. 
Metrologik ekspertizadan oʻtkaziladigan texnik hujjatlar roʻyxatiga, birinchi 
navbatda, talablari majburiy boʻlgan mahsulotlar (obyektlar turlari) uchun hujjatlar 
kiradi. 
Metrologik ekspertizaning o'ziga xos maqsadlari texnik hujjatlarning 
maqsadi va mazmuni bilan belgilanadi (masalan, eng oddiy qismlarning 
chizmalarini metrologik ekspertizadan oʻtkazishning oʻziga xos maqsadi - 
nuqsonlar ehtimoli uchun optimal qiymatlar bilan oʻlchov nazoratining 
ishonchliligini ta'minlash. 1 va 2 turdagi nazorat) [11]. 
Texnikaviy hujjatlarni metrologik ekspertizasini maqsadlari: 
1. Har bir korxona, soha va umuman ishlab chiqarishda o’lchashlarni 
yagonaligini ta’minlashdir; 
2. Sifatli maxsulotni ishlab chiqarish uchun asos yaratish; 
3. Ishlab chiqarishni samaradorligini oshirish. 
Metrologik ekspertiza oʻz vazifalarini muvaffaqiyatli bajarish uchun bitta 
shartga rioya qilinishi kerak: metrologik ekspertizani hujjatlar yaratilishining 
dastlabki pog’onalaridan (mahsulotni yaratish uchun buyurtma berish va texnik 
topshirikdan) boshlash kerak. 
Metrologik ekspertizani o’tkazish jarayonida quyidagilar aniqlanadi: 
 mahsulotni aniq xarakteristikalari uchun texnikaviy talablarning to’liqligi; 
 to’liq 
nazoratni 
ta’minlash 
uchun 
o’lchanadigan 
parametrlar 
nomenklaturasini yetarligi; 
 hujjatlarda o’lchash vositalarining turlarini ko’rsatkichlari va o’lchash 
vositalarini metrologik xarakteristikalariga talablarni mavjudligi; 
 tekshirilayotgan o’lchash vositasini analogik o’lchash vositasiga 
almashtirish imkoniyati borligi;
 standartlashtirilgan va attestatlangan o’lchashlarni bajarish metodikalarini 
mavjudligi va qullanilishi; 
 o’lchashlarni bajarish sharoitiga qo’yilgan talablarni to’liqligi va to’g’riligi; 
 fizikaviy kattaliklar, atamalar va tariflarni tug’ri nomlanishi va ta’riflanishi; 

---

 mahsulot sifatini nazorat qilishda atrof muxitni muxofaza qilish va ishchilar 
salomatligini asrash uchun xavfsizlik talablari yaratilganligi. 
Metrologik ekkspertizaga detal chizmalari, yig’ma chizmalar, gabarit va 
montaj chizmalari, tushuntirish xati, texnik topshiriqlar, texnik shartlar, 
sinovlarning dasturlari va metodikalari va xokazolar taqdim etiladi. 
Texnikaviy hujjatlarni xar bitta ishlab chiqish bosqichiga qo’yiladigan 
ekspertiza vazifalari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
Metrologik ekspertizani oʻtkazish uchun quyidagi mutaxassislarga ruxsat 
beriladi: 
- oʻz vazifalarini aniq tushunadigan va texnik hujjatlarni ishlab chiqishda 
konstruktor, texnolog, konstruktorning oʻrnini almashtirib yubormaydigan (sifat 
uchun javobgarlik faqat ishlab chiquvchiga tegishli); 
– metrologik ekspertiza natijalari bo‘yicha berilgan xulosalarning to‘g‘riligi 
va xolisligi uchun javobgar boʻladigan; 
- metrologik ekspertiza vazifalari haqida yaxshi tasavvurga va 
koʻnikmalariga ega ega boʻlgan, hujjatlarni koʻrib chiqishda ustuvor masalalarni 
ajratib koʻrsa oladigan; 
- muayyan mahsulotlar uchun har xil turdagi konstruktorlik va texnologik 
hujjatlarning mazmuni, loyiha hujjatlarining tarkibi va mazmuni (ayniqsa, oʻlchash 
vositlarini qoʻllagan holda mahsulotlar va ularning tarkibiy qismlarining sinovi va 
nazorati uchun oʻtkaziladigan oʻlchashlar aniqligiga, nazorat uslubiyoti) haqida 
yaxshi tasavvurga ega boʻlgan; 
- asosiy metrologik qoidalarni yaxshi biladigan, ishlab chiqilayotgan 
obyektlarga tegishli metrologik hujjatlarni saralab ola biladigan; 
- malakasini muntazam ravishda oshirib boradigan mutaxassislar.